Νομίζω ότι η παράφραση αυτού του (κατά τα άλλα άγνωστης προέλευσης) ρητού, αποδίδει πιστά όσα ζούμε αυτούς τους μήνες, με την κορύφωση των τελευταίων ημερών, βάζοντας τον Ιό στη θέση του Θεού που είχε το αρχικό ρητό. Αυτό παραδέχτηκε άλλωστε και ο Άδωνις Γεωργιάδης (βλ. στο Protagon).

Πράγματι, τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας (με τις όποιες διαφοροποιήσεις τους) ανατρέπουν τις όποιες κανονικότητες είχαμε συνηθίσει (ακόμα και όσες δεν ήταν ευχάριστες, φθάνοντας και σε θεμελιώδεις ελευθερίες), αναδεικνύοντας ταυτόχρονα όψεις της σχέσης του ατομικού με το κοινωνικό, όπως έχουν διαμορφωθεί στα τελευταία χρόνια.

Ένα πρώτο στοιχείο είναι η απόδειξη πως η πίστη στη γραμμική εξέλιξη είναι αφελής, πίστη στην οποία οδηγεί η αφαίρεση από το οπτικό πεδίο της ιστορική αίσθησης της μακράς διάρκειας (όχι μόνο για την πλειοψηφία του κόσμου, αλλά και από τους σχετικούς επιστήμονες και τους σχεδιαστές πολιτικής σε όλα τα επίπεδα). Παράλληλα, η πανδημία έχει ανατρέψει πολλά που θεωρούσαμε δεδομένα στην καθημερινότητα της σύγχρονης ζωής και οικονομίας. Μάλιστα, ακριβέστερα θα έπρεπε να πούμε ότι τις ανατροπές επιφέρει όχι τόσο η πανδημία, όσο η αντιμετώπισή της. Αντιμετώπιση, που έρχεται συχνά σε αντίθεση με τις «βουλές», με τη θέληση των ατόμων μέσα στην κοινωνία, ενώ τον ρόλο αυτού που παίρνει τα μέτρα, ακόμα και ενάντια στη βούληση των ατόμων, εκπροσωπώντας την κοινωνία τον παίρνει το κράτος.

Είναι αδιαμφισβήτητο πως τα μέτρα που έχουν επιβληθεί συνεπάγονται περιορισμό ή στέρηση μιας σειράς βασικών ατομικών ελευθεριών, όπως την ελευθερία στη μετακίνηση και με πιο πρόσφατη την ελευθερία του συνέρχεσαι, εν όψει της επετείου του Πολυτεχνείου και ως τέτοια έχουν καταγγελθεί από τα κόμματα της Αριστεράς. Αντίστοιχα, έχουν ληφθεί μέτρα που συνεπάγονται μεγάλο οικονομικό κόστος για πολλούς ανθρώπους και για την οικονομία στο σύνολό της, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που διαμαρτύρονται ακόμα και για την υποχρεωτική χρήση της μάσκας.

Άτομο και κοινωνία (σε νέες περιπέτειες)

Τα παραπάνω αν τα δούμε προσεκτικά, θέτουν το ζήτημα της σχέσης του ατομικού με το κοινωνικό στο πλαίσιο των πολιτικών ελευθεριών που διασφαλίζονται στα δημοκρατικά πολιτεύματα (το οποίο κατά τραγική ειρωνεία προτάσσουν διάφοροι αναρχικοί και αριστεροί που κατά τα άλλα είναι εχθροί του φιλελευθερισμού). Ε λοιπόν, εδώ αγνοείται μία ουσιαστική παράμετρος: το ότι η ανάδειξη του ρόλου του ατόμου, ως ουσιαστικού παράγοντα στη λειτουργία της δημοκρατίας προϋποθέτει πως αυτό σκέφτεται και ενεργεί ορθολογικά και αυτή η αρχή βρίσκεται ήδη στα πρώτα κείμενα του Διαφωτισμού, που έθετε το ζήτημα των πολιτικών ελευθεριών, σε εποχές απόλυτης μοναρχίας. Όμως, τις τελευταίες δεκαετίες (όπως έχουν γράψει πολλοί αναλυτές και έχω επίσης παρουσιάσει κι εγώ στο protagon) σημειώνεται μια συνεχής διολίσθηση πολλών από το «σκέπτομαι άρα υπάρχω» στο «πιστεύω άρα έχω δίκιο», όπως ευφυώς γράφτηκε σε μία γελοιογραφία. Αυτή η γενική στάση στηρίζεται, στην περίπτωση του κορονοϊού, στην απλοϊκή έμφαση στο «υπάρχει μόνο ό,τι βλέπω» και «βλέπω ό,τι θέλω να δώ».

Και εδώ ήδη η Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία και ιδιαίτερα ο Πλάτων έδειξε πόσο εύκολα η «κοινή γνώμη» ορίζει ως αληθές το καλό και ως καλό το ευχάριστο, παραγνωρίζοντας ότι πολλές φορές το ευχάριστο μπορεί να αποβεί καταστροφικό, ενώ το δυσάρεστο θεραπευτικό (όπως μία ιατρική επέμβαση). Γι’ αυτό ο Πλάτων δίνει ιδιαίτερη σημασία στην εκτίμηση της εξέλιξης των επιπτώσεων που θα έχουν οι αποφάσεις μας σε βάθος χρόνου, σημειώνοντας πως η σχετική εκτίμηση των μελλοντικών ζημιών σε σχέση με τις παρούσες ωφέλειες, μοιάζει με την προοπτική στο χώρο, όπου τα κοντινά αντικείμενα φαίνονται μεγαλύτερα σε σχέση με τα πιο απομακρυσμένα που φαίνονται μικρότερα.

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι το ζήτημα της λήψης ορισμένων εκτάκτων μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι απλά λάθος να αντιμετωπίζεται ανεξάρτητα από τον σκοπό του, ως ζήτημα γενικής περιστολής ατομικών ελευθεριών με πρόσχημα την πανδημία, χωρίς μάλιστα κάποια πειστική αντίκρουσή τους.

Επιπλέον, η απολυτοποίηση από ορισμένους (μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και διάφορες συνιστώσες του αριστερού χώρου) αυτού που θεωρείται ως ατομική ελευθερία ακόμα και εις βάρος του κοινωνικού συνόλου, όπως πχ με την καταστρατήγηση των μέτρων προστασίας και περιορισμού της διάδοσης του κορονοϊού, αδιαφορώντας αν με τις επιλογές τους συμβάλλουν στην εξάπλωση του ιού, οδηγεί σε ένα είδος ατομικισμού πολύ πιο κοντά στην περίφημη ρήση της Θάτσερ πως «δεν υπάρχει κοινωνία παρά μόνον άτομα», και αυτό μάλιστα στο όνομα της Αριστεράς, όπως βλέπουμε να γίνεται τις τελευταίες μέρες.

Και η κυβέρνηση…

Από την άλλη πλευρά, διαπιστώνεται μία σειρά από σημαντικές αστοχίες της κυβέρνησης: και εδώ έλειψε η θεώρηση της κοινωνίας ως συνόλου, με την πρόχειρη εκτίμηση της σημασίας και του πραγματικού κόστους που επιφέρει το κάθε μέτρο, σε όλες τις μορφές της κοινωνικής ζωής, αφού άλλωστε ο ιός προσβάλλει ουσιαστικά την κοινωνία σε όλες τις εκφάνσεις της. Έτσι, η αποσπασματική αντιμετώπιση ενός τόσο γενικού και πολυδιάστατου προβλήματος, οδήγησε σε πολλές αστοχίες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι καθυστερήσεις στην καλύτερη οργάνωση του ΕΣΥ, στην ενίσχυση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης και στην πρόνοια για καλύτερες συγκοινωνίες, από τον Μάρτιο μέχρι σήμερα. Ακόμα και η εκφορά των απαγορεύσεων, έδειξε αδιαφορία προς τις «βουλές» έστω και ενός μέρους του κοινωνικού συνόλου, (όπως εύστοχα έγραψε και ο Κώστας Γιαννακίδης στο protagon).

Έτσι, απέναντι στις αστοχίες που δημιουργούν οι αντιθέσεις απέναντι σε όσα «βούλονται» οι άνθρωποι και σε όσα ο Ιός «κελεύει», θα θυμίσω τη φράση που έχει βάλει ο Καρλ Πόπερ σε ένα βιβλίο του: «η ζωή είναι μια συνεχής επίλυση προβλημάτων» μόνο που στην περίπτωση της πανδημίας, αφ’ ενός μεν κάποιοι πιέζουν για λάθος λύσεις, αφ’ ετέρου δε, αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις αντιμετωπίζουν τα προβλήματα αποσπασματικά (ή έχουν συνηθίσει σε επιφανειακές κινήσεις, εξ ού και η αυξανόμενη καθυστέρηση της χώρας όπως αποτυπώνεται σε διάφορους συγκριτικούς δείκτες, που πραγματοποιείται τις τελευταίε δεκαετίες).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News