Στην αρχή ήταν μια πλαστική σακούλα HMV που βρήκα, αδειάζοντας το πατάρι. Ηταν από εκείνες τις παλιές πλαστικές, που λιώνουν σε χίλια χρόνια. Πάνω της το πιο διάσημο ίσως (νεκρό) logo της μουσικής βιομηχανίας: το τεριέ με το γραμμόφωνο. Μετά, ένα καρτελάκι Debenhams σε ένα αχρησιμοποίητο δώρο. Θυμάμαι το σοκ μου όταν έμαθα ότι τα θρυλικά καταστήματα ηλικίας 242 χρόνων (από το 1778!) κήρυξαν πτώχευση, με 12.000 εργαζόμενους στον αέρα. Ηδη έβαλε λουκέτο η ναυαρχίδα του brand στην Οξφορντ Στριτ. Υστερα η πανδημία, τo επίσημο Brexit, οι βίζες, οι δασμοί, το Ηarrod’s του Τσιτσιπά, η είδηση ότι Ολλανδοί κατάσχουν σάντουιτς με ζαμπόν βρετανών ταξιδιωτών. Τέλος, οι αποχαιρετισμοί λονδρέζων δημοσιογράφων «στο Λονδίνο που γνωρίζαμε μέχρι τώρα». Μήπως ήρθε ο καιρός να πω και εγώ αντίο στην αγαπημένη μου πόλη;

Υποθέτω, ο καθένας θα πει το δικό του αντίο στη μητρόπολη που «στοιχειώνει» ποικιλοτρόπως το εθνικό φαντασιακό από τη δεκαετία του ’80 (θυμίζω ένα μόνο από τα τρισάθλια memes που κυκλοφορούν εσχάτως: «Με το ΠΑΣΟΚ πεταγόσασταν για δύο βρακιά στο Λονδίνο»). «Αφού μας το έκαναν και αυτό USA!», όπως χαρακτηριστικά μου λέει 55χρονη λάτρις της πόλης. «Παλιά, απλώς άρπαζες το αεροπλάνο και πήγαινες!»

Ισως, σκέφτομαι, να της πουν αντίο ακόμα και εκείνοι που δεν τη γνώρισαν ποτέ, αλλά την έφεραν πάντα μέσα στα «μπαγκάζ» τους. Ενας 39χρονος φίλος που δεν είχε τη δυνατότητα να κάνει μέχρι τώρα ταξίδια στο εξωτερικό μού είπε: «Πάνω που έλεγα να ταξιδέψω και εγώ, όλα ήρθαν ανάποδα. Σίγουρα ήθελα να πάω κάποια στιγμή και στο Λονδίνο… Ομως, θα γίνει ακόμα πιο απλησίαστο. Θα προτιμήσω, όταν τα πράγματα ανοίξουν και, βέβαια, αν έχω ακόμα λεφτά, να πάω στη Ρώμη ή στο Βερολίνο».

Ξέχνα το Imperial που ήξερες

Η εκπαίδευση είναι σαφώς μία από τις πρώτες μεγάλες απώλειες. Τα δίδακτρα εξισώνονται με αυτά των διεθνών (international) φοιτητών. Τέρμα τα φοιτητικά δάνεια, πάπαλα και το Erasmus (το θρυλικό πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών θα αντικατασταθεί από κάποιο «Τuring»), στον Καιάδα και τα summer camp (για τους έχοντες), ίσως να σταματήσει και ο καημός με το Proficiency από τη Γ’ Γυμνασίου! To δε όνειρο ότι ίσως κάποια στιγμή καταφέρεις να στείλεις το παιδί, τουλάχιστον για μεταπτυχιακό, στη Βρετανία, φθίνει δραματικά. Ο,τι περισωθεί και από το «κραχ» της πανδημίας θα είναι για τους (ακόμα πιο) λίγους.

Ενδεικτική η πρόσφατη μίνι επιδημία εγχώριων (λίαν ευκατάσταστων) γονέων που πήραν τα τέκνα τους και έτρεχαν άρον άρον πάνω από τη Μάγχη, «για το ρημάδι το pre-settle» (καθεστώς προσωρινής διαμονής), που σου εξασφαλίζει κάποια από τα προνόμια των βρετανών φοιτητών. «Είναι τέλη Νοεμβρίου και έχω πάει βόλτα το σκύλο μου με SMS 6» μου αφηγείται μία από τις μητέρες που «έχουν χάσει τον ύπνο τους με το Brexit».

«Χτυπάει το τηλέφωνο και είναι η κυρία που με είχε βοηθήσει με τα έγγραφα του γιου μου για τις σπουδές στο Λονδίνο. Μου λέει: “Πάρτε το αεροπλάνο και πηγαίνετε στο Λονδίνο ΧΘΕΣ!”»

«Εβγαλα διαβατήριο για τον γιο μου μέσα σε μία μέρα –μη με ρωτάτε πώς– κάναμε τεστ Covid κ.ο.κ. και στις 6 Δεκεμβρίου ήμασταν εκεί. Υπήρχε ένα “παραθυράκι” να αποκτήσεις τα benefits του Αγγλου και να μην πληρώσεις τα τρελά δίδακτρα του διεθνούς φοιτητή. Αρκεί μέχρι τις 31/12/20 να επισκεπτόσουν τη Βρετανία, έστω για ένα 24ωρο! Αν έχεις στα χέρια σου αυτό το εισιτήριο και την κάρτα επιβίβασης, μπορείς στη συνέχεια να καταθέσεις τα χαρτιά για το pre-settle status μέχρι τα τέλη Ιουνίου. Ημουν από τις πρώτες που το έκαναν. Μετά έμαθα ότι έγινε πανικός, ουρές στο Χίθροου, ολόκληρα τμήματα σχολείων έτρεξαν να επωφεληθούν».

Πολύ πριν από το Brexit

«Ας μη γελιόμαστε, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, ήταν το όνειρο όλων. Του μεγαλοαστού και του μικροαστού, όλοι ήθελαν να πάνε στο Λονδίνο» μου λέει μια πρώην αεροσυνοδός της Ολυμπιακής. «Ηταν ακριβό, αλλά όταν άρχισαν να πετούν τα Μπόινγκ, έπεσαν οι τιμές των εισιτηρίων, έσπασε το μονοπώλιο της Ολυμπιακής, ήρθαν τα πακέτα (και οι τσάντες!) Manos και Ginis». Η ίδια θυμάται τα καταναλωτικά όργια από αφηνιασμένα εγχώρια γκρουπ που δεν μιλούσαν γρυ αγγλικά («Τι είναι αυτό το Ορέν;» είχε ακούσει μεσήλικες κυρίες από την επαρχία να ρωτούν έξω από πολυκατάστημα της Οξφορντ Στριτ, για το ταμπελάκι «Open» στη βιτρίνα). Θυμάται ακόμα τα εκατοστοδόλαρα μέσα σε σουτιέν και σερβιέτες μέσα στο αεροσκάφος («Τότε που ταξιδεύαμε με περιορισμένο συνάλλαγμα») και τις καρτέλες που έκοβαν πριν από το ταξίδι της επιστροφής από τα καινούργια ρούχα, για να μην τους πιάσουν στο τελωνείο («Τις ξαναέραβαν μετά, για να δείξουν ότι τα έφεραν από το Λονδίνο»).

Η ίδια θυμάται ακόμα την παρθενική για τους Ελληνες έκθεση στην αφθονία, στα πρώτα μεγαλοκαταστήματα (π.χ. ορδές Ρωμιών στο «Selfridges») αλλά και στους πρώτους extra large μπουφέδες ξενοδοχείων: «Είχα κατέβει στο ξενοδοχείο Mount Royal επί της Oxford Street να μαζέψω μια θεια μου που ήθελε να πάει για ψώνια. Με βλέπει με τη στολή ο προχωρημένης ηλικίας έλληνας μετρ στην τραπεζαρία και μου λέει: “Εχω μια τεράστια απορία. Στο πρωινό με τους Ελληνες εξαφανίζονται όλα τα αβγά, αλλά δεν βλέπουμε στο τραπέζι τσόφλια”. Εγώ το “πιάνω” στον αέρα. Εβαζαν τα βραστά αβγά μέσα σε τσάντες ή τσέπες για να έχουν κάτι για το μεσημέρι, να “γλιτώσουν” τουλάχιστον ένα γεύμα!».

Πάνε φυσικά και οι χρυσές εποχές του ιατρικού τουρισμού για τους εύπορους ή τους απελπισμένους. «Το αεροπλάνο για Λονδίνο το λέγαμε “ασθενοφόρο”» μου αναφέρει η ίδια. «Ηταν στο φουλ φορεία, νομίζω χωρούσε μέχρι οκτώ. Είχα δει από ελαφριές μέχρι βαρύτατες περιπτώσεις. Θυμάμαι πάντα έναν νεαρό φαντάρο που είχαν φέρει από το 401. Τον συνόδευε η αδελφή του. Αιμορραγούσε παντού. Πήγε εκείνη να του δώσει νερό με ένα πλαστικό ποτήρι και αυτό γέμισε αίμα. Ετρεξα σαν τρελή να του φέρω ένα καλαμάκι. Οπως θυμάμαι, γύρω στο 1984, και έναν ασθενή με AIDS. Αυτός επέστρεφε από το Λονδίνο, είχε επιλέξει να γυρίσει να πεθάνει στην Ελλάδα. Είχε μάλιστα κλείσει ένα τμήμα της Α’ Θέσης (ήταν ένας ευκατάστατος άνθρωπος), γιατί ο κόσμος ήταν ακόμη τότε αδαής, νόμιζαν πως κολλάει με το σάλιο ή την αναπνοή. Ο υπεύθυνος καμπίνας είδε τον ιατρικό φάκελό του και δεν τον δέχτηκε στο αεροπλάνο».

«Ελιζέ» ή «Βrixtοn Academy»;

Και φυσικά, τα μουσεία, τα θέατρα, οι παμπ, η ψυχαγωγία, οι μπουζουκοακρότητες στο «Ελυζέ», οι σταρ που μπορεί να συναντούσες: ο Μπομπ Γκέλντοφ με το καροτσάκι στο Χίθροου, ο Τζον Μάλκοβιτς στη σκηνή του θεάτρου, ο Νιλ Τέναντ των «Pet Shop Boys» ένα σούρουπο στο Covent Garden.

«Προφανώς δεν είναι από τις μεγαλύτερες δυστυχίες μου αυτή τη στιγμή, αλλά το Brexit είναι αναμφίβολα το τέλος μιας εποχής» μου εξομολογείται ένθερμη φαν της πόλης, η οποία διανύει μια περίοδο τεράστιας εργασιακής αβεβαιότητας. «Ισως ήταν μια εποχή ανεμελιάς που ταυτίστηκε με την πόλη αυτή, ειδικά αν είσαι από μια ηλικία και πάνω. Πήγαινα συχνά τη δεκαετία του ’90. Ημουν φοιτήτρια και δούλευα part time, αλλά πάντα μάζευα λεφτά για να πάω στο Λονδίνο. Επαιρνα μάλιστα και έξτρα βαλίτσα για να τη γεμίσω βιβλία, δίσκους και, βέβαια, ρούχα».

«Ηταν η εποχή πριν από την παγκοσμιοποίηση» συνεχίζει. «Πολλά ήταν εντελώς πρωτόγνωρα. Πάνω από όλα, όμως, ήταν η ποπ κουλτούρα που με τράβαγε εκεί, το κλάμπινγκ, οι συναυλίες στο Brixton Academy και το νυχτερινό λεωφορείο μετά. Aλλά και το Νotting Hill Carnival, η πολυεθνικότητα, τα μικρά μαγαζάκια με τους χαμογελαστούς Πακιστανούς με τα τιρμπάν (πρώτη φορά το έβλεπα αυτό), η ανεκτικότητα και η ελευθερία να κυκλοφορείς στον δρόμο όπως ήθελες, κανείς δεν καθόταν να ασχοληθεί μαζί σου».

Welcome to Brexit

Πίσω στο 2021. Αραγε, το Λονδίνο θα παραδώσει τη σκυτάλη σε κάποια άλλη πόλη που δεν θα σε αντιμετωπίζει ως αποσυνάγωγο της ηπειρωτικής Ευρώπης; Ακόμα και το ατού της γλώσσας έχει «ξεφτίσει». «Πριν από μία δεκαετία, ίσως να μην υπήρχε κάποιος προφανής αντικαταστάτης του Λονδίνου» έγραφε τις προάλλες ο Σαϊμον Κούπερ στους Financial Times. «Τώρα, πόλεις όπως το Βερολίνο, η Κοπεγχάγη και ίσως και κομμάτια του Παρισιού έχουν εξελιχθεί σχεδόν σε δίγλωσσους επιχειρηματικούς κόμβους».

Ανοίγω μια λευκή κάρτα που αγόρασα το τελευταίο καλοκαίρι πριν από τον κορονοϊό (2019), στη σαββατιάτικη αγορά του Νότινγκ Χιλ. Ηταν το πρώτο μου ταξίδι στο Λονδίνο ύστερα από 15 ολόκληρα χρόνια. Το είδα μεταμορφωμένο, ηλιόλουστο (πάει πια η μόνιμη ομπρέλα υπό μάλης), σπαρακτικά ξένο και σπαρακτικά οικείο.

Από τη λευκή κάρτα ανοίγει τρισδιάστατο το Αββαείο του Ουεστμίνστερ, τουριστικό μέχρι αηδίας, πλην όμως κομψό. Το κοιτάζω κάποιες δύσκολες, σαφώς συναισθηματικά φορτισμένες ώρες του εγκλεισμού και ελπίζω ότι εκείνη η προσγείωση στο Χίθροου δεν ήταν η τελευταία. Οτι Brexit- ξεBrexit, εκείνο το αντίο δεν θα είναι παντοτινό.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News