Αναρωτιέμαι, αν ακούγοντας χιλιάδες φορές την έκφραση «πύρινη λαίλαπα», μπορεί κανείς να αισθανθεί το βάρος των πραγμάτων ή έστω λίγο το κάψιμο της φωτιάς. Θα μου πείτε, δημόσιος λόγος είναι και το χρέος του το κάνει. Η ευθύνη της αναμετάδοσης μιας καταστροφής είναι τόσο σοβαρή κάποιες φορές, όσο και η ίδια η καταστροφή: η πολιτική και κοινωνική της απήχηση μετράει. Στις έκτακτες και πυρόπληκτες ειδήσεις, δεν μένει χρόνος για ανάλυση της σκέψης, κι ο δημοσιογράφος αρπάζεται από την κοινή χρήση της λέξης για να περιγράψει και να εκφραστεί. Τα κλισέ της διατύπωσης γίνονται επομένως τα πρώτα μέσα, έτοιμα εργαλεία προς χρήση και εφαρμογή.

Μπορεί ωστόσο κανείς να κατανοήσει την πραγματικότητα μέσα από τον εκφυλιστικό υπερθετικό της; Να ζυγίσει μέτρα και σταθμά, να καταλάβει και να αισθανθεί; Όταν καθημερινά συνηθισμένες ή αδιάφορες ειδήσεις παίρνουν ένα «συγκλονιστικό» χαρακτήρα κι έρχεται η ώρα το συγκλονιστικό να δοκιμαστεί, ποια επιστράτευση ορολογίας θα το αποδώσει; Η ίδια χρήση της γλώσσας θα το αποδυναμώσει και θα προδοθεί.

H αλήθεια είναι πως ο δημόσιος λόγος χρειάζεται φειδώ και περίσκεψη. Μηρυκάζοντας το μέτριο, νανουρίζει προθέσεις. Αναπαράγει τα ακουσμένα και αδυνατεί έτσι να εκφράσει τα ανήκουστα, οδηγώντας τα πράγματα στην πεπατημένη. Αλλά να που η πραγματικότητα καμιά φορά μας προκαλεί. Η πραγματικότητα, πιο ηχηρή κι από την αντήχησή της ακόμα, την ειδησεογραφική της έκφραση, είναι πιο παραλυτική από τη λέξη, πιο καυτή από τους «πύρινους εφιάλτες» της. Η πραγματικότητα απεκδύεται τη φορτισμένη διατύπωση για να εκφράσει την αλήθεια της απογυμνωμένη και μόνο.

Το δημοσιογραφικό σχόλιο τότε περισσεύει, όπως περισσεύουνε τα λόγια μπροστά στην καταστροφή. Και δίνουν τη θέση τους σε μια σεμνή θλίψη, μια αποτίμηση ψυχής δίχως διακόσμηση ή άλλη κόσμηση λεκτική. Διότι, όπως αλλού, έτσι κι εδώ, τα κοσμήματα αντί για πλούτο, δείχνουν φτώχεια.

Ψάχνοντας εναγωνίως τις ίδιες «συγκλονιστικές» διατυπώσεις, ο δημόσιος λόγος φτωχαίνει την έμπνευσή του και η αυθεντικότητα υποχωρεί μπροστά στην έκφραση του καθιερωμένου. Αν  γίνει μελοδραματικός, θα ακουστεί κακόγουστος, κι αν θέλει να παρηγορήσει, θα παραπλανήσει. Όπως και να ‘χει, ασύμμετρες εκτιμήσεις της πραγματικότητας είναι όλα αυτά. Στην κλίμακα του υπερθετικού, η αλήθεια υποφέρει δυσανάλογα πάντα: είτε προς την εξιδανίκευση, είτε προς την καταστροφολογία. Χρειάζεται ένας πολύ προσεκτικός βηματισμός, μια παρακολούθηση πεδίου με αυτοσυγκράτηση και μέτρο. Ιδιαίτερα στις κρίσιμες περιπτώσεις μιας καταστροφής όπως αυτή. Πόσο περισσότερο να συγκλονιστεί ο συγκλονισμένος.

* Η Μαγδαληνή Θωμά είναι Δρ. Φιλολογίας. Έχει γράψει μυθιστορήματα και έχει μεταφράσει από το πρωτότυπο εσθονική ποίηση και πεζογραφία

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News