Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στην Ελλάδα είναι ένα πονεμένο θέμα, με τραγικές συνέπειες για τα παιδιά και φυσικά και για τους ενήλικες που καταλήγουν να γίνουν. Ωστόσο, ακόμα και σε χώρες που υπάρχει σεξουαλική αγωγή, συχνά είναι προβληματικός ο τρόπος που προωθείται η έννοια του τι είναι «σεξουαλική υγεία» – ειδικά για τα κορίτσια.

Τρεις είναι οι βασικές νοοτροπίες που διέπουν το πώς μιλάμε για το σεξ. Η πρώτη, η πιο συντηρητική, μιλά για τη σεξουαλικότητα ως βία. Εξισώνει την εφηβική σεξουαλικότητα με τη βία, την κακοποίηση, τις αρρώστιες και τον εξαναγκασμό. Πρεσβεύει ότι μη μιλώντας καθόλου για το σεξ, βοηθάμε τα παιδιά να αποφύγουν επικίνδυνες καταστάσεις. Αυτή η νοοτροπία επικρατεί στην Ελλάδα, αποσιωπώντας κάθε σοβαρή συζήτηση για τη σεξουαλικότητα στους νέους στο σχολείο και μεταθέτοντας την ευθύνη πλήρως στην οικογένεια.

Η δεύτερη νοοτροπία εξισώνει τη σεξουαλικότητα με τη θυματοποίηση. Τονίζει πόσο αναγκαίο είναι οι νεαρές κοπέλες να μάθουν ότι είναι ευάλωτες στους αρσενικούς που «θέλουν μόνο ένα πράγμα» και ότι πρέπει συνεχώς να προσέχουν να μην πέσουν θύματα – να μην κολλήσουν αρρώστιες, να μη μείνουν έγκυες και γενικά να μη γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Βασικό αξίωμα αυτής της νοοτροπίας είναι ότι οι γυναίκες είναι θύματα της αντρικής ερωτικής επιθυμίας· οι άντρες παρουσιάζονται ως κυνηγοί και οι γυναίκες ως θηράματα-θύματα, που πρέπει να αυτοπροστατευτούν από τη «φυσική», ανεξέλεγκτη αντρική ερωτική ορμή. Όταν επικρατεί αυτή η νοοτροπία στη σεξουαλική αγωγή, όλη η βαρύτητα δίνεται στο πώς τα κορίτσια να μάθουν να λένε όχι και στους κινδύνους που προκαλεί η σεξουαλικότητα. Το βασικό μήνυμα είναι ότι το σεξ είναι επικίνδυνο και φέρνει μπελάδες.

Η τρίτη νοοτροπία παρουσιάζει τη σεξουαλικότητα ως ατομική ηθική. Έχει σημασία τα κορίτσια να παίρνουν μόνα τους αποφάσεις – αρκεί αυτές οι αποφάσεις να είναι υπέρ της σεξουαλικής αποχής. Το σεξ παρουσιάζεται ως τεστ αυτοσυγκράτησης και αυτοσεβασμού – μια νεαρή γυναίκα έχει δικαίωμα να πάρει μόνη της την απόφαση αν θα κάνει σεξ ή όχι, αλλά μόνο μία είναι η σωστή απόφαση: να μην κάνει. Διότι αν κάνει, χάνει τον αυτοσεβασμό της. Όταν επικρατεί αυτή η νοοτροπία στη σχολική σεξουαλική αγωγή, δίνεται έμφαση στις «σωστές αξίες» και την αυτοσυγκράτηση, μέχρι να έρθει ο «κατάλληλος».

Όλες οι παραπάνω νοοτροπίες παρουσιάζουν τη σεξουαλικότητα ως επικίνδυνη. Υπάρχει όμως και μια τέταρτη νοοτροπία, η οποία παρουσιάζει το σεξ ως επιθυμία. Αυτή η νοοτροπία απουσιάζει πλήρως όχι μόνο από τα σχολεία αλλά και γενικά από σχεδόν κάθε αναφορά στο σεξ, ειδικά όταν αναφερόμαστε στις γυναίκες. Δεν κάνουμε καμία αναφορά στην επιθυμία, την ηδονή και το δικαίωμα στο σεξ (ειδικά των γυναικών), αλλά ακόμα και τις σπάνιες φορές που κάποιος/α αναφέρεται σε αυτά, σχεδόν πάντα ακολουθεί μια ιερεμιάδα για τους κινδύνους –σωματικούς και κοινωνικούς– που ενέχει το σεξ για μια γυναίκα.

Το αποτέλεσμα; Τα περισσότερα νέα κορίτσια και γυναίκες μεγαλώνουν με μια αρνητική εικόνα για τη σεξουαλικότητά τους ως κάτι επικίνδυνο ή έστω προβληματικό. Εμποδίζονται να εξερευνήσουν τι είναι καλό ή κακό, επιθυμητό ή ανεπιθύμητο για τον εαυτό τους, μέσα από τις εμπειρίες τους, τις ανάγκες τους και τα προσωπικά τους όρια. Αντιθέτως, διαιωνίζεται η άποψη ότι οι γυναίκες είναι υποψήφια θύματα της ζωώδους, ορμητικής αντρικής σεξουαλικής επιθυμίας, την οποία πρέπει ταυτόχρονα να προκαλούν αλλά και να προστατεύονται από αυτήν. Εκπαιδεύονται ως αποδέκτριες του πόθου των άλλων αλλά όχι ενεργά υποκείμενα που ποθούν. Οι γυναίκες δεν (πρέπει να) έχουν ορμές. Δεν είναι πρέπον να προτείνουν εκείνες σεξ (υπάρχει όνομα για τις κοπέλες που ζητούν σεξ) αλλά ούτε και πρέπει να δέχονται σεξ πολύ πρόθυμα (γιατί πάλι θα τους βγει το όνομα).

Με λίγα λόγια, το σεξ είναι κάτι σαν νόμισμα που τιμολογεί την ηθική και κοινωνική τους θέση και όχι συνάρτηση της δικής τους επιθυμίας. Όπως είπε μια 25χρονη γυναίκα σε ένα από τα εργαστήρια για τη γυναικεία σεξουαλική επιθυμία, όταν ρώτησε πέντε συνομήλικα αγόρια αν θα έκαναν κάτι πιο σοβαρό με μια κοπέλα που τους «κάθισε» από το πρώτο ραντεβού, τέσσερα από τα πέντε απάντησαν όχι, επειδή «έδειξε τι χαρακτήρας είναι».

Όταν η αποχή από το σεξ παρουσιάζεται ως υγιής, υπεύθυνη και θετική επιλογή, αποσιωπώντας την επιθυμία των νέων κοριτσιών και γυναικών, καταλήγουμε με γυναίκες που δεν έχουν ιδέα αν και πότε επιθυμούν ή τι επιθυμούν. Το αποτέλεσμα; Ντροπή, άγνοια, επικίνδυνες συμπεριφορές, αναγκαστικό σεξ, άχαρο σεξ. Καθόλου σεξ.

Οι τρεις πρώτες νοοτροπίες είναι άκυρες, αφού εννοείται ότι οι νέες κοπέλες κάνουν σεξ. Μόνο που τις περισσότερες φορές είναι κακό σεξ, επικίνδυνο σεξ. Στην Ελλάδα γίνονται 40.000 εκτρώσεις τον χρόνο από γυναίκες κάτω των 18 ετών, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας. Ένα στα τέσσερα κορίτσια ηλικίας 14 έως 17 ετών έχει κάνει έκτρωση, σύμφωνα με έρευνα του Αρεταίειου Νοσοκομείου και μία στις δύο έφηβες που κάνουν έκτρωση δεν ενημερώνει ούτε τη μητέρα της. Πώς να την ενημερώσει, όταν η ίδια η μάνα δεν έχει ενημερώσει την κόρη της για το τι σημαίνει σεξουαλική επιθυμία – αφού και η ίδια πιθανότατα τη βιώνει ενοχικά;

Μήπως αντί να δίνουμε έμφαση στις αρνητικές συνέπειες της σεξουαλικής επιθυμίας να πετυχαίναμε περισσότερη ασφάλεια και ψυχική και σωματική υγεία μιλώντας για το σεξ ως ανθρώπινο δικαίωμα, απόλαυση και θετική δύναμη στη ζωή; Όπως γράφει μια ερευνήτρια, τα κορίτσια και οι νέες κοπέλες πρέπει να ενθαρρυνθούν να θέσουν στον εαυτό τους τα ακόλουθα ερωτήματα:

• Υγραίνεσαι όταν κάνεις ρομαντικές ή ερωτικές ονειροπολήσεις; Όταν σκέφτεσαι τα φιλιά ή τα χάδια;
• Νιώθεις ζέστη ή ηδονή στα γεννητικά σου όργανα;
• Ξέρεις πού είναι η κλειτορίδα σου; Την έχεις αγγίξει; Την έχεις ερεθίσει;
• Νιώθεις σεξουαλική διέγερση όταν με τον/τη σύντροφό σου αγκαλιάζεστε ή φιλιέστε;
• Ξέρεις πώς είναι ο οργασμός;
• Έχεις φανταστεί πώς θα είναι να είσαι γυμνή με ένα άλλο άτομο; Να φιλιέστε και να χαϊδεύεστε χωρίς ρούχα; Το έχεις δοκιμάσει;
• Έχεις αγγίξει τα στήθη σου ή τα γεννητικά σου όργανα;
• Έχεις αγγίξει το αιδοίο σου από μέσα;
• Αν σκέφτεσαι να κάνεις σεξ, φαντάζεσαι πώς μπορεί να νιώσεις με τη διείσδυση;
• Έχεις ψάξει καθόλου τις διάφορες μορφές αντισύλληψης; Έχεις αγοράσει κάποια; Την έχεις δοκιμάσει; Έχεις μιλήσει με φίλες για τις δικές τους εμπειρίες;
• Σε ερεθίζει η ιδέα του να κάνεις σεξ με το άτομο που σε ενδιαφέρει;
• Πιστεύεις ότι ο υποψήφιος εραστής / η υποψήφια ερωμένη σου θα ασχοληθεί μαζί σου για να σου χαρίσει ηδονή και θα ενδιαφερθεί να μάθει πώς να σου χαρίσει ηδονή; Πιστεύεις ότι θα σταματήσει αυτό που κάνει, αν δεν σου αρέσει;

Τέτοια ερωτήματα φαντάζουν πάρα πολύ προχωρημένα στους περισσότερους/ες, αλλά αν δεν τεθούν, δεν θα υπάρξουν ούτε απαντήσεις. Μόνο αν ενθαρρύνουμε τις νέες γυναίκες να τα εξετάσουν και να βρουν τις δικές τους απαντήσεις μπορούμε να περιμένουμε ότι θα αναπτύξουν υγιή όρια και θα φροντίζουν οι ίδιες όχι μόνο για την ασφάλειά τους αλλά και για την ψυχική τους υγεία.

Μια ομάδα νέων κοριτσιών έγραψε ένα εξαιρετικό βιβλιαράκι για το πώς βιώνουν τη σεξουαλικότητά τους. Είναι ένας εναλλακτικός οδηγός από κορίτσια για κορίτσια, που έχει εγκριθεί από επαγγελματίες υγείας, με στόχο να βοηθήσει τις νέες γυναίκες να αναλάβουν την ευθύνη του σώματός τους, της σεξουαλικότητάς τους και των σχέσεών τους: Little Black Book for Girlz, A Book on Healthy Sexuality (στα αγγλικά).

Στις 22 Νοεμβρίου γίνεται το 7ο βιωματικό εργαστήρι για τη γυναικεία σεξουαλική επιθυμία, για γυναίκες όλων των ηλικιών και σεξουαλικών προσανατολισμών, με θέματα όπως το πόσο απειλητική είναι η γυναικεία επιθυμία, τα αντιφατικά μηνύματα ως προς τι θεωρείται θηλυκότητα και «σωστή» γυναικεία σεξουαλικότητα, καθώς και για το πώς βιώνει η καθεμία αυτό το πολύπλοκο θέμα. Περισσότερες πληροφορίες: www.webtherapy.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News