Ήξερα τον Δημήτρη Παπαϊωάννου ως πολύ γενναίο άνθρωπο.

Την εποχή που συνεργαζόταν με τον Αλέξη Μπίστικα και τον Παύλο Αβούρη για το περιοδικό «Κοντροσόλ στο χάος» δεν αγωνιζόταν μόνο για μια πιο εξτρίμ, πιο αλτέρνατιβ, πιο μεταμοντέρνα αισθητική – αλλά και για τα δικαιώματα των μειονοτήτων, κοινωνικών, πολιτικών, σεξουαλικών. Τα κόμικς του, όταν έκανε κόμικς, ήταν κανονικά μανιφέστα υπέρ του δικαιώματος στην ομοφυλόφιλη επιθυμία – για να το πούμε με τη φρασεολογία των ακτιβιστών ομοφυλόφιλων της δεκαετίας του 1980. Η δουλειά του, και η ζωή του στην κοινότητα της Ομάδας Εδάφους, ήταν υπόδειγμα συλλογικότητας, δημιουργικότητας και ευαισθησιών ιδίως για τα θέματα που απασχολούν τους ανθρώπους που δεν ζουν στην αναπαυτική μεριά της ζωής.
Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, στην πορεία, αναγνωρίστηκε. Και με την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων, πέτυχε. Το άξιζε, φυσικά. Συνεχίζει να είναι δημιουργικός, εμπνευσμένος – και παρά το ότι έγινε εθνικός καλλιτέχνης, συνέχισε να διεκδικεί το δικαίωμα να είναι αντισυμβατικός.
Πόσο αντισυμβατικός μπορείς να είναι κανείς, όμως, από τη στιγμή που τον καλούν να αναλάβει εθνικές συμβάσεις έργου; Πόσο αντισυμβατικός μπορεί να είναι όταν τον φωνάζουν να σκηνοθετήσει το σόου για το νέο Μουσείο της Ακρόπολης; [που η τότε ηγεσία του (Λιάπης και, μετά, Σαμαράς) χρησιμοποίησε όχι μόνο για να αποδείξει ότι είμαστε κατευθείαν απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων αλλά ότι ο Λιάπης και ο Σαμαράς είναι κατευθείαν απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων] Θα μπορούσε, τουλάχιστον, όμως, να είναι αντισυμβατικός στην εναρκτήρια παράσταση του Εθνικού θεάτρου, έστω κι αν βρέθηκε εκεί για να σκηνοθετήσει κατά παραγγελία. Δεν είναι άλλωστε κακό να σκηνοθετείς κατά παραγγελία, πολλά αριστουργήματα του Χόλιγουντ έγιναν κατά παραγγελίαν των παραγωγών. Κακό είναι, κατά παραγγελίαν, να αλλοιώνεις το έργο σου, που σου ανήκει έστω και αν το παρήγαγες κατά παραγγελίαν.
Τι ακριβώς δέχτηκε να αλλοιωθεί ο Δημήτρης Παπαϊωάννου; Δέχτηκε, στην παράσταση της επίσημης πρεμιέρας, την επόμενη Παρασκευή 23 Οκτωβρίου, στην οποία έχουν προσκληθεί υψηλοί προσκεκλημένοι μεταξύ των οποίων και ο Αρχιεπίσκοπος, οι δυο χορευτές που εμφανίζονται γυμνοί να φορέσουν βρακάκι. Να γίνουν, δηλαδή, «καθωσπρέπει», για να μη σοκαριστεί ο Αρχιεπίσκοπος! Μάθαμε ότι ο χορογράφος δεν είχε αντίρρηση να γίνει η παράστασή του σεμνότυφη για μια μέρα.
Μάθαμε, δηλαδή, ότι μια συγκεκριμένη παράσταση χοροθεάτρου, μπορεί για μια μέρα να αλλάξει, να αυτολογοκριθεί, προς χάριν ενός σεμνότυφου ακροατηρίου. Ότι ένα καλλιτεχνικό έργο μπορεί να έχει μια διαφορετική βερσιόν, μια λογοκριμένη βερσιόν για ιερείς (και για πολιτικούς;). Ότι δηλαδή, μια παράσταση χοροθεάτρου για όλους, έχει και μια δεύτερη εκδοχή, την εκκλησιαστική – που την υπαγορεύει η παρουσία σε αυτή ιερωμένων.
«Έλα, μωρέ, και τι έγινε, δυο χορευτές θα βάλουν σώβρακο για μια νύχτα», θα μπορούσε να πει κανείς. Κατ’ αντιστοιχίαν, αν επισκεπτόταν το Λούβρο ιερωμένος θα έπρεπε η Αφροδίτη της Μήλου να φορά φανελάκι, ο Ποσειδώνας του Εθνικού Μουσείου ίσως να είχε γλιτώσει, πριν μερικά χρόνια, το βανδαλισμό των γεννητικών του οργάνων από έναν ιερωμένο αν φορούσε παντελονάκι (έστω, σπασουάρ) κι ίσως, προκειμένου να είναι ενήμερη η Αρχιεπισκοπή, οι εκδότες πρέπει να ξαναγράψουν τον «Μεγάλο Ανατολικό» του Εμπειρίκου βάζοντας σώβρακα στις λέξεις που, π.χ., εκστομίζει ο Σπερχής.
Με άλλα λόγια: στις δημοκρατίες, όπου η ελευθερία της έκφρασης είναι αυτονόητη κατακτημένη αξία, δεν είναι δυνατόν ένα καλλιτεχνικό έργο να αναπροσαρμόζεται ανάλογα με το ποιος είναι ο αποδέκτης του. Στις δημοκρατίες δεν υπάρχει ελευθερία αλά καρτ. Η μορφή μιας χοροθεατρικής παράστασης εμπερικλείει και το μήνυμά της. Η αλλοίωση ενός έργου επειδή δεν πρέπει να το δει έτσι ακριβώς όπως είναι ένας ιερωμένος, είναι λογοκρισία που ένας θεσμός της συντήρησης την επιβάλλει επί καλλιτεχνών που, υποτίθεται, έχουν πολεμήσει και συνεχίζουν να μάχονται τη συντήρηση. Η αποδοχή της λογοκρισίας από τον δημιουργό του έργου είναι αποδοχή του δικαιώματος της Εκκλησίας να ανακατεύεται εκεί που δεν τη σπέρνουν: στις υποθέσεις των ανθρώπων, στην περιοχή της ελευθερίας, στο χώρο της έμπνευσης.
Με άλλα λόγια, η αποδοχή από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου της απαίτησης (από το Εθνικό Θέατρο, άραγε; από το υπουργείο Πολιτισμού; κατευθείαν από την Εκκλησία;) να ντύσει τους γυμνούς του, είναι κομφορμισμός. Ή οπορτουνισμός. Μπορεί και τα δύο.
Αλλά, τότε, ας πάψει ο Δημήτρης Παπαϊωάννου να διεκδικεί τη σφαίρα της ελευθερίας και της αντισυμβατικότητας – και ας βολευτεί με το ρόλο που αποδέχτηκε, απολύτως, μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες: το ρόλο του εθνικού χορογράφου κατά παραγγελίαν. Το τρίπτυχο «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» περιμένει πώς και πώς έναν εμπνευσμένο καλλιτέχνη για να του φρεσκάρει το ντιζάιν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News