Τα τρία πολιτικά συστήματα της νότιας Ευρώπης, Ελλάδας, Πορτογαλίας, Ισπανίας, αναφέρονται στην πολιτική επιστήμη ως περιπτώσεις με συγκριτικό ενδιαφέρον. Αυτό οφείλεται στη μετάβασή τους από αυταρχικά καθεστώτα σε δημοκρατικά πολιτεύματα κατά τη δεκαετία 1970, την ένταξή τους στην ΕΕ κατά τη δεκαετία 1980, καθώς και ομοιότητες σχετικά με την οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας. Η λειτουργία της δημοκρατικής κυβέρνησης στις χώρες αυτές στηρίχθηκε στην εναλλαγή δύο κυρίαρχων κομμάτων, ενός κεντροδεξιού και ενός σοσιαλδημοκρατικού.

Η οικονομική κρίση που έπληξε τις τρεις αυτές χώρες και σε δύο εξ αυτών οδήγησε και δανειακές συμβάσεις υπό την επιτήρηση του ΔΝΤ, δεν ήταν προδιαγεγραμμένο ότι θα δημιουργούσε αποκλίσεις. Δεν παραγνωρίζουμε, βεβαίως, ότι οι απώλειες εισοδήματος, ΑΕΠ, θέσεων εργασίας ήταν ασύγκριτα υψηλότερες στην Ελλάδα.

Ο Πορτογάλος και ο Ισπανός προσήλθαν για πρώτη φορά μετά το 2011 στα εκλογικά κέντρα για βουλευτικές εκλογές. Στην Ελλάδα η αστάθεια των κυβερνήσεων δεν έχει προηγούμενο (με εξαίρεση την Ιταλία): από το 2011 είδαμε τέσσερα διαφορετικά πρόσωπα να αναλαμβάνουν χρέη πρωθυπουργού (κι έναν υπηρεσιακό), προσήλθαμε τέσσερις φορές στις κάλπες για βουλευτικές εκλογές (και μία για το δημοψήφισμα).

Το ελληνικό κομματικό σύστημα γνώρισε μια εκ θεμελίων μεταβολή του κομματικού συστήματος δίχως προηγούμενο για τα παλαιότερα κράτη-μέλη της ΕΕ. Αλλά ανάμεσα στις νέες δυνάμεις περιλαμβάνονται ένα κόμμα με ακροδεξιά ταυτότητα και ένα κόμμα της λαϊκιστικής δεξιάς.

Στις δημοκρατίες της Ιβηρικής οι εκλογείς δημιούργησαν νέα δεδομένα στο κομματικό σύστημα, αλλά η μετακίνηση ψηφοφόρων έγινε προς νεοπαγή κόμματα, τα οποία, παρά την κριτική τους στα παλαιά κόμματα, αποφεύγουν την πόλωση και τις ακρότητες. Πράγματι, οι ψηφοφόροι της Ιβηρικής υποχρέωσαν τα κόμματα να αναζητήσουν εταίρους για κυβερνήσεις συνεργασίας. Αλλά, οι επιλογές που επέβαλλαν δια της ψήφου τους προδιαγράφουν τις δυνατότητες συνεννόησης μεταξύ κομμάτων για τη διαμόρφωση ενός συνεκτικού κυβερνητικού προγράμματος, το οποίο θα υποστηρίζεται από μία σχετικά σταθερή κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Οι ψηφοφόροι της Ιβηρικής υποχρέωσαν τα κόμματα να αναζητήσουν εταίρους για κυβερνήσεις συνεργασίας. Αλλά, οι επιλογές που επέβαλλαν δια της ψήφου τους προδιαγράφουν τις δυνατότητες συνεννόησης μεταξύ κομμάτων για τη διαμόρφωση ενός συνεκτικού κυβερνητικού προγράμματος

Η μεταφορά της κυβερνητικής σκυτάλης έγινε με επιφυλάξεις. Τα νέα κόμματα (το Αριστερό Μπλοκ στην Πορτογαλία, οι Podemos και οι Ciudadanos στην Ισπανία) έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στις νέες κυβερνήσεις, αλλά σε ρόλο μικρού εταίρου, και άρα δίχως να έχουν την ευχέρεια για πειραματισμούς που θα έθεταν σε κίνδυνο την οικονομική κατάσταση, η οποία με μεγάλο μόχθο σταθεροποιήθηκε.

Οι διαφορές εντοπίζονται και σε δύο άλλα σημεία. Κατά πρώτο λόγο, η κεντροδεξιά (PSD/ Πορτογαλία, PP/ Ισπανία) στην Ιβηρική έπειτα από τέσσερα χρόνια κυβερνητικής θητείας με λιτότητα, ανεργία και αντι-δημοφιλείς πολιτικές ήρθαν πρώτα κόμματα με διαφορά από το δεύτερο. Στην Ελλάδα η ήττα της ΝΔ έπειτα από δύο χρόνια διακυβέρνησης πρέπει να προβληματίζει για τα σφάλματα στρατηγικής της ηγεσίας της, γιατί η κομματική βάση, όπως φάνηκε με την ευρεία συμμετοχή στην εκλογή αρχηγού, εξακολουθεί να προδίδει στο κόμμα έναν ακλόνητο πυρήνα που χαρακτηρίζει μία παράταξη.

Κατά δεύτερο λόγο, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν κατόρθωσαν να καρπωθούν τη φθορά του αντιπάλου τους, αλλά αντιθέτως έχασαν ψήφους και καθηλώνονται πλέον σε ιστορικά χαμηλές επιδόσεις (όπως συνέβη και με τα συγγενή κόμματα σε Γερμανία και Βρετανία). Ακόμη και η επιλογή των φωτογενών και επικοινωνιακά αψεγάδιαστων αρχηγών (βλ. Sánchez/PSOE-Ισπανία) δεν αναιρεί το ιδεολογικό και πολιτικό πρόβλημα αυτού του χώρου στην παρούσα συγκυρία.

Καταλήγοντας, μάλλον μεγαλώνει η απόσταση της Ελλάδας από τις χώρες της Ιβηρικής όχι μόνο από οικονομικής απόψεως, αλλά και εκτιμώντας την πολιτική κατάσταση. Δίχως να προεξοφλείται η επιτυχία των κυβερνήσεων συνεργασίας σε Ισπανία και Πορτογαλία, το πολιτικό πλαίσιο που δημιουργήθηκε μετά τις εκλογές μάλλον καθοδηγεί τα κόμματα στη λογική της συνέχειας του κράτους και των βασικών κατευθύνσεων πολιτικής που ακολουθήθηκαν κατά την προηγούμενη περίοδο.

Στην Ελλάδα η πολιτική ζωή εντός και εκτός κοινοβουλίου εξακολουθεί να επηρεάζεται από την πόλωση, τη διαίρεση, την έλλειψη εμπιστοσύνης και στοιχειώδους συνεννόησης. Κατά συνέπεια, το πολιτικό πρόβλημα θα εξακολουθήσει να λειτουργεί ως τροχοπέδη για την οικονομική κατάσταση. Εξακολουθεί να αποτελεί μία πρόκληση η εδραίωση των στοιχείων κοινοβουλευτικής (και όχι οπαδικής) αντιπαράθεσης, ισχυρής λογοδοσίας (και όχι δημαγωγικής συγκάλυψης), αλλά και συνεννόησης (και όχι απαραιτήτως συγκυβέρνησης) όταν αυτή είναι θεμιτή και απαραίτητη.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News