Ανάμεσα στις ειδήσεις του καλοκαιριού αναδείχθηκε και η είδηση πως αυτή η συντηρητική εμφάνιση της Ανγκελα Μέρκελ με το αχνό ορθολογικό χαμόγελό της, που γεννά καθησυχαστικά συναισθήματα στους θαυμαστές της, όπως μια στοργική αλλά και αυστηρή μητέρα, στοίχισε 55.000 ευρώ στη γερμανική κυβέρνηση, που συνεχίζει να πληρώνει ακόμα και τώρα για τις νέες εμφανίσεις της (βλ. Protagon).

Εύλογα τα ερωτήματα: Γιατί η τόσο ορθολογικά φειδωλή Μέρκελ, που μας απειλούσε με Grexit, αν  υπερβαίναμε τα όρια των κρατικών δαπανών, να φορτώνει το δικό της κράτος με τέτοια έξοδα για την εμφάνισή της, δημόσια και, αδιαχώριστα, ιδιωτική; Αξίζει τέτοια σπατάλη η δημοσιο-ιδιωτική εικόνα μιας πολιτικού και οποιουδήποτε πολιτικού;

Αλλά, από την άλλη πλευρά, αν δεν τα πλήρωνε, τα μίντια, επίσημα και σόσιαλ, θα βούιζαν από μια χαοτική χορωδία οίκτου, καχυποψίας και αποστροφής. Γιατί η τέως καγκελάριος έχει θλιβερά απεριποίητη, μίζερη εμφάνιση, ενώ διαθέτει συμβούλους και χρήμα για να πετύχει το καλύτερο; Μήπως δυστύχησε στην προσωπική ζωή της και δεν καταφέρνει να το καμουφλάρει; Ή μήπως απλώς σνομπάρει το κοινό, για να δείξει πως αυτή δεν έχει ανάγκη από εμφάνιση αφού είναι μια επιστήμων, που επικεντρώνεται στην ουσία, δηλαδή την ορθολογική επίλυση προβλημάτων;

Προσοχή στην εμφάνιση: δεν είναι μόνο η Μέρκελ

Τα εμφανισιακά έξοδα της Μέρκελ συνδυάζονται με την απρόσμενα φιλάρεσκη προσήλωσή της στην προσεκτικά σκηνοθετημένη εικόνα της, ενώ αντιδιαστέλλονται με το επιστημονικό και χαμηλών τόνων προφίλ της. Μια φορά, όμως, που η καγκελάριος ντύθηκε πιο «ελεύθερα»- όταν εμφανίστηκε με μεγάλο ντεκολτέ στην Οπερα του Οσλο – ξεσήκωσε εντονότερες και καυστικές αντιδράσεις, ακόμα και σεξιστικά σχόλια. Από τότε η Μέρκελ απέφυγε δημόσια τουλάχιστον το ντεκολτέ.

Σταδιακά έγινε εξαιρετικά προσεκτική, επιλέγοντας την ίδια φωτογράφο, ώστε να ελέγχει, όσο αυτό είναι δυνατό, τα συναισθήματα και τις ερμηνείες που θα προκαλούσαν οι φωτογραφίες της. Η Herlinde Koelbl συνεργάστηκε στενά μαζί της για τον έλεγχο της αυτοεικόνας της, φωτογραφίζοντας την επί πολλά χρόνια. Η 83χρονη τώρα καλλιτέχνης , που φωτογράφισε και άλλους σημαντικούς γερμανούς πολιτικούς, δημοσιοποίησε όλες τις ακριβοπληρωμένες φωτογραφίες της Ανγκελα Μέρκελ σε έναν τόμο με τίτλο «Ανγκελα Μέρκελ: Πορτρέτα 1991-2021».

Μπορεί η Μέρκελ να φανταζόταν τόσα χρόνια ότι διέγειρε με τις φωτογραφίες της τα επιθυμητά συναισθήματα στο ετερόκλητο κοινό της – ιδίως το αίσθημα της ασφάλειας που δίνει η παρουσία μια στοργικής αλλά και αυστηρής μητέρας – αλλά δεν τα κατάφερε να πνίξει τις αγανακτισμένες κριτικές για το κόστος. Τα μουρμουρητά για τις δαπάνες «βιτρίνας» της καγκελαρίου συνεχίζονται, καθώς τροφοδοτούνται από τον αρνητικό, ακόμα και τοξικό, κυρίως, συναισθηματισμό που χαρακτηρίζει τους πιο αντισυστημικούς χρήστες των Κοινωνικών Μέσων.

Στις διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες όπου ρίζωσαν οι εικόνες της υπενθυμίζουν οπτικά την σπάταλα φιλάρεσκη όψη της, που ενοχλεί όσους πίστεψαν στην αυτοσυγκράτησή της. Το ύφος της σίγουρης αυταρέσκειάς της, τόσο άψογα σκηνοθετημένο ώστε να δείχνει φυσικό, έμφυτο, όχι μόνο δεν πείθει πια, αλλά και προκαλεί συγκρίσεις και με άλλους φιλάρεσκους πολιτικούς αστέρες, όπως ο Μακρόν στην Γαλλία, η κυβέρνηση Σολτς, που υπέκυψε πολύ γρήγορα στην επιθυμία της ακριβής φωτογραφικής γοητείας ή, ακόμα ο φωτογραφοπαθής Μάρκους Ζέντερ, ο βαυαρός πρωθυπουργός, που ξόδεψε πολλά χρήματα για φωτογραφίες του 2022.

Ο Ζέντερ ξεπερνά την Μέρκελ στην εμμονή του να επικοινωνεί με φωτογραφίες. Αυτές τον δείχνουν πάντα διαφορετικό και πολυδιάστατο, καθώς εναρμονίζεται με άνεση έμπειρου ηθοποιού με τα πρότυπα και τις διαθέσεις των ποικίλων κοινών στα οποία απευθύνεται σε διαφορετικές περιστάσεις. Ο βαυαρός πολιτικός πιστεύει στην δύναμη των εικόνων να προκαλούν συναισθήματα ακίνδυνα αλλά και ευνοϊκά για τον ίδιο, ιδίως όταν αυτές έχουν σκόπιμα πολυσήμαντο περιεχόμενο. Ο ίδιος πόσταρε ακόμα και την εικόνα του μεσημεριανού του γεύματος, ψάρι με πατάτες και ένα στιγμιότυπό του να γλείφει ένα παγωτό. Σε κάποια ιδιαίτερα συμβολική φωτογραφία  αγκαλιάζει με φυσικότητα ένα τέως ξεραμένο δέντρο που έχει αναγεννηθεί και πρασινίσει – πιθανότατα από το ζωογόνο άγγιγμα των χεριών του. Αλλά και σ’ένα πανηγύρι αιωρείται παιχνιδιάρικα σε μια παιδική κούνια.

Τελικά, οι φωτογραφίες της Μέρκελ φαντάζουν πολύ πιο διακριτικές σε σχέση με αυτές του Ζέντερ. Aλλά και για την εμφανισιακά πολυέξοδη Aναλένα Μπέρμποκ, καθώς και για τον Ρόμπερτ Χάμπεκ, οι φωτογραφίες που αναδεικνύουν το εξαιρετικά προσεγμένο – και πάντα αρμονικό σε σχέση με το περιβάλλον – στιλ τους παίζουν πολύ σημαντικότερο ρόλο από ό,τι για την Μέρκελ.

Γιατί όμως να επενδύουν τόσα οι πολιτικοί στην εικόνα τους, ώστε να αψηφούν τα έξοδα, αδιαφορώντας και τις διαμαρτυρίες των πολιτών γι’ αυτά;

Η Herlinde Koelbl που απαθανάτισε την Μέρκελ σε τόσες φωτογραφίες επί δύο δεκαετίες έδωσε μερικές διαφωτιστικές απαντήσεις στον Johannes Rodach σε συνέντευξή της στην NZZ.

Μια ζωή στη βιτρίνα…

Η Koelbl επισημαίνει πως η εικόνα των πολιτικών γίνεται όλο και σημαντικότερη σε σχέση με το περιεχόμενο των προγραμμάτων τους. Ανέκαθεν, βέβαια, οι πολιτικοί, όπως ο Καίσαρας και ο Αύγουστος, μεριμνούσαν για τις εικόνες τους, καθώς προσπαθούσαν με αυτές να διεγείρουν και να επηρεάσουν τον λαό. Στις προτομές και τα νομίσματα, οι μορφές τους εξωραΐζονταν. Σήμερα, όμως με τα Κοινωνικά Μέσα, οι φορολογούμενοι απέκτησαν το δικαίωμα να ρωτάνε πόσα δαπάνησαν οι πολιτικοί για τις προσεγμένες εικόνες τους.

Για την φωτογράφο, οι πολιτικοί προτιμούν να επικοινωνούν με εικόνες, καθώς έτσι διεγείρουν τα συναισθήματα συγκεκριμένων ομάδων. Αντίθετα, με τον λόγο θα απευθύνονταν στην διάνοια των πολιτών. Μιλώντας θα αποκάλυπταν το περιεχόμενο των προθέσεών τους και θα έπρεπε να παραμείνουν σταθεροί ως προς τους στόχους και τα ενδιαφέροντά τους. Για να αποφύγουν, επίσης, τις θύελλες χυδαιολογιών, επιλέγουν να επικοινωνούν με ακίνδυνες εικόνες, αντί να μιλάνε με βάση πραγματικά στοιχεία και διακηρυγμένους στόχους.

Η Koelbl διαπιστώνει πως οι πολιτικοί γίνονται όλο και πιο προσεκτικοί στην επικοινωνία τους με τους πολίτες. Αυτοί, ως πολιτικοί, διάγουν μια ζωή στην βιτρίνα. Οτιδήποτε τους αφορά εμφανισιακά, όπως τα ρούχα, η κόμμωση, οι διακοπές, τα αυτοκίνητα, τα πάντα κρίνονται, αξιολογούνται θετικά ή επικρίνονται. Ετσι πρέπει να προσέχουν την εικόνα τους, αφού βρίσκονται εκτεθειμένη σε διαρκή κριτική. Στα Κοινωνικά Μέσα η κριτική για την πολιτική γίνεται κριτική για τους πολιτικούς. Αυτό τους αλλάζει.

Η πολιτική επικοινωνία έχει μεταβληθεί

Η Koelbl διακρίνει σωστά την αλλαγή στην πολιτική επικοινωνία. Στο παρελθόν οι ηγέτες έλεγχαν περισσότερο τα νοήματα και τις επιδράσεις που προκαλούσαν οι δημόσιες εικόνες τους. Μόνο τα δικά τους πρόσωπα έμπαιναν στα νομίσματα δίνοντας τους συμβολική αξία. Σήμερα, τα Κοινωνικά Μέσα επιτρέπουν στον καθένα να μετατρέψει την προσωπικότητα του σε νόμισμα, με το οποίο ποντάρει στις παγκόσμιες «αγορές της προσοχής». Αν καταφέρει ο κάθε χρήστης να πλασάρει τον εαυτό του αποτελεσματικά τραβά την προσοχή των ψηφιακών παρατηρητών του γεννώντας τους έντονα συναισθήματα, ακόμα και αρνητικά, σοκάροντας. Έτσι αναγνωρίζεται πετυχημένος «έμπορος προσοχής», καθώς αναδεικνύει τον εαυτό του σε γνήσιο – έστω προσωρινά – νόμισμα.

Στην ίδια αγορά προσοχής ποντάρουν και οι πολιτικοί, διαμορφώνοντας όμως τις εικόνες τους με στόχο να ξυπνήσουν θετικά συναισθήματα, ώστε να γίνουν επιθυμητοί, σε μια εποχή που και αυτοί απαξιώνονται. Η Μέρκελ, ο Μακρόν, οι Ομπάμα αναδύονται μέσα από τις «αυθόρμητα» στιλιζαρισμένες φωτογραφίες τους ως παράγοντες σταθερότητας ενότητας, αρμονίας, ειρήνης, δικαιοσύνης σε έναν χαοτικό κόσμο δυσαρμονίας.

Για να πετύχουν τον στόχο τους επιστρατεύουν τα Επιτελεία Σχεδιασμού Εμφάνισης. Μια ομάδα συμβούλους, φωτογράφους, κομμωτές, μακιγιέρ και στυλίστες ακολουθεί τους πολιτικούς σαν έναν πολυμελές δεύτερο σώμα παντού. Τα έμπειρα μέλη αυτής της αχώριστης αλλά και καλοπληρωμένης συνοδείας υπαγορεύουν προτάσεις για την παραμικρή παρέμβαση στα πολιτικά σώματα, τα οποία ποζάρουν με σκηνοθετημένο αυθορμητισμό κάτω από τους αμείλικτους προβολείς της δημοσιότητας, προσπαθώντας να πείσουν για την αυθεντικότητά τους, για την γνησιότητα των προθέσεών τους.

Δικαιολογημένα ποντάρουν στην αυθεντικότητα. Η «επανάσταση της αυθεντικότητας», κατά τον γερμανό κοινωνιολόγο Andreas Reckwitz, κυριαρχεί στις ημέρες μας με ρομαντικούς τόνους, εξωθώντας τον καθένα που θέλει να ξεχωρίσει ως μοναδικό ον να προβάλλει τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της ζωής του: το σώμα, την κατοικία, τα ταξίδια, την παιδεία και εκπαίδευση και όλα αυτά με τέτοιους τρόπους, ώστε να ξεσηκώσει κύματα συναισθημάτων στα Κοινωνικά Μέσα. Γιατί εδώ μόνο οι εμπειρίες, οι ιδιότητες και τα συμβάντα με συναισθηματικό χαρακτήρα τραβούν την προσοχή, ενώ οτιδήποτε ορθολογικό ή πιο κανονικό περιθωριοποιείται ως ουδέτερο.

Γι’ αυτό οι πολιτικοί αστέρες επιλέγουν δικούς τους φωτογράφους, στυλίστες κλπ. ώστε να περιορίσουν τις ερμηνείες των φωτογραφιών και των εμφανίσεών τους.  Γνωρίζουν πως οι παρατηρητές τους από τα Σόσιαλ καιροφυλακτούν να τους πετύχουν σε στιγμές απροσεξίας και ανεμελιάς, ώστε να τους παραμορφώσουν, επικρίνοντάς τους αμείλικτα, όπως τον Σολτς για το ξεχειλωμένο πουλόβερ με το οποίο ταξίδεψε αεροπορικώς ή τον Μακρόν για το περιβαλλοντικά επιβλαβές jet–ski του (βλ. protagon) . Οι χρήστες των σόσιαλ τους κρίνουν πάντα συναισθηματικά και κυρίως αρνητικά, ώστε έτσι να τραβήξουν την προσοχή άλλων παρατηρητών με την αντισυστημικότητα, την αρνητικότητα και την απόρριψη κάθε ιεραρχίας.

Θωρακισμένοι από τα Επιτελεία Σσχεδιασμού Εμφάνισης όμως, οι πολιτικοί καταλήγουν σε μια αντίφαση. Πώς μπορεί να είναι αυθεντικοί, δηλαδή αυθόρμητοι, γνήσιοι και συνάμα να υπολογίζουν την κάθε λεπτομέρεια της εμφάνισής τους καταφεύγοντας στην σχολαστική αυτοσκηνοθεσία, με την οποία φορτώνουν τα υπέρογκα έξοδα στα κρατικά ταμεία;

Κάποιοι ξεγλιστράνε επιδέξια από αυτή την αντίφαση με ανορθόλογο τρόπο –απλώς χορεύοντας . Ετσι έκανε ο ελβετός πολιτικός και πρόεδρος της Ελβετίας για το 2023 Αλέν Μπερσέ, που συμμετείχε φέτος ενεργά στο 30ο Street Parade στην Ζυρίχη. Φορώντας το ψάθινο καπέλο του και γυαλιά ηλίου με χαλαρό ντύσιμο, ο Μπερσέ έγινε το πρώτο μέλος της ελβετικής κυβέρνησης που πήρε μέρος στο ετήσιο αυτό φεστιβάλ των ravers, (ενώ στα πρώτα του βήματα το αντιμετώπιζαν επικριτικά) ανεβαίνοντας μάλιστα σε ένα από τα άρματα (Lovemobiles) της κεντρικής παρέλασης, δηλώνοντας: «Μου αρέσει η μουσική πάρα πολύ. Ξέρω από ηλεκτρονική μουσική – τουλάχιστον ένα μέρος της».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News