Σαν ένα κακόγουστο σίριαλ. Που από καιρού εις καιρόν επαναλαμβάνεται.  Με θέμα τον πολιτισμό, την παρουσίαση, την αξιοποίηση, τη χρήση του.

Κάθε φορά το δίλημμα, η πλοκή και το τέλος είναι τα ίδια. Τελικά πώς ορίζεται ο σεβασμός και η προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;

Πριν λίγα χρόνια, ξεναγώντας μια δημοσιογραφική αποστολή στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, μετά και από την ολοκλήρωση του σύγχρονου στεγάστρου, ο ομότιμος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας (και διευθυντής των ανασκαφών στο Ακρωτήρι) Χρίστος Ντούμας, μας οδήγησε και στα εργαστήρια – αποθήκες. Εκεί έσυρε σε σιδηρόδρομους μερικές υπέροχες τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι. Πλαισιωμένες από μεταλλικό σκελετό, τουλάχιστον δύο μέτρα ύψος και τρία πλάτος και με χρώματα ολοζώντανα. «Γιατί δεν εκτίθενται», ρωτήσαμε. «Γιατί δεν έχουμε χώρο», ήταν η απάντηση. Και δεν προβλεπόταν κάποια επέκταση, οπότε οι τοιχογραφίες θα παρέμεναν στο εργαστήριο. Προστατευμένες…

Οι αρχαιολογικοί θησαυροί είναι αμέτρητοι: χιλιάδες ευρήματα φυλάσσονται στα υπόγεια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) στην  Αθήνα. Στο πλαίσιο της διετούς συνεργασίας του δικτύου Μουσείων Πολιτιστικού Ιδρύματος Πειραιώς (ΠΙΟΠ) με το ΕΑΜ, 40 εκθέματα που δεν θα είχαν την ευκαιρία να παρουσιαστούν στο τελευταίο, θα εκτεθούν στα μουσεία του ΠΙΟΠ _ μετά και από γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) υπέρ του δανεισμού.

Η διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος όμως δεν έχει να κάνει μόνο με τα ευρήματα. Πρόσφατα πληροφορηθήκαμε και κάτι τραγελαφικό. Στις Μυκήνες, μέσα στον τάφο του Αγαμέμνονα είχε εγκατασταθεί ένα μελίσσι. Οι επισκέπτες έμπαιναν στον τάφο με φόβο μην τους τσιμπήσουν οι μέλισσες. Κάποιοι δεν έμπαιναν, παρότι είχαν πληρώσει εισιτήριο και είχαν πάει για να δουν τον τάφο. Οι φύλακες δεν μπορούσαν να απομακρύνουν τις μέλισσες γιατί δεν το επέτρεπε μια οικολογική οργάνωση (!), με το επιχείρημα ότι πρόκειται για σπάνιο είδος. Ολα αυτά σε έναν από τους πιο σημαντικούς και δημοφιλείς σε επισκεψιμότητα αρχαιολογικούς χώρους.

Το 2014 η Curatorial Director του English Heritage, Αννα Ιβις, μού εξηγούσε ότι ο ρόλος του English Heritage «είναι να βοηθήσει το κοινό να καταλάβει, να εκτιμήσει, να φροντίσει και να απολαύσει την κληρονομιά της Αγγλίας».

Τότε, τα έσοδά του ανέρχονταν σε 70 εκατ. στερλίνες. Ο οργανισμός είναι υπεύθυνος για 420 μνημεία ανοικτά για το κοινό, τα οποία δέχονται 11 εκατ. επισκέπτες και πάνω από 445.000 δωρεάν εκπαιδευτικές επισκέψεις ετησίως, ενώ το 2014 είχε 750.000 μέλη. Τα έσοδα από την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να λειτουργήσουν καταλυτικά στη «χειραφέτησή» της από το κράτος. Αφετηρία για αυτόν τον στόχο είναι καταρχάς «η σιγουριά που δίνει το ίδιο το υλικό», παρατήρησε η κυρία Ίβις.

Ποιο είναι αντίστοιχα το σκεπτικό του ΚΑΣ στη διαχείριση των εθνικών μνημείων; Σε ποιο βαθμό οι αποφάσεις του έχουν την πρόθεση «το κοινό να καταλάβει, να εκτιμήσει, να φροντίσει και να απολαύσει» την εθνική κληρονομιά;

Δεν είναι η πρώτη φορά που κινηματογραφικές παραγωγές κτυπούν την πόρτα του ΚΑΣ. Επίσης δεν είναι η πρώτη φορά που μεγάλα λόγια έχουν εκστομιστεί περί προσέλκυσης κινηματογραφικών παραγωγών στην Ελλάδα και φορολογικών ή άλλων κινήτρων που θα δοθούν. Αυτά όμως είναι τελικά μόνο για τους χαιρετισμούς στις ημερίδες. Την ώρα που σε γειτονικές χώρες αποτελούν συνήθη πρακτική.

Δεν θα αναλύσω μία – μία τις αποφάσεις του ΚΑΣ. Eτσι κι αλλιώς η αρνητική γνωμοδότηση στον σκηνοθέτη Παρκ Τσαν Γουκ για τα γυρίσματα μερικών σκηνών της μίνι σειράς «The little drummer girl» είναι μια ακόμα περίπτωση.

Ομως, το πολύ σημαντικό γνωμοδοτικό όργανο του υπουργείου Πολιτισμού κινδυνεύει να αυτοακυρωθεί, να θεωρηθεί γραφικό και παρωχημένο, προκαλώντας διαρκώς δημόσια αποδοκιμασία για τις αποφάσεις του. Και, στη συνέχεια, το ένα άκρο του προστατευτισμού μπορεί να οδηγήσει στο άλλο άκρο, αυτό της ανεξέλεγκτης λαϊκής περιφοράς. Και να χαθεί το μέτρο. Αυτό που θα πρέπει να καθοριστεί από μια ενιαία στρατηγική για την υποδοχή, την αξιολόγηση και τη διαδικασία σε σχετικά αιτήματα. Που δεν αντιμετωπίζει κάθε αίτημα ως απειλή, αλλά ως ευκαιρία προς αξιοποίηση και με αυτό το αυστηρό κριτήριο να αποφασίζει.

Το σίγουρο είναι ότι τα πολιτιστικά μνημεία δεν είναι οικογενειακά κειμήλια κανενός. Είναι εθνική κληρονομιά που οφείλεις να προστατέψεις αλλά και να αναδείξεις. Και είναι άλλο η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και άλλο το «Κωσταλέξι» του Πολιτισμού: να στιβάζεις τα ευρήματα στα υπόγεια του ΕΑΜ, να φυλάς τις τοιχογραφίες στο εργαστήρι στο Ακρωτήρι γιατί δεν έχεις και δεν δημιουργείς χώρο και να διατηρείς τις μέλισσες που εισέβαλαν στον τάφο του Αγαμέμνονα.

Ένα από τα βασικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας είναι οι αρχαιολογικοί και ιστορικοί χώροι της. Ειδικά όταν τα τελευταία χρόνια συζητιέται τόσο έντονα η ανάγκη για ενίσχυση του branding και της διασύνδεσης του πολιτισμού με τον τουρισμό. Και η οποία καταλήγει κάθε χρόνο, ασθμαίνοντας και τελευταία στιγμή, στην πρόσληψη εποχικού προσωπικού ώστε να διευρυνθεί το ωράριο των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων στη διάρκεια της τουριστικής περιόδου. Γιατί, εκτός αιχμής, έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε χειρόγραφες ταμπέλες ότι το μουσείο θα παραμείνει «κλειστόν λόγω έλλειψης προσωπικού».

Αλλά για τους πιο τολμηρούς οραματιστές, υπάρχει και η αναπτυξιακή πλευρά του Πολιτισμού. Αυτή που θα μπορούσε να εξετάσει το υπουργείο Πολιτισμού και που θα μπορούσε να αποφέρει μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ (μελέτη McKinsey, 2014), με τον εκσυγχρονισμό και την ορθολογική χρήση του πολιτιστικού αποθέματος. Και αυτό έχει σχέση από τα εισιτήρια και τα ωράρια μέχρι τα πωλητήρια των μουσείων και το περιεχόμενό τους, το ηλεκτρονικό εισιτήριο και τη λειτουργία των χώρων με τεχνοκρατικές μεθόδους. Και φυσικά με την εξωστρέφεια.

Αυτή που σήμερα αποστρεφόμαστε…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News