Αγάπησα από πολύ μικρός τη Μεγάλη Βρετανία, πολύ καν πριν καταλάβω που βρίσκεται στον χάρτη: από τα Kit Kat, τα Smarties, και τα Maltesers που μου έφερνε ο θείος μου, ο οποίος δραστηριοποιούνταν στο Λονδίνο στα τέλη του ’70.

Είχα αρχικώς την εντύπωση ότι ήταν κάτι σαν εργοστάσιο σοκολάτας, αλλά σε μέγεθος χώρας. Ο γλυκός αυτός συσχετισμός υπήρξε θεμελιώδης ως προς την πολιτιστική και γεωπολιτική μου αντίληψη για την πατρίδα του Σαίξπηρ, του Λοκ και του Τσόρτσιλ, των Beatles, του BBC, του Γκρόμιτ και του Χάρι Πότερ. Και όταν πήγα εκεί για να σπουδάσω, την περίοδο του «cool Britannia» υπό τον Τόνι Μπλερ, διαπίστωσα από κοντά το μεγαλείο, αλλά και τις αδυναμίες της πρώην αυτοκρατορίας.

Ετσι, οι εξελίξεις του Brexit δεν με προβληματίζουν απλώς ως πολίτη της Ευρώπης, αλλά πρωτίστως με θλίβουν, κι ας ξέρω ότι η αγαπημένη μου γκοφρέτα δεν κινδυνεύει καθώς έχει περάσει εδώ και χρόνια σε «ασφαλή» ελβετικά χέρια.

Ο ευρωσκεπτικισμός δίνει εμφατικά το παρών σχεδόν σε όλη την πορεία της Μεγάλης Βρετανίας στην ενωμένη Ευρώπη. Είναι το αποτέλεσμα μιας πολυπαραγοντικής εξίσωσης που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη νησιωτική αντίληψη της χώρας, τα συμπλέγματα και τη νοσταλγία της πάλαι ποτέ παντοκρατορίας, τις παραδοσιακές σχέσεις με τον υπερατλαντικό σύμμαχο, τον διαφορετικό οικονομικό κύκλο και τη διαφορετική προσέγγιση για το οικονομικοκοινωνικό μοντέλο σε σχέση με την ηπειρωτική Ευρώπη. Ίσως όμως πιο χαρακτηριστικά, την εδραία αντίληψη που περιγράφεται σε έναν, μυθικό μάλλον, αλλά απόλυτα περιγραφικό τίτλο προπολεμικής βρετανικής εφημερίδας «Ομίχλη στο Κανάλι (της Μάγχης). Η ήπειρος αποκλεισμένη».

Ο Τσόρτσιλ είχε μιλήσει για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γνωρίζοντας ότι είναι προτιμότερο να έχεις μαζί, από κοντά, τον εχθρό σου, παρά απέναντι. Ωστόσο, η Βρετανία έμεινε έξω από τη Συνθήκη της Ρώμης του 1957. Δεκαέξι χρόνια αργότερα, και αφού η ζωή υπερέβη τα βέτο που έβαζε επίμονα ο στρατηγός Ντε Γκολ, ο συντηρητικός πρωθυπουργός Έντουαρντ Χιθ υπογράφει την προσχώρηση στην ΕΟΚ το 1973, ενάντια στους Εργατικούς τότε που ήταν απόλυτα αρνητικοί στην ιδέα. Τελικώς το ζήτημα τίθεται σε δημοψήφισμα το 1975 και το 67,2% ψηφίζει υπέρ της ευρωπαϊκής πορείας. Αμετάπειστοι οι Εργατικοί υπόσχονται επαναδιαπραγμάτευση των όρων συμμετοχής της Βρετανίας στην ΕΟΚ. Χάνουν όμως με διαφορά τις εκλογές του 1983 από τη Μάργκαρετ Θάτσερ.

Παρά ταύτα, η αμφικλινής στάση των Συντηρητικών διατηρεί ισχυρή την ευρωσκεπτικιστική τάση στη χώρα.
Εμβληματική κορύφωση, το 1988, η περίφημη ομιλία της Θάτσερ στη Μπριζ, όπου αμφισβήτησε ευθέως την πορεία που είχε χαράξει ο Ντελόρ για το κοινό ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η Σιδηρά Κυρία επέμεινε βεβαίως ότι «το πεπρωμένο της Βρετανίας είναι στην Ευρώπη», αλλά μάλλον όχι ιδιαίτερα πειστικά.

Η Θάτσερ δεν κατάφερε να βάλει φρένο στην πορεία της Ευρώπης προς την Ένωση, ούτε ο διάδοχος της, Τζον Μέιτζορ, παρά το ότι πέτυχε να κρατήσει τη στερλίνα εκτός του ευρώ και να κερδίσει μερικές εξαιρέσεις στις κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές.

Ο φιλοευρωπαίος Μπλερ, μετά τη νίκη του, το 1997, στόχευσε στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, αλλά τελικά η Βρετανία δεν μετακινήθηκε ούτε μια γιάρδα πιο κοντά στην Ευρώπη. Ο συνεχιστής του, Γκόρντον Μπράουν απέφυγε τεχνηέντως το δημοψήφισμα για τη Συνθήκη της Λισαβόνας το 2007, αλλά είχε αρχίσει να γίνεται σαφές ότι ο δρόμος προς την έξοδο ήταν χωρίς επιστροφή. Στις ευρωεκλογές του 2009 το ευρωσκεπτικιστικό UKIP πήρε τη δεύτερη θέση και την πρώτη το 2014.

Αναμφίβολα μοιραίο πρόσωπο αυτής της σκοτεινής εξόδου ήταν ο Ντέιβιντ Κάμερον. Ξεκίνησε ως φέρελπις ηγέτης των Συντηρητικών που τους οδήγησε στη νίκη του 2010 και σε κυβέρνηση συνεργασίας με τους Φιλελευθέρους.

Οταν αισθάνθηκε ότι θα έχανε την ηγεσία του κόμματος εάν δεν δεσμεύονταν για δημοψήφισμα σχετικά με το Brexit, θεώρησε ότι αυτός ο πολιτικός ελιγμός ήταν ο μοναδικός που μπορούσε να τον οδηγήσει σε μια, περιορισμένη έστω, εκλογική νίκη. Ωστόσο η νίκη του απεδείχθη μεγαλύτερη του αναμενομένου. Κέρδισε την αυτοδυναμία στις εκλογές του 2015, κάτι που δεν περίμενε και στην πραγματικότητα ούτε ήλπιζε. Ήταν, έτσι, καταδικασμένος να τηρήσει την υπόσχεσή του, ξεκινώντας ένα ντόμινο εντελώς απρόβλεπτων εξελίξεων, που επέφερε πολιτική αστάθεια, σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο, απαξίωση στον πολιτικό κόσμο, εθνικό διχασμό, πέραν βεβαίως της αναστάτωσης σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Αυτό το πολλαπλό αδιέξοδο στο οποίο εγκλωβίστηκαν οι Βρετανοί, μοιάζει με άλμα-πτώση από το ευρωπαϊκό αεροπλάνο χωρίς ή έστω με χαλασμένο αλεξίπτωτο.

Ο Μπόρις Τζόνσον πάει τώρα στη Νέα Υόρκη αναζητώντας λύσεις που δεν έχει καταφέρει να βρει στις Βρυξέλλες, ελπίζοντας ότι εκεί οι ισορροπίες θα είναι κάπως περισσότερο με το μέρος του.

Όπως κι αν εξελιχθεί η αποστολή του, η όλη ιστορία του Brexit θα διδάσκεται στο εγγύς μέλλον στα πανεπιστήμια εξηγώντας πώς ένα μικροπολιτικό παιχνίδι μπορεί να μετατραπεί σε διεθνές γεωπολιτικό θρίλερ απρόβλεπτων επιπτώσεων. Θα διδάσκεται όχι μόνον ως παράδειγμα προς αποφυγή, αλλά ως η επιτομή μιας αυτοκαταστροφικής επιπολαιότητας υπερεθνικών διαστάσεων. Τρανή απόδειξη του που μπορεί να οδηγήσει ο λαϊκισμός, η έλλειψη πολιτικής γενναιότητας και ειλικρίνειας, η πλήρης απουσία αίσθησης του ιστορικού βάρους που οφείλει να έχει η ηγεσία ενός έθνους. Ειδικά ενός μεγάλου έθνους, που βεβαίως αρνήθηκε να δει την αλήθεια κατάματα και έμπλεξε την πραγματικότητα με τα στερεότυπα και τους αστικούς μύθους.

Το Brexit αποδεικνύεται τελικά πολύ περισσότερο από ένα πικρό φλιτζάνι τσάι…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News