Το τέλος του 2022 δεν φαίνεται να τελειώνει καλύτερα από ό,τι άρχισε. Οι πρόσφατες ειδήσεις σε όλα τα μίντια μας αποδείχνουν πως ατυχήσαμε. Ο κόσμος μας παραδέρνει στην μόνιμη πια δίνη απανωτών κρίσεων. Οι ζωές μας ρυθμίζονται εντελώς παράλογα από μια τύχη που ευνοεί κυρίως τους πιο αδίστακτους, τους αμοραλιστές.

Ειδήσεις κυρίως κακές, ανακατεμένες με άλλες, διεγερτικά πλαστές και ελκυστικά ασήμαντες, μας φανερώνουν πως τα πράγματα δεν πάνε από το κακό στο καλύτερο, πως οι κακοί δεν τα καταφέρνουν και άσχημα, όπως θέλαμε να πιστεύουμε.

 Ο πόλεμος μετατρέπει την Ουκρανία σε  απέραντο θανατοπεδίο. Η πανδημία μπορεί να εξελιχθεί σε «πολυδημία», πλαισιωμένη και με νέες επιδημίες, όπως της οστρακιάς. Τα  ισοπεδωτικά καθεστώτα Ιράν και Κίνας συνθλίβουν όσους τολμούν να τα αμφισβητήσουν. Η ενεργειακή κρίση μετατρέπει τη Γηραιά Ηπειρο σε παγωμένη κατοικία μποέμικων Ευρωπαίων τυλιγμένων σε κουβέρτες. Η περιβαλλοντική κρίση θυματοποιεί τους πιο ευάλωτους. Το Qatargate φανερώνει την ορθάνοιχτη πύλη της διαφθοράς μέσα στην Ευρωβουλή. Ο Ερντογάν ωρύεται για τις μελλοντικές πυραυλικές επιθέσεις του εναντίον της Αθήνας. Σε ντουέτο μαζί του, ο Πούτιν επαναλαμβάνει κάτι για τα πυρηνικά του και τη συντέλεια του κόσμου. Παρακολουθήσεις ελλήνων πολιτικών από κακόβουλο λογισμικό ενορχηστρώνονται από Μεγάλους Αδελφούς-φαντάσματα. Ο πληθωρισμός και η ακρίβεια μετατρέπουν τους πάντες σε νοικοκυρές που αναζητούν φτηνά καλάθια για οτιδήποτε στο σουπερμάρκετ της ζωής…

Ολες αυτές οι απειλητικές ειδήσεις του 2022 σου υποβάλλουν υπνωτιστικά την ίδια πρόβλεψη, που καταντά βεβαιότητα: πως ο νέος χρόνος θα είναι χειρότερος από τον περσινό, μπορεί να σε κάνουν να σκεφτείς πάνω στις συμφορές και τα εγκλήματα που σε κυκλώνουν σαν φρίκες στην Κόλαση του Δάντη. Και αν αφήσεις τη μουδιασμένη φαντασία σου να προεκτείνει αυτά τα κακά σενάρια, τα βλέπεις να πραγματοποιούνται. Μόνο που ο Δάντης μπαίνει στην Κόλαση αναζητώντας τη Βεατρίκη, ενώ εσύ αναζητάς να αντιμετωπίσεις την ίδια την Κόλαση. Κι έτσι, μόλις βραδιάζει, περπατάς μέχρι το Σύνταγμα. 

Eνα ταξίδι στην κόλαση των κακών ειδήσεων

Ο κολλητός σου δεν σε ακολουθεί. Προτίμησε να πάει σε σπα, μια από τις λίγες παραδεισένιες γωνιές που έχουν ξεμείνει στη Γη, πριν το γιορταστικό πάρτι. Τον αποκαλείς ειρωνικά «καλο-νέο-λάτρη» επειδή απεχθάνεται τα κακά νέα. Μόνο τις καλές ειδήσεις μαθαίνει, ενώ φροντίζει να μην πέφτουν ποτέ οι κακές στην αντίληψή του. Εκείνος σε αποκαλεί από αντίδραση «κακο-νεο-λάτρη», επειδή δεν το κρύβεις: απολαμβάνεις τα κακά νέα. Συχνά, αυτός σε διαβεβαιώνει πως άδικα χολοσκάς. Πάντα υπήρχαν καταστροφές, διαφθορά και βία, αλλά στο τέλος η ανθρωπότητα βγαίνει καθαρή σαν αγγελάκι από το κοσμικό πλυντήριο. Η γελοία (στα μάτια σου) αισιοδοξία του πηγάζει από τις απόψεις του Στίβεν Πίνκερ (Steven Pinker), που τον έχει επηρεάσει τόσο ώστε να τα βλέπει όλα ρόδινα. Η μεγάλη εικόνα είναι καλή, πιστεύει, έχοντας δει τα ελπιδοφόρα διαγράμματα του Πίνκερ για ένα αίσιο πανανθρώπινο μέλλον. Βαδίζουμε ολοταχώς προς τον Παράδεισο της παγκόσμιας ειρήνης και ευημερίας, έχοντας για όπλο τον ορθολογισμό και οδηγό τις αξίες του Διαφωτισμού.

Προτιμάς να αντιμετωπίσεις τη σκληρή αλήθεια κατάματα, αντί να αυτοπαρηγορηθείς με τέτοιες φιλοσοφίες. Στη στολισμένη πλατεία Συντάγματος απολαμβάνεις με τα μάτια, τα αυτιά και όλες τις αισθήσεις σου τα στολίδια, τα φώτα, τη μουσική, τις μυρωδιές, τις γεύσεις, τις ανέμελες φωνές και τα γέλια των περαστικών και γενικά το γιορτινό και πολυσύχναστο τοπίο στην καρδιά της πρωτεύουσας. 

Εξαφνα, μια αταίριαστη λεπτομέρεια τραβά την προσοχή σου. Η φάτνη του νεογέννητου Χριστού βρίσκεται καταχωνιασμένη ανάμεσα σε δυο αγκαθωτούς θάμνους, αντί να δεσπόζει κάτω από το αυθεντικό χριστουγεννιάτικο δέντρο. Πλησιάζεις διστακτικά. Οι μορφές του θείου γονεϊκού ζεύγος σου κόβουν την ανάσα. Στον Ιωσήφ-πατέρα  αναγνωρίζεις τον πατερούλη Στάλιν. Η Παναγία –μια μητρική Μεγάλη Αικατερίνη– κρατά τον Μεσσιάκη στην αγκαλιά της και τον θηλάζει γάλα με αυτοκρατορικά συστατικά.

Αναγνωρίζεις ακαριαία το προσωπάκι του Χριστού – ένας μικρούλης Πούτιν σου χαμογελά με νόημα. Αυτός διαβάζει τις ενοχές σου, που δεν υποστήριξες την «ειδική επιχείρησή του στην Ουκρανία» και σου το φυλάει. Με το χεράκι του κραδαίνει μια πυρηνική κεφαλή, μέχρι να ανορθωθούν μία-μία οι τρίχες της κεφαλής σου. Σε διαβεβαιώνει πως δεν θα αστοχήσει. Ολοι εσείς οι εχθροί του θα πάτε ολοταχώς στην Κόλαση. Δεν αμφιβάλλεις καθόλου γι’ αυτό. Σε αυτόν τον χαοτικό κόσμο, όπως και στις νέες σειρές του Netflix, οι κακοί έχουν ίσες, αν όχι περισσότερες, πιθανότητες με τους καλούς να νικήσουν στον πόλεμο για την παγκόσμια κυριαρχία. Τουλάχιστον έτσι δεν βαριέσαι, όπως όσοι αναζητούν την ασφάλεια και το αίσιο τέλος του κάθε δράματος.

Σε κυριεύει μια διεστραμμένη απόλαυση καθώς βυθίζεσαι στην αγωνία και το άγχος για το σκοτεινό μέλλον. Σε επηρεάζει διεγερτικά και ο μακάβριος διάκοσμος. Γύρω από τη φάτνη συνωστίζονται πολεμικά οχήματα και πάνοπλοι ρώσοι στρατιώτες. Το υπόβαθρο: βομβαρδισμένες ουκρανικές πολυκατοικίες, κάτι μίζερα γεροντάκια και κλαψομάνες με μωρά και παιδάκια τυλιγμένα με κουβέρτες μασουλάνε χιόνι, ενώ πάνω από το κεφάλι τους πετούν αμέτρητα ντρόουνς, σε φλεγόμενο ορίζοντα. Οι φλόγες ζεσταίνουν το ζωηρό μεσσιανικό κορμάκι, όπως και το δικό σου. Εξάπτεσαι, και με το δίκιο σου. 

Αποτραβιέσαι από τη φάτνη με ηδονική αποστροφή. Κοιτάς γύρω και παγώνεις μαζοχιστικά. Το Σύνταγμα έχει μεταμορφωθεί σε κρυσταλλιασμένο σιβηρικό τοπίο. Εκεί παρελαύνει μια στρατιά οπλοφόρων από πάγο: Ρώσοι στρατιώτες… Τι φριχτή και συνάμα υπέροχη ανατριχίλα. Ούτε ζόμπι να συναντούσες. Σε πιάνει ταχυπαλμία.

Ευτυχώς για την ψυχική ισορροπία σου, παρεμβαίνει ένας Αγιος Βασίλης, κάπως μελαψός, που σου χαμογελά συνωμοτικά. Εγκαταλείποντας τη φάτνη, τον ακολουθείς στη διαδρομή του με το έλκηθρο, ελπίζοντας σε πιο έντονες συγκινήσεις. 

Προσγειώνεστε σε ένα μοντέρνο σπίτι με τη φωτεινή επιγραφή «Ευρωβουλόσπιτο». Εκείνος βιάζεται. Φορτωμένος με έναν σάκο δώρα ορμά μέσα κι εσύ τον ακολουθείς στους σκοτεινούς διαδρόμους. Μια χορωδία σάς πλαισιώνει πετώντας πάνω από τα κεφάλια σας, αγγελάκια με ουράνιες φωνούλες. Αγγελάκια-λομπίστες τραγουδάνε εγκωμιαστικούς ύμνους για τα προστατευτικά καθεστώτα του Μαρόκου, του Κατάρ και της Μαυριτανίας. Σου έρχεται να ξεράσεις με τα γλοιώδη προσωπάκια και τα κολακευτικά στιχάκια τους. Η αναστάτωση σε ταρακουνά, σε μεθά σχεδόν ευχάριστα.

Ο Αγιος Βασίλης είναι μυημένος στα κατατόπια. Προσπερνά αμέτρητες πόρτες και ανοίγει μόνο μία. Εντυπωσιάζεσαι που κάνει διακρίσεις. Τον υποδέχονται αγουροξυπνημένα παιδικά μουτράκια με τεράστια χαμόγελα. Στα κρεβατάκια τους εκείνος αφήνει κάποια φουσκωτά πακέτα με τη μορφή του αποτυπωμένη στο περιτύλιγμα. Από περιέργεια παραμερίζεις το χαρτί  και τι αντικρίζεις; Δεσμίδες με ευρώ! Τι διεστραμμένο παιχνίδι για τέτοια λαμπερά παιδάκια… Θυμάσαι τον Φρόιντ και τις απόψεις του για πολύμορφα διεστραμμένα βρέφη και τα ανελέητα, εγωιστικά παιδιά. Σου έρχεται να εκραγείς και να τινάξεις το σπίτι της διαφθοράς στον αέρα, εντελώς τρομοκρατικά.

Ο Αγιος αποφεύγει τις εξηγήσεις. Σε πληροφορεί πως βιάζεται να επιστρέψει στην πατρίδα του, το φιλάνθρωπο και ευρώφιλο Κατάρ. Σε αφήνει και φεύγει με τεράστια ταχύτητα. Τρέχεις πίσω του διαπιστώνοντας πως πετά πακέτα με χαρτονομίσματα στους διαδρόμους. Ολες οι πόρτες ανοίγουν και άλλα, αμέτρητα παιδάκια ορμάνε και μαζεύουν τα ευρωχαρτονομίσματα γεμίζοντας τις αγκαλιές τους, ενώ τα αγγελάκια-λομπίστες συνεχίζουν τους εγκωμιαστικούς ύμνους προς τους χρηματοδότες τους. Αγανακτείς με όλα τα διεστραμμένα ευρωβουλόπαιδα, γίνεσαι νέα έκδοση του Ηρώδη. Αυτό σε ανάβει όσο τίποτα.  

Ανοιγοκλείνεις τα μάτια και το Ευρωβουλόσπιτο μετατρέπεται σε χιονισμένο τοπίο. Καθώς το χιόνι πέφτει στο πρόσωπό σου, γαργαλά τα ρουθούνια σου και το σνιφάρεις. Εκστασιάζεσαι. Οχι, δεν είναι νιφάδες, αλλά κόκα από τις συμμορίες της πόλης. Η κόκα το στρώνει στο Σύνταγμα, ενώ οι μαφίες κυριεύουν την πόλη, πυροβολώντας από κάθε γωνία. Παρέες νονών βολτάρουν ατιμώρητα με πούρα στο στόμα και τις κάνες των όπλων να σημαδεύουν τα θύματα. Τα στοχευμένα πτώματα και εκείνα των αθώων από τις παράπλευρες απώλειες σχηματίζουν σωματολοφίσκους που βάφουν κόκκινη με το αίμα τους τη χιονο-κόκα. Κοντεύεις να λιποθυμήσεις από την ταραχή και αναζητάς διέξοδο στρέφοντας το βλέμμα στο βάθος.

Πίσω από τα κλαδιά μορφοποιείται η εξαγριωμένη φάτσα του Ερντογάν. Ανοιγοκλείνει το στόμα του μανιασμένα και κουνά ρυθμικά τα δάχτυλα, καθώς μετρά αντίστροφα για την εκτόξευση ενός Ταϊφούν πυραύλου, που θα κάνει σε λίγα δευτερόλεπτα κάρβουνο την Αθήνα. Ηδη το κακό έγινε.

Το τοπίο γύρω σου αναφλέγεται. Πριν καταλαγιάσουν οι φλόγες και καταρρεύσουν όλα τα κτίρια, καταφθάνουν με σατανικά σφυρίγματα οι πυρηνικοί πύραυλοι του Πούτιν. Τη φωτιά του Ταϊφούν τη χρησιμοποίησε ο πονηρούλης για προσάναμμα. Στο μεταξύ, το Θείο Βρέφος έχει εγκαταλείψει τη φλεγόμενη φάτνη. Τώρα σε κοιτά από ψηλά, από  το αεροσκάφος-πυρηνικό καταφύγιο. Από εκεί, σαν συμπαντικός νονός, επιθεωρεί το παγκόσμιο ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Το πρώτο του παιχνιδάκι εξολόθρευσε αστραπιαία το δυσώδες σπίτι του, την Ευρώπη.   

Σιγά-σιγά η έξαψή σου καταλαγιάζει. Ηρεμείς, καθώς συμφιλιώνεσαι με την ιδέα πως η κατάληξη κάπως έτσι θα είναι, μακάρι και αγριότερη. Τώρα αντικρίζεις γαλήνια τη φλογισμένη Κόλαση.  Οχι, δεν πρόκειται για την Κόλαση του Δάντη, γιατί εκεί καίγονται μόνο οι κακοί. Εδώ, αντίθετα, καίγονται πρώτα απ’ όλους όσοι κοντράρουν τους κακούς και μετά όσοι ανάβουν επικίνδυνες θερμαντικές συσκευές ή καίνε τα έπιπλα για να ζεσταθούν κάπως αυτόν τον παγωμένο χειμώνα, επειδή δεν έχουν να πληρώσουν τον ενεργειακό λογαριασμό. Το κολασμένο τοπίο το διασχίζουν και τα παιδάκια του Ευρωβουλόσπιτου με την προστατευτική συνοδεία μιας ΜΚΟ «κατά της Ατιμωρησίας», που τα φυγαδεύει την τελευταία στιγμή. 

Αυτά, μαζί με άλλα, πιο άτυχα, χωρίς φορτία με χαρτονομίσματα, μπαίνουν σε ένα σκάφος διακινητών και διασχίζουν τη Μεσόγειο. Τα νερά φουρτουνιάζουν, το σκάφος μπάζει νερά, τα παιδιά βυθίζονται. Σαν να πνίγεσαι κι εσύ, αλλά τελικά επιπλέεις και βγαίνεις στην παραλία. Δεν κρυώνεις, ούτε ζεσταίνεσαι. Κοινώς, έχεις γίνει παχύδερμο. Η απάθεια σε τυλίγει σαν αντιανεμικό, αδιάβροχο πανωφόρι. Ναι, απάθεια, σαν να πήρες ηρεμιστικό. Το καρδιοχτύπι σου καταλαγιάζει, ενώ σε κυριεύει η απογοήτευση. Και λίγα έγιναν, σκέφτεσαι. Με βάση τις μιντιακές προγνώσεις περίμενες σοβαρότερες εξελίξεις, φριχτές συμφορές, καταχθόνια εγκλήματα και, κυρίως, πολύ συντομότερα. Κάτι πιο ριζικό, την υπέρτατη καταστροφή, όχι μισοκαταστάσεις.

Ξαφνιάζεσαι κάπως καθώς αντικρίζεις τη φωτεινή οθόνη του κινητού σου. Συνειδητοποιείς πως άθελά σου χαζεύεις τις τελευταίες, φυσικά κακές, ειδήσεις –ως «κακο-νεο-λάτρης»– και δεν παύεις να ρίχνεις λάδι στη φωτιά τους στέλνοντας μαύρα σχόλια, απαντώντας σε εξίσου μακάβρια σχόλια φίλων στα Κοινωνικά Μέσα. Παραδέχεσαι πως υπέκυψες στη σκοτεινή γοητεία των κακών ειδήσεων. Δεν έχεις φτάσει καν στο Σύνταγμα, αφού δεν ξεμύτησες από το γραφειόσπιτό σου. Την πλατεία και το δέντρο τα είδες σε βίντεο. Αφού όμως τα θεώρησες πραγματικά, ποια είναι η διαφορά; 

Είναι τα κακά νέα καλά νέα;

Φυσικά, τα  δυσάρεστα συμβάντα του 2022 δεν θα μπορούσαν να κουκουλωθούν. Μόνο σε απολυταρχικά καθεστώτα δεν υπάρχουν κακές ειδήσεις, παρά μόνο σχετικά με  τους αντιφρονούντες. Εκεί, η προπαγάνδα φροντίζει να ωραιοποιείται ή να αποκρύβεται οτιδήποτε απειλητικό για το κατεστημένο. Ετσι συνηθίζεται σε Ρωσία, Τουρκία, Κίνα και σε παρόμοια καθεστώτα. 

Ωστόσο, πολλά μίντια σε δημοκρατικές χώρες –και φυσικά στη δική μας– ακολουθούν την κυνική άποψη «Τα κακά νέα είναι καλά νέα». Γνωρίζοντας , δηλαδή, πως το κοινό τους αντιδρά έντονα και άμεσα στις δυσάρεστες και, κυρίως, απειλητικές ειδήσεις, του προσφέρουν άφθονες τέτοιες για κατανάλωση. 

Βέβαια, η προτίμηση του κοινού για αρνητικές ειδήσεις δεν αποτελεί παραλογισμό, αλλά βασίζεται στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ανθρώπινη αντίληψη. Πολλές σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι φιλτράρουμε απορριπτικά τα ασήμαντα, αλλά και επιλέγουμε τα σημαντικότερα ερεθίσματα από το περιβάλλον μας, σύμφωνα με την προσωπική ιστορία της μάθησής μας, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά μας. 

Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό επικοινωνιολόγο Πέτερ Βίτουχ (Peter Vitouch) στο κείμενό του «Angst und Medien» («Αγχος και Μίντια»), «η αντίληψη λειτουργεί ως μια προγραμματισμένη μηχανή αναζήτησης  και γι’ αυτό είναι επιλεκτική και ατομικά υποκειμενική». Αυτή η λειτουργία της αντίληψης είναι σημαντική για τις ζωές μας, ιδίως όταν δεχόμαστε άπειρες πληροφορίες, από τις οποίες πρέπει να επιλέξουμε ταχύτατα όσες μας αφορούν, και μάλιστα κρίσιμα. 

Η σημασία της έγκαιρης αντίδρασης σε απειλητικά συμβάντα επιβεβαιώνεται και από την εξελικτική ψυχολογία. Οτιδήποτε πραγματικό απειλητικό για την ύπαρξή μας γίνεται αντιληπτό, αντί να απορρίπτεται από φίλτρα προσοχής. Αναπόφευκτα, λοιπόν, η πληροφορία δεν μπορεί να διαχωριστεί από το άγχος και την απειλή. Αυτό το πληροφοριακό άγχος, όμως, δεν το διαχειρίζονται όλοι με τον ίδιο τρόπο.

Ο Vitouch διευρύνει τις διαπιστώσεις τονίζοντας τη σημασία του λεγόμενου «εννοιακού επιπέδου». Δηλαδή, οι έννοιες τις οποίες διαμορφώνουμε όταν επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες για τον κόσμο μπορεί να έχουν διαφορετική ποιότητα. Αλλοτε είναι ιδιαίτερα επεξεργασμένες και πολύπλοκες και άλλοτε ανεπεξέργαστες και υπερβολικά απλές. Στη δεύτερη περίπτωση, η αντίληψη του κοινού σχετικά με τον κόσμο βασίζεται σε χαμηλό εννοιακό επίπεδο, δηλαδή είναι απλοϊκή, βασισμένη σε ανεπεξέργαστες πληροφορίες. Αυτές χαρακτηρίζουν την ακατάλληλη αντιμετώπιση του πληροφοριακού άγχους. 

Σε τρεις περιπτώσεις το κοινό των ειδήσεων ενημερώνεται σε χαμηλό εννοιακό επίπεδο.

Στο ένα άκρο ανήκουν οι «καταστολείς», όσοι δηλαδή εξιδανικεύουν τον κόσμο και προτιμούν τις διασκεδαστικές ειδήσεις, ενώ αποστρέφονται οποιαδήποτε κακή είδηση. Ετσι, καταστέλλουν από την αντίληψή τους οτιδήποτε απειλητικό, με μοιραίες, συχνά, επιπτώσεις για τη ζωή τους.

Στο άλλο άκρο υπάρχουν «οι αναζητητές συγκινήσεων», που προτιμούν εθιστικά τα αγχογόνα ερεθίσματα και, βέβαια, τις κακές ειδήσεις. Ετσι, φτάνουν σε μια αλλόκοτη συναισθηματική ανισορροπία, ένα είδος απάθειας, ώστε να μην ξαφνιάζονται από κακές ειδήσεις. 

Και σε μια τρίτη κατηγορία τοποθετούνται όσοι δεν έχουν ανοχή απέναντι σε οτιδήποτε αντιφατικό, αμφίσημο, πολυσήμαντο. Οι τελευταίοι προτιμούν να ταξινομούν τα πάντα σε «μαύρο» και «άσπρο». Δεν είναι τυχαίο που ο λαϊκισμός ρίχνει αποτελεσματικά τα δίχτυα του σε αυτούς.  

Αυτό που χρειάζεται, τελικά, ώστε να βρει το κοινό μια ισορροπία μεταξύ καλών και κακών ειδήσεων, αλλά και τα θεσμοποιημένα μίντια να λειτουργούν πιο  δημοκρατικά, δεν είναι η απόκρυψη ή η ωραιοποίηση των κακών ειδήσεων, ούτε το φούσκωμα των καλών. Πιο αποτελεσματικόή θα ήταν η αντιμετώπιση του άγχους από τις κακές ειδήσεις με την «άνοδο του εννοιακού επιπέδου». Αντί, δηλαδή, να δίνονται απλουστευτικές απαντήσεις, να τονίζεται ο πολύπλοκος και πολυσήμαντος χαρακτήρας των γεγονότων, με βαθύτερη επεξεργασία των πληροφοριών. Ετσι προκύπτουν πιο σύνθετες έννοιες, μέσα από τις οποίες μπορεί κανείς να κατανοήσει καλύτερα τον εξαιρετικά σύνθετο κόσμο όπου ζούμε και κυρίως τις κρίσεις που αντιμετωπίζουμε όλο και συχνότερα 

Το 2023, λοιπόν, σίγουρα θα είναι πολύπλοκο και με πολλά προβλήματα, κι αυτό δεν σημαίνει τρομακτικό ούτε χειρότερο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News