Πριν από λίγες ημέρες μου ζήτησε η 18χρονη κόρη μου να τη βοηθήσω να διαλέξει ταινία, για πάει σινεμά. Της λέω «να πάτε να δείτε τον Γουλιέλμο Τέλλο», κυρίως διότι δεν ήξερα καμία από τις άλλες. Μου λέει «ποιος είναι αυτός;». Της εξήγησα ότι είναι ο εθνικός ήρωας των Ελβετών. Με κοίταξε με ύφος που έλεγε «οι Ελβετοί, εκτός από σοκολάτες, έχουν και εθνικό ήρωα;». Της λέω την ιστορία με το μήλο, για να κεντράρει. «Α, αυτός! Ελβετός ήταν; Και εθνικός ήρωας; Μπράβο…», λέει -λιγότερο εντυπωσιασμένη απ’ όσο ακούγεται- και φεύγει. 

Τελικά πήγαν σε μια ταινία με ρομπότ.

Ο Γουλιέλμος Τέλλος, για προφανείς λόγους, δεν θα μπορούσε να κάνει μεγάλο σουξέ στα 18χρονα, σκεφτόμουν μετά, τα οποία ελάχιστα ενδιαφέρονται για μεσαιωνικούς τύπους με τόξα που ήθελαν να απελευθερώσουν την Ελβετία, ή οποιαδήποτε χώρα. Φοβάμαι ότι και οι δικοί μας ήρωες του 1821, έχουν την ίδια τύχη, με τη διαφορά ότι σε αντίθεση με τον συμπαθή ελβετό τοξοβόλο, τα παιδιά μαθαίνουν αναγκαστικά γι αυτούς στα σχολεία. 

Ζώντας σε μια εποχή κατά την οποία η εθνική ανεξαρτησία και η κυριαρχία μιας χώρας είναι στο μυαλό τους παραπάνω από αυτονόητη, τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, ο πατριωτισμός και όλα αυτά, τους είναι αρκετά μακρινά ως έννοιες. Πιο πολύ ανάγονται στη σφαίρα του φολκλόρ. Δεν είναι μόνο εκεί το θέμα, όμως.

Οπως αλλάζουν οι εποχές, αλλάζουν και οι ήρωες. Και υπό μια έννοια, οι άνθρωποι που επιλέγει μια εποχή, ή μια κοινωνία να ηρωποιήσει, είναι και η αντανάκλασή της. 

Ταυτόχρονα, έχει αλλάξει και ο ορισμός της έννοιας «ήρωας». Κάποτε ήταν εκείνοι που μας έδειχναν τα ανθρώπινα όρια, συχνά ξεπερνώντας τα. Σήμερα είναι κυρίως αυτοί στους οποίους θα θέλαμε να μοιάσουμε. Πριν από μερικά χρόνια, μια δημοσκόπηση σε αμερικανούς εφήβους διαπίστωσε ότι μόνο οι μισοί είχαν κάποιον προσωπικό ήρωα. Κι αυτοί, ανέβασαν στην κορυφή της λίστας τον Σούπερμαν και τον Σπάιντερμαν, αφήνοντας χιλιόμετρα πίσω τον Γκάντι, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Λίνκολν. 

Οπως το έθεσε ο μαύρος σκηνοθέτης Σπάικ Λι, ενώ η γενιά του μεγάλωσε ειδωλοποιώντας μεγάλους ηγέτες των πολιτικών δικαιωμάτων, «σήμερα οι νέοι στην κοινότητά του φιλοδοξούν να μοιάσουν σε μαστροπούς και στρίπερ». 

Με λίγα λόγια, οι ήρωες έχουν μετατοπιστεί από τη σφαίρα των ιδανικών, σε εκείνη της ατομικής φιλοδοξίας. Και ο στόχος δεν είναι το ίδιο το επίτευγμα, αλλά τα χρήματα και η αναγνωρισιμότητα που θα φέρει. Γι’ αυτό και ο νεαρός Κωνσταντίνος Καρέτσας, ο «σταρ» των ημερών, πήρε αμέσως μετά από το ματς με τη Σκωτία μυθικές διαστάσεις, σε σημείο που κυκλοφόρησε γι αυτόν ακόμη και τραγούδι και η είδηση (για το τραγούδι) έπαιξε πολύ στα ΜΜΕ. 

Διαβάζεις για τον Καρέτσα τόσες και τέτοιου μεγέθους ελεγείες που αμφιβάλω εάν γράφτηκαν ποτέ για τον Καραϊσκάκη. Για ένα 17χρονο παιδί που παίζει καλή μπάλα. Μπράβο του που παίζει καλή μπάλα, όμως γιατί ακριβώς αυτό τον κάνει εθνικό ήρωα; 

Και γιατί είναι ήρωας ο Καρέτσας και όχι, ας πούμε, ένας επιστήμονας που πρόσφερε στον κόσμο μια ανακάλυψη; Τον δεύτερο δεν θα τον δεις πουθενά. Ούτε ιδιαίτερα στα ΜΜΕ, ούτε στα σόσιαλ, ούτε στα σπίτια να κουβεντιάζεται. Αν ρωτήσεις ένα 15χρονο αγόρι με ποιον θέλει να μοιάσει μεγαλώνοντας, το συντρηπτικά πιθανότερο είναι να σου απαντήσει «με τον Ρονάλντο» και όχι «με τον Γεώργιο Παπανικολάου».

Μια πιθανή απάντηση είναι ότι ο κόσμος χρειάζεται «λαϊκά είδωλα», ανθρώπους σαν τον ίδιον, που «μιλάνε στην καρδιά του». Μια άλλη απάντηση, είναι ότι μπορείς να γίνεις Ρονάλντο ή Μαντόνα κυρίως με μπόλικη τύχη (διότι το ταλέντο θέμα τύχης είναι), ενώ για να γίνεις Παπανικολάου πρέπει να λιώσεις στα θρανία, μελετώντας βαρετά πράγματα.

Το τρίτο και ίσως πιο σημαντικό είναι ότι το είδος του ήρωα που επιλέγει κανείς, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον ίδιον: Ενα άτομο που επιλέγει τον Παπανικολάου ως ήρωα, έχει μια πολύ διαφορετική αντίληψη του τι σημαίνει η ανθρώπινη αριστεία και ποια είναι τα ανθρώπινα ιδανικά, από κάποιον που επιλέγει έναν σούπερ σταρ της (όποιας) μπάλας, ή την Κιμ Καρντάσιαν. 

Τα ΜΜΕ και τα σόσιαλ έχουν δημιουργήσει τεράστια σύγχιση ανάμεσα στη διασημότητα και την ανθρώπινη αριστεία και υπέρβαση, δημιουργώντας «ήρωες» με τη σέσουλα, εξαιρετικά βραχύβιους όσο και παραφουσκωμένους ως προς την πραγματική αξία τους.   

Ταυτόχρονα, η αποδόμηση είναι εξίσου ταχεία και δεν αφορά μόνο τους εφήμερους ήρωες, που τη μια ημέρα είναι «θεοί» και την επόμενη, αν πάει η Εθνική και φάει πέντε σε κάποιο ματς, ο προπονητής θα «έπρεπε να έχει αφήσει τα 17χρονα στον πάγκο», ή ακόμη καλύτερα να τα έχει στείλει σπίτι τους. 

Ο κυνισμός και ο σκεπτικισμός είναι, επίσης, διάχυτοι στην κοινωνία και κάθε φορά που αναφέρεται πλέον ένας άνθρωπος με σημαντικά επιτεύγματα, ακολουθούν δεκάδες αναλύσεις πρόθυμες να τον γκρεμίσουν από το βάθρο: ο τάδε απατούσε η γυναίκα του, ο δείνα έπινε και τον τρίτον τον είχαν δει να μιλάει ένα βράδυ με μια ανήλικη. Μα, δεν είπε ποτέ κανείς ότι οι σημαντικοί άνθρωποι του παρελθόντος ήταν υπεράνθρωποι, ή δεν είχαν αδυναμίες. Ο κυνισμός και η αποδόμηση, όμως, βοηθούν να μειώνουμε το ανάστημα των σημαντικών ανθρώπων, ώστε να μην χρειάζεται να ψηλώσουμε εμείς το δικό μας.   

Το θέμα με τους ανθρώπους που θαυμάζει και ειδωλοποιεί μια κοινωνία είναι λίγο σαν την κότα και το αυγό: Από που να ξεκινήσει κανείς για να φτάσει να προσβλέπει στους ανθρώπους που όντως προάγουν το είδος μας; Να χτίσουμε ιδανικά τα οποία θα μας οδηγήσουν στα σωστά πρότυπα, ή να εστιάσουμε στα σωστά πρότυπα αντλώντας από αυτά ιδανικά; 

Προφανώς και τα δύο. Ο Γουλιέλμος Τέλλος δεν στόχευσε απλώς ένα μήλο, ο Κολοκοτρώνης δεν σκότωσε απλώς μερικούς Τούρκους, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν έβγαλε απλώς έναν ωραίο λόγο και ο Παπανικολάου δεν βρήκε απλώς ένα τεστ. Πίσω απ’ όλα αυτά δεν υπήρχαν ούτε αρένες με χειροκρότημα, ούτε βαλίτσες με λεφτά, ούτε χιλιάδες λάιξ στο Instagram. Βρισκόταν ένα διαφορετικό κίνητρο κάθε φορά, με έναν κοινό παρονομαστή όμως: 

Ενα σκαλί πιο ψηλά. Προς την ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την πρόοδο. Μια προσφορά -με ατομικό κόστος- στους πολλούς. Αυτό, από μόνο του, αποτελεί ιδανικό. 

Και θα μπορούσε να μας χρησιμεύσει ως υπόδειγμα.  

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News