Πόση αυτοκριτική αντέχει το ελληνικό πολιτικό σύστημα; Και σε τι βαθμό αυτή η αυτοκριτική εμπεριέχει ισχυρή δόση εθελοτυφλίας; Μπορεί το συνέδριο της «Καθημερινής» για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης να στόχευε –κυρίως– στην ανάδειξη των επιτευγμάτων και των στρεβλώσεων της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, από τη στιγμή όμως που στη σκηνή φιλοξενήθηκαν πέντε πρώην και ο νυν πρωθυπουργός ήταν αναπόφευκτο: Οι προβολείς στράφηκαν στα πεπραγμένα –και τα μη– της τελευταίας 15ετίας. Ηταν, άλλωστε, η πιο δύσκολη εποχή μετά το καλοκαίρι του 1974. Ηταν η πρώτη φορά που αμφισβητήθηκαν ευθέως τα βασικά κεκτημένα, όπως και η νομιμότητα, της μεταπολιτευτικής Ελλάδας.

Η αλήθεια είναι ότι από το 2008 και μετά ο πολιτικός χρόνος στη χώρα ήταν αποπνικτικά πυκνός. Η πλέον σύγχρονη σελίδα της ελληνικής Ιστορίας γράφτηκε από αλλεπάλληλα κομβικά γεγονότα. Γεγονότα που εν μέσω ενός επικίνδυνου κλονισμού διαρκείας καθόρισαν την πορεία του τόπου. Και όπως συνήθως γίνεται στις επετείους, οι πρωταγωνιστές αποφάσισαν να μιλήσουν. Να αποκαλύψουν, αλλά και να αποκαλυφθούν, σε μια πρώτη προσπάθεια να χτίσουν την υστεροφημία τους. Τελικά τι πέτυχαν;

Πρώτος ο Γιώργος Παπανδρέου αποκάλυψε ότι τις κρίσιμες ημέρες του Νοεμβρίου 2011, όντας πρωθυπουργός του 44%, ήταν διατεθειμένος να παραιτηθεί προκειμένου να σχηματιστεί κυβέρνηση συνεργασίας ΠΑΣΟΚ – Νέας Δημοκρατίας, ώστε η χώρα να περάσει πιο γρήγορα τον κάβο του Μνημονίου. Αλλά –σύμφωνα πάντα με τον ίδιο– ο Αντώνης Σαμαράς τορπίλισε τη διαδικασία, καθώς μετά την πρώτη τηλεφωνική επαφή τους, έβαλε τους συνεργάτες του να διακινήσουν ότι ο Παπανδρέου ουσιαστικά φυγομαχεί.

Πράγματι, η πρόθεση του Παπανδρέου να παραιτηθεί ήταν γενναία –δύσκολα θα βρει κανείς στην ελληνική Ιστορία αυτοδύναμο πρωθυπουργό έτοιμο να αφήσει την καρέκλα. Αυτό, όμως, που δεν μας είπε ο πρώην ηγέτης του πρώην κραταιού ΠΑΣΟΚ, ήταν γιατί όταν έπρεπε δεν έκανε αυτά που όφειλε ώστε να μη φτάσουμε στο χείλος του γκρεμού. Διότι αν κάποιος από τους πρωθυπουργούς της εποχής των μνημονίων είχε διαπραγματευτική ισχύ, αυτός ήταν ο Παπανδρέου. Πριν προλάβουν οι ευρωπαϊκές τράπεζες να θωρακιστούν πετώντας από πάνω τους τα ελληνικά ομόλογα.

Αντ’ αυτού, έως και σήμερα ο Παπανδρέου επιμένει ότι αν κάτι θα άλλαζε από εκείνη την περίοδο, αυτό θα ήταν να προχωρήσει στο ημι-εξαγγελθέν δημοψήφισμα. Λες και δεν τον κυνήγησαν ποτέ η Μέρκελ και ο Σαρκοζί, με τον δεύτερο να καβαλάει τα τραπέζια έτοιμος να του ορμήσει. Λες και θα λυνόταν το ζήτημα με ένα δημοψήφισμα που θα ρωτούσε τους Ελληνες αν θέλουν να μείνουν ή να φύγουν από το ευρώ.

Αληθή ή μη, αυτά που λέει ο Παπανδρέου δεν ανατρέπουν την πραγματικότητα για τους χειρισμούς του Αντώνη Σαμαρά στην πιο δύσκολη στροφή της μνημονιακής Ελλάδας. Μπορεί η Νέα Δημοκρατία να συμμετείχε στην κυβέρνηση Παπαδήμου, ο πρόεδρος του κόμματος όμως πίεζε από την πρώτη στιγμή για εκλογές. Ηταν φανερό ότι αυτό που τον ενδιέφερε ήταν η πρωθυπουργία. Οχι για λόγους εγωιστικούς. Αλλά διότι πίστευε ότι διαθέτει το κατάλληλο «μείγμα» για να «σκίσει το Μνημόνιο».

Τελικά, την περασμένη Παρασκευή ο Αντώνης Σαμαράς, πέρα από τις δύσκολες στιγμές που πέρασε κάθε ημέρα της πρωθυπουργίας του στο Μέγαρο Μαξίμου, μας αποκάλυψε δύο πράγματα: πρώτον, ότι εκτός από τον Σόιμπλε, ήταν και η Μέρκελ υπέρ της αποχώρησης της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Και, δεύτερον, ότι το βασικό πρόβλημα εκείνης της εποχής ήταν ότι η ελληνική κυβέρνηση και ο ίδιος ως πρωθυπουργός δεν είχαν με ποιον να μιλήσουν αν διαπίστωναν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. «Συζητούσα με ένα μέλος της τρόικας και του εξηγούσα ότι το επιχείρημά του ήταν λάθος, από κάθε άποψη. “Ναι αλλά αυτό έχω πάρει γραμμή από πάνω”», ήταν η απάντηση που λάμβανε. Ο τότε πρωθυπουργός πιστεύει σήμερα ότι ήταν οι Ευρωπαίοι αυτοί που συνέβαλαν τότε στην πτώση της κυβέρνησής του, διότι έβλεπαν ότι έρχεται ο Τσίπρας. «Η υπόθεση ήταν 900 εκατ. ευρώ. Και για 900 εκατ. ευρώ “κλωτσήσανε”».

Αυτό όμως που δεν μας είπε ο Αντώνης Σαμαράς είναι γιατί αντιπολιτεύθηκε με τα «Ζάππεια» και επέμεινε να οδηγήσει τη χώρα σε πρόωρες εκλογές, λαμβάνοντας μάλιστα και το ιστορικό χαμηλό της Νέας Δημοκρατίας: 17,8%. Αλλά παρέλειψε να μας υπενθυμίσει και όσα έγιναν μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2012, όταν έφταναν στην Αθήνα τα γεμάτα μετρητά αεροπλάνα για να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Δεν αρκεί η παραδοχή ότι, πράγματι, Σαμαράς και Βενιζέλος «παρέδωσαν τη χώρα καλύτερη από ό,τι την παρέλαβαν». Θα έπρεπε να γνωρίζουμε και αυτά που (δεν) έκαναν για να μη βαθύνει η κρίση. Αλλά και γιατί μετά τις ευρωεκλογές του 2014 σχημάτισαν μια σαφώς αντιμεταρρυθμιστική κυβέρνηση.

Και ύστερα ήρθε ο Αλέξης Τσίπρας. Με την εντονότερη, ίσως, διάθεση αυτοκριτικής. Αλλά και με τις περισσότερες αντιφάσεις. Ποτέ δεν σκέφτηκε, μας λέει, ως πρωθυπουργός να διαπραγματευτεί την έξοδο από το ευρώ. Ο ίδιος, όχι οι υπουργοί του. Λίγες ώρες πριν, όμως, ο τότε υπουργός Εξωτερικών του, ο Νίκος Κοτζιάς, έλεγε από την ίδια θέση ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, με μπροστάρη τον Παναγιώτη Λαφαζάνη, έψαχνε τον Ιούνιο του 2015 λεφτά στην Αγία Πετρούπολη. «Εγώ δεν πήγα», εκμυστηρεύθηκε ο Κοτζιάς, γιατί «ήξερα ότι ο Πούτιν και δεν είχε λεφτά και δεν επρόκειτο να αναμειχθεί στα εσωτερικά της ΕΕ». Πώς άραγε θα φαινόταν στους Ευρωπαίους αν τελικά ο Τσίπρας έβρισκε τα ρούβλια; Εμοιαζε ο ΣΥΡΙΖΑ τότε να νοιάζεται για τη θέση της Ελλάδας στην ευρωζώνη; Και γιατί θέλει να μας πείσει σήμερα για αυτό ο πρώην αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ; Δύσκολα θα βρει κανείς σήμερα πολλούς που να μπορούν να υπερασπιστούν την πλέον ανερμάτιστη διαπραγμάτευση της εποχής των Μνημονίων.

Ο Αλέξης Τσίπρας παραδέχθηκε «ατυχείς χειρισμούς» στις υποθέσεις αδειοδότησης των τηλεοπτικών καναλιών και της Νοβάρτις. Προφανώς, ήταν ατυχέστατοι. Αυτό, όμως, που δεν μας είπε ο πρώην πρωθυπουργός είναι η ουσία. Οτι δηλαδή υπερίσχυσε η ρεβανσιστική λογική «ή εμείς ή αυτοί». Οτι ο ΣΥΡΙΖΑ, προκειμένου να καλύψει τα κενά της στρατηγικής και να επιβληθεί στη δημόσια σφαίρα, ήταν διατεθειμένος να σύρει στα δικαστήρια οποιονδήποτε θεωρούσε εκπρόσωπο «του διεφθαρμένου πολιτικού κατεστημένου». Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν, άλλωστε, αυτός που σύσσωμος κατηγόρησε ως ελεγχόμενη την ελληνική Δικαιοσύνη μετά το 13-0 του Ειδικού Δικαστηρίου εις βάρος του αρμόδιου υπουργού του; Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια ολόκληρη αντίληψη, για την οποία ο Αλέξης Τσίπρας δεν ένοιωσε την ανάγκη να μιλήσει.

«Λαϊκισμός» και «πολιτικό κόστος». Αυτές είναι οι δύο έννοιες που ακούστηκαν περισσότερο από κάθε άλλη κατά τη διάρκεια του συνεδρίου. Διότι εδώ και δεκαετίες κατατρέχουν την ελληνική πολιτική. Εντός και εκτός. Αρκεί κάποιος να ακούσει ξανά όσα ειπώθηκαν στη συζήτηση για την εξωτερική πολιτική. «Ηταν λάθος το “βέτο” του 2008. Δεν έπρεπε να ειπωθεί. Του ξέφυγε (σ.σ.: του Κώστα Καραμανλή), δεν είχαμε πει κάτι στο υπουργείο Εξωτερικών», είπε η Ντόρα Μπακογιάννη για εκείνη την περιβόητη βραδιά στο Βουκουρέστι που κόστισε στη χώρα σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο. «Ημουν στα πρόθυρα ανοικτής στήριξης της Συμφωνίας των Πρεσπών. Την ίδια ώρα, όμως, ήθελαν να στείλουν όλη την ηγεσία της αντιπολίτευσης στο Ειδικό Δικαστήριο», εκμυστηρεύθηκε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος χαρακτήρισε τη Συμφωνία «επίτευγμα της κυβέρνησης και του Νίκου Κοτζιά».

Υπάρχει κοινός παρονομαστής για όλα τα παραπάνω; Ναι, ότι το ελληνικό πολιτικό σύστημα παραμένει έως και σήμερα εγκλωβισμένο στις μεταπολιτευτικές στρεβλώσεις. Αγχος επανεκλογής, μετάθεση των δομικών προβλημάτων, αναπαραγωγή πελατειακού ακροατηρίου, αδυναμία υλοποίησης μεταρρυθμίσεων, φόβος διακομματικής συνεργασίας. Αντί για αυτοκριτική, η εθελοτυφλία. Ο,τι έγινε, έγινε, θα μπορούσε κανείς να αναστενάξει. Το ζήτημα τώρα είναι τι θα γίνει από εδώ και στο εξής. Διότι όσες προκλήσεις υπήρχαν στα προηγούμενα 50 χρόνια, άλλες τόσες και περισσότερες είναι αυτές που έπονται. Μέχρι να γιορτάσουμε τα 100χρονα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News