Ο Ζαν Τιρόλ (Jean Tirole), για όσους εξ ημών θυσιάσαμε ένα μεγάλο μέρος των νιάτων μας μελετώντας τη θεωρία παιγνίων, είναι κάτι σαν τον Ερικ Κλάπτον των μικροοικονομικών. Μέγας βιρτουόζος στον τομέα του αλλά χωρίς να έχει πετύχει την αναγνώριση και το «παραλήρημα» ενός Μικ Τζάγκερ (ο αντίστοιχος του… Κένεθ Αροου, στον χώρο των οικονομικών) ή ενός Ντέιβιντ Μπάουι (που έρχεται πιο κοντά στον Τζον Νας Τζούνιορ). Όπως όμως και ο Ερικ Κλάπτον άξιζε και αξίζει τις τιμές και τον σεβασμό μας, έτσι και χαίρομαι που η δουλειά του Ζαν Τιρόλ αναγνωρίζεται σήμερα – έστω και με ένα δεύτερης κοπής Νόμπελ (καθώς, να σας θυμίσω, Νόμπελ Οικονομικών δεν υφίσταται – το βραβείο ονομάζεται «Βραβείο της Τράπεζας της Σουηδίας εις Μνήμην του Άλφρεντ Νόμπελ»).

Ισως ένας λόγος που ο Τιρολ υπολείπεται τιμών και αναγνώρισης σε σχέση με τους Αροου και Νας είναι ότι καταπιάστηκε περισσότερο με πρακτικά και λιγότερο με αφηρημένα ζητήματα, όπως π.χ. τη δυνατότητα ή αδυναμία μας να προσδιορίσουμε ύπαρξη ή μη κοινωνικών προτιμήσεων (Αροου) ή να αποφανθούμε για το πώς πρέπει να καταλήξει μια διαπραγμάτευση μεταξύ ορθολογιστών (Νας). Αντίθετα, ο Τιρολ, αν και το εγχειρίδιό του (με τον Ζαν-Ζακ Λαφόν) της Θεωρίας Παιγνίων (1991, Cambridge University Press) είναι από τα αρτιότερα, καταπιάστηκε με ζητήματα όπως η ρύθμιση ολιγοπωλιακών αγορών ιδίως σε μια εποχή που η τιμή δεν είναι το παν.

Έως να ασχοληθεί ο Τιρόλ με το μέγα θέμα του πως το κράτος μπορεί να «δαμάσει» τη δύναμη των ολιγοπωλίων (π.χ. κινητής τηλεφωνίας), η οικονομική θεωρία ήταν ιδιαίτερα παρωχημένη. Θεωρούσε πως το ζήτημα ήταν απλά ζήτημα επιβολής μιας τιμής που να μην είναι τόσο υψηλή ώστε να συγκρατεί την παραγωγή, την απασχόληση και το κοινωνικό πλεόνασμα με αποτέλεσμα να κερδίζει το ολογοπωλιακό καρτέλ εις βάρος της κοινωνίας. Ο Τιρόλ δεν έπαψε να φοβάται πως κάτι τέτοιο είναι πιθανό (και συμφωνούσε με την επιβολή μέγιστης τιμής). Φοβόταν όμως και για κάτι άλλο: την επιβολή ιδιαίτερα χαμηλής τιμής, ίσως και μηδενικής (βλ. Google με το δωρεάν Gmail), που στόχο έχει να μας παρασύρει, να μας εγκλωβίσει, και να μας καταστήσει μέρος της πλατφόρμας του καρτέλ το οποίο, έτσι, βρίσκει τρόπο να παράγει εισοδήματα από εμάς (άμεσα ή έμμεσα).

Με απλά λόγια, η παιγνιοθεωρητική σκοπιά του Τιρόλ τον βοήθησε να μας προειδοποιήσει για το εξής απλό και φοβιστικό: «Αν δεν πληρώνεις για το προϊόν, κινδυνεύεις να γίνεις εσύ το εμπόρευμα». Επί αυτής της αναλυτικής βάσης, ο Ζαν Τιρόλ ξόδεψε χρόνια πολλά μελετώντας τον βέλτιστο τρόπο να μπει μια τάξη σε αυτές τις ολιγοπωλιακές αγορές, θέτοντας όρια στην ασυδοσία τόσο των υπερβολικά υψηλών όσο και των υπερβολικά χαμηλών τιμών.

Βέβαια, όπως πάντα, τα θεωρητικά επιτεύγματα ενός Τιρόλ έχουν αποτέλεσμα μόνο στον βαθμό που η πολιτική εξουσία ενδιαφέρεται να τα χρησιμοποιήσει για να στραφεί εναντίον των καρτέλ. Όπως ο ίδιος ο Tirole έχει, με πίκρα, διαπιστώσει, αυτό συμβαίνει σπάνια. Τόσο στις τηλεπικοινωνίες, στα ΜΜΕ (όπου οι θεωρίες του Τιρολ έχουν πολλές εφαρμογές), όσο και στον τραπεζικό τομέα όπου, δυστυχώς, οι ρυθμιστές βρίσκονται υπό την εξουσία των ρυθμιζόμενων. Τι να σου κάνει, υπό αυτές τις συνθήκες, η θεωρία παιγνίων;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News