Όταν ο Σωκράτης στην πλατωνική Πολιτεία παρότρυνε τους συνομιλητές του να αναπαραστήσουν νοητά την εικόνα ενός σπηλαίου με αλυσοδεμένους δεσμώτες, που ήταν αναγκασμένοι να κοιτούν μόνο τις σκιές των αληθινών όντων, όπως διαγράφονταν στον αντικρινό τοίχο , είχε στο νου του την πολιτική κοινωνία της εποχής του. Μια κοινωνία τραυματισμένη από τα «θραύσματα» που είχε αφήσει ο πελοποννησιακός πόλεμος στις ελληνικές πόλεις. Οι πολίτες σπαράσσονταν από τις εμφύλιες έριδες, έχοντας απωλέσει την πίστη τους στις αξίες του δικαίου, της αρετής και της δημοκρατίας. Άνθρωποι διαβρωμένοι ηθικά και πνευματικά αποπροσανατολισμένοι, αναζητούσαν την ελπίδα στις απατηλές υποσχέσεις δημαγωγών πολιτικών, οι οποίοι με όπλο τη ρητορική τους δεινότητα, επιδίωκαν να παρασύρουν το λαό σε επιλογές που ικανοποιούσαν τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και όχι το κοινό καλό.

Στόχος του Πλάτωνα, μέσω της αλληγορίας του σπηλαίου. είναι να αναδείξει την ευεργετική επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ψυχή του ανθρώπου, καθώς διαλύει τα σκοτάδια της πλάνης και οδηγεί το νου στο ξέφωτο της αλήθειας. Μια τέτοια παιδεία απολυτρώνει τον άνθρωπο, τον καθιστά ελεύθερο και όχι ενεργούμενο των κάθε λογής επιτήδειων που επιχειρούν να του υφαρπάξουν την ικανότητα να σκέφτεται με λογική και σύνεση. Μια τέτοια παιδεία αρτιώνει τον άνθρωπο ηθικά και πνευματικά.

Έχουν παρέλθει αιώνες από τη συγγραφή της Πολιτείας του Πλάτωνα, αλλά τα μηνύματά και τα υπόρρητα νοήματά της εξακολουθούν να είναι επίκαιρα. Διαθέτουν και οι σύγχρονες κοινωνίες τους «δεσμώτες» τους, που φαίνεται πως δεν είναι και λίγοι (κάποτε ίσως είμαστε και όλοι μας).

Παρά την υπόσχεση ελευθερίας που έδωσαν η αλματώδης επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος, η δυνατότητα της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση και η νομική κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο σύγχρονος άνθρωπος συχνά συμπεριφέρεται σαν το δεσμώτη του πλατωνικού σπηλαίου που βλέπει μόνο τις σκιές των πραγμάτων και όχι τα ίδια τα πράγματα. Βαυκαλίζεται μάλιστα με την ιδέα του αυτεξούσιου, αψηφώντας τη σιδερόφρακτη πανοπλία που τον εμποδίζει να βιώσει την αληθινή ζωή.

Και τα δεσμά του περισφίγγουν ασφυκτικά το πνεύμα και την ψυχή του. Είναι φτιαγμένα από τις προκαταλήψεις και τις στρεβλές πεποιθήσεις , με τις οποίες τον γαλούχησε ο μικροκοσμος του, από τον εγωισμό και τη ματαιοδοξία του «φαίνεσθαι» που έχει υποκαταστήσει το «είναι» και πλασάρεται ως η αληθινή ουσία και πραγματικότητα του ανθρώπου. Κι ενώ πίστεψε πως η υπερπληροφόρηση που του παρέχεται από τα ΜΜΕ θα τον διαφώτιζε δεν κατάλαβε πως ένα μεγάλο ποσοστό αυτής αποτελεί παραπληροφόρηση που του προκαλεί μεγαλύτερη σύγχυση και τον οδηγεί σε βαθύτερη άγνοια, όταν δεν την υποβάλει σε κριτικό έλεγχο.

Και το χειρότερο! Ξέχασε πως το χρήμα αποτελεί ένα από τα μέσα για την επίτευξη ενός ανώτερου σκοπού , που είναι μια ζωή καλύτερη ,και το θεώρησε αυτοσκοπό και σύμβολο καταξίωσης και επιτυχίας. Το επένδυσε μάλιστα σε υλικά αγαθά για να νιώθει περισσότερο ευτυχής και να διασκεδάσει την ανία του, και μάλιστα έφτασε να« αγοράσει» με αυτό τα κακέκτυπα της φιλίας, της αναγνώρισης, της αποδοχής, της αγάπης.

Παρόμοια και ο δεσμώτης, στην εποχή της πανδημίας, προτίμησε να ακούσει και να εμπιστευτεί τους εγκάθετους ή αδαείς συνωμοσιολόγους, τους «γιατρούς» της γειτονιάς και του διαδικτύου, και όχι τους εγχώριους και διεθνείς ειδήμονες που τον διαβεβαίωναν για την αναγκαιότητα του εμβολιασμού. Δεν αντιλήφθηκε πως το μεγάλο διακύβευμα στην παρούσα κατάσταση ήταν η ζωή του και προτίμησε να εκθέσει τον εαυτό του στο ρίσκο του θανάτου ή της ανεπανόρθωτης βλάβης της υγείας του παρά να επωφεληθεί από αυτό που ως ευλογία ο Θεός και η επιστήμη του πρόσφεραν, για να ανακτήσει την ελευθερία του.

Μα τα δεσμά του ανθρώπου δεν είναι μόνο εξωτερικά. Τα πιο σκληρά και αποπνικτικά δεσμά είναι εγκατεστημένα μέσα του. Τα πάθη του τον καταπνίγουν, οι φόβοι και οι οι ανασφάλειές του τον συντρίβουν ψυχικά και στήνουν εμπόδια στο δρόμο της ζωής του. Δεν τον αφήνουν να δραπετεύσει από καταστάσεις που τον συνθλίβουν, δεν του επιτρέπουν να ονειρευτεί και να κυνηγήσει τους στόχους του, να κάνει τις δικές του επιλογές ζωής και όχι εκείνες που άλλοι του επιβάλλουν.Σαν άλλος, μάλιστα, πλατωνικός δεσμώτης βαφτίζει το ψέμα μέσα στο οποίο ζει αλήθεια, μοναδική εφικτή πραγματικότητα, και έτσι αφήνεται ολοένα και περισσότερο να βυθιστεί στην πλάνη του.

Για το Σωκράτη της πλατωνικής πολιτείας, η σωτηρία των δεσμωτών μπορεί να προέλθει μόνο από τους φιλοσόφους-βασιλείς, τους πεπαιδευμένους δηλαδή και χαρισματικούς ηγεμόνες, τους ανήκοντες στην αριστοκρατία του πνεύματος και της ηθικής, οι οποίοι έχουν χρέος να κατέλθουν στο σπήλαιο ,να απελευθερώσουν τους δεσμώτες ,και να τους οδηγήσουν έξω από αυτό εκεί που λάμπει η Ιδέα του Αγαθού, η πραγματική γνώση. Η έξοδος αυτή από το σπήλαιο κατά τον Πλάτωνα πρέπει να γίνει ακόμα και με τη βία, καθώς είναι σχεδόν βέβαιο πως οι δεσμώτες που έχουν εθιστεί στην πλάνη θα θελήσουν να αντιδράσουν και να στραφούν εναντίον των απελευθερωτών τους.

Ο δικός μας πολιτισμός δεν επιτρέπει τη βίαιη επιβολή αποφάσεων ακόμα και αν με αυτές εξασφαλίζεται η σωτηρία του συνόλου. Αντίθετα προκρίνει την ελεύθερη βούληση και τη δυνατότητα του ανθρώπου να αποφασίζει ελεύθερα, και να επιλέγει για όσα τον αφορούν.

Η τυφλότητα του σύγχρονου ανθρώπου θα θεραπευτεί μόνο αν αγαπήσει τη γνώση, μόνο αν διψάσει για μάθηση και επιδοθεί στην αναδίφηση. Μόνο τότε θα αφαιρέσει το προσωπείο της ψευτιάς από τους ανθρώπους και τις καταστάσεις που τον περιβάλλουν και θα μπορέσει να κοιτάξει κατάματα το φως της αλήθειας.

* Η Αναστασία Κακαρούμπα είναι εκπαιδευτικός

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News