Είμαι από τους ανθρώπους που όταν επισκέπτομαι ένα σπίτι αναζητώ την βιβλιοθήκη. Μου αρέσει να παρατηρώ τα βιβλία, ενεργοποιείται ένας μηχανισμός που με μεταφέρει σε κάποιο παράλληλο κόσμο ιδεών, στον οποίο βέβαια προσκαλώ και τους υπόλοιπους παρευρισκόμενους. Με απογοήτευση διαπιστώνω συχνά ότι είτε o ρυθμός ανανέωσης του περιεχόμενου των βιβλιοθηκών μειώνεται, είτε δεν υπάρχει καν βιβλιοθήκη. Οι αιτίες πολλές: έλλειψη ελεύθερου χρόνου, πληθώρα ποιοτικών τηλεοπτικών σειρών, εθιστικά video games, κυριαρχία των smartphones και των social media. Ειδικότερα όμως στην Ελλάδα η κουλτούρα του βιβλίου είναι πολύ λιγότερο ανεπτυγμένη σε σχέση με άλλες χώρες, όπως αποδεικνύεται και από σχετικές έρευνες. Μια αμερικάνικη τηλεοπτική σειρά, το «The Deuce» (από τους δημιουργούς του «Τhe Wire») με βοήθησε να συνειδητοποιήσω τον λόγο.

Για μια ηρωίδα της σειράς ακούγεται ο χαρακτηρισμός «book smart», έκφραση που θα μπορούσε να αποδοθεί περιφραστικά ως «έξυπνη επειδή διαβάζει βιβλία». Αυτό λοιπόν που συνειδητοποίησα είναι ότι δεν υπάρχει στα ελληνικά αντίστοιχη έκφραση, κυρίως αντίστοιχη αντίληψη για τη σχέση διαβάσματος και εξυπνάδας. Στην Ελλάδα περισσότερο από αλλού θεωρείται ότι βιβλία εκτός του επαγγελματικού αντικειμένου δεν προσφέρουν κάτι περισσότερο από πιθανότητες νίκης σε παιχνίδια γνώσεων, ενώ η ανάγνωση λογοτεχνίας συνδυάζεται μόνο με διακοπές. Ειδικά στην εποχή του Goggle, των Big Data και της τεχνητής νοημοσύνης, οι ανθρωπιστικές επιστήμες αφορούν μόνο ανθρώπους που για κάποιο περίεργο λόγο έχουν επιλέξει να ασχοληθούν επαγγελματικά με αυτές. Η πραγματικότητα όμως διαψεύδει αυτή τη θεώρηση, αναδεικνύοντας τη σημασία του συνδυασμού γνωστικών αντικειμένων και μέσω αυτής την πρακτική αξία της ανάγνωσης βιβλίων. Ο Homo Universalis επέστρεψε.

Καταρχήν σε επίπεδο εταιρειών έχει γίνει σαφές ότι η στεγανοποίηση των γνωστικών αντικειμένων είναι απρόσφορη για την κατανόησή μιας πραγματικότητας που την χαρακτηρίζει η μεταβλητότητα και η αβεβαιότητα, ενώ αντίθετα η μεταξύ τους ώσμωση αποδεικνύεται απρόσμενα αποτελεσματική. Η συνδρομή της γλωσσολογίας, της γνωσιακής επιστήμης, της ηθικής φιλοσοφίας είναι απαραίτητες στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (στα πλαίσια της βελτίωσης των αυτόνομων οχημάτων η προσπάθεια ιεράρχησης στην προστασία οδηγού, πεζών και άλλων οδηγών παρουσιάζει ενδιαφέροντα συμπεράσματα για την θεώρηση διάφορων πληθυσμιακών ομάδων ως προς το ηθικά σωστό). Ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι ξεκινούν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία σε συμβουλευτικές εταιρείες, βοηθώντας επιχειρήσεις να κατανοήσουν τις μεταβολές στις αγορές που δραστηριοποιούνται και να νοηματοδοτήσουν την εμπειρία της χρήσης των προϊόντων τους.

Με τον ίδιο τρόπο που η υλοποίηση ενός έργου απαιτεί σήμερα τη συνεργασία ανθρώπων από κλάδους τόσο διαφορετικούς που στο παρελθόν τη συνύπαρξη τους μόνο σε ανέκδοτα τη συναντούσε κανείς , αντίστοιχα πιστεύω πως η αποτελεσματική ανταπόκριση του ατόμου σε απρόσμενες προκλήσεις ευνοείται από τη ποικιλία ερεθισμάτων. Η κατανόηση μίας πραγματικότητας που χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και αμφισημία προϋποθέτει ευρύτητα σκέψης, οξυμένη αντίληψη και πνευματική ευλυγισία. Ευρηματικότητα, προσαρμοστικότητα, ενσυναίσθηση, εγρήγορση, κριτική σκέψη, συνθετική ικανότητα είναι ήπιες δεξιότητες (τα soft skills που τόσο αναζητούν οι εργοδότες), για την καλλιέργεια των οποίων κατεξοχήν θρεπτικό υπόστρωμα σχηματίζει η ανάγνωση βιβλίων με την πληθώρα πληροφοριών, την παρουσίαση αιτιακών σχέσεων, την σκιαγράφηση διαφορετικών όψεων της ανθρώπινης συνθήκης. Η δε λογοτεχνία, μέσα από τη διάκριση των λεπτών αποχρώσεων, την επαφή με το ανεξοικείωτο, την απρόσμενη χρήση της γλώσσας, την ενεργοποίηση της φαντασίας οδηγεί στην αναίρεση βεβαιοτήτων, στον επανακαθορισμό στάσεων, στην ανακάλυψη δυνατοτήτων. Ετσι ο άνθρωπος μαθαίνει να κατανοεί το περιβάλλον του, να το χαρτογραφεί και να πλοηγείται μέσα σε αυτό.

Οσο περισσότερα βιβλία διαβάζει κανείς, τόσο αναπτύσσει την δεκτικότητα στην πρόσληψη ερεθισμάτων και την ικανότητα του δημιουργικού συνδυασμού τους. Οπως πρόσφατα είπε ο Τόμας Φρίντμαν, αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας, όποιος θέλει σήμερα να μπορεί να αντιλαμβάνεται τη συνεχή ροή των αλλαγών γύρω του, πρέπει να είναι ριζικά ανοικτός. Και το κλειδί για να παραμείνει κανείς ριζικά ανοικτός είναι να ανοίγει όσο πιο πολλά βιβλία μπορεί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News