Η 6^η του Δεκεμβρίου πέρασε και για ακόμη μία χρονιά δεν έλλειψαν τα καθιερωμένα, πλέον επεισόδια. Δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία πως, κάθε χρόνο, σαν μία μορφή ιεροτελεστίας, το κέντρο της Αθήνας θα μετατρέπεται αυτήν την ημέρα σε αρένα, όπου η βία συναντά τη βία, το μίσος συναγωνίζεται με την οργή και οι αμέτοχοι σε αυτή τη μάχη διερωτόμαστε ποια είναι τα αίτια, ποιες οι πολιτικές προεκτάσεις και οι πιθανές μορφές αντιμετώπισης αυτής της απεχθούς «εθιμοτυπίας».

Η βία είναι πολυσήμαντη. Στενά συνυφασμένη με την ορμή, τη ρώμη και το θάρρος των νέων. Έχει υπάρξει εξαιρετικά κρίσιμος παράγοντας, μοχλός αλλαγής σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές, εργαλείο κάθε λογής ιδεολόγων, επαναστατών, κυβερνώντων ή τρομοκρατών. Υποκείμενο της ποίησης, της λογοτεχνίας και της ζωγραφικής, που άλλοτε χρωματίζεται με τα χειρότερα και πιο ζοφερά χρώματα, και άλλοτε εξυμνείται. Βασικό στοιχείο του πολέμου και εν πολλοίς απούσα από την ειρήνη. Ενστικτώδης αντίδραση που ενυπάρχει σε όλους τους ανθρώπους, έχουμε όμως μάθει να την τιθασεύουμε, και είναι αυτό το στοιχείο που μας ξεχωρίζει από τους υπολοίπους του ζωικού βασιλείου. Η βία είναι πολλά πράγματα. Αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει κάθε φορά να την εξετάζουμε και να την ερμηνεύουμε εντός συγκεκριμένων κοινωνικών, πολιτισμικών και πολιτικών συνθηκών.

Είναι ενδιαφέρουσα μία σύντομη ιστορική αναδρομή σε διάφορους συμβολισμούς και λειτουργίες της βίας στο παρελθόν, ιδιαίτερα ως προς τους νέους. Στη Μεσαιωνική Ευρώπη οι «τελετές ενηλικίωσης» των νέων αγοριών περιλάμβαναν από οδομαχίες, μέχρι και βιασμούς κοριτσιών. Αργότερα, στην Πρώιμη Νεωτερική Ευρώπη, οι σπουδαστές των διαφόρων Πανεπιστημίων συγκροτούσαν λέσχες, με τις οποίες ξεσήκωναν πόλεις ολόκληρες κατά τις βίαιες βραδινές τους εξορμήσεις. Στη σύγχρονη εποχή, τόσο ο γηπεδικός χουλιγκανισμός, όσο και οι βίαιες εκδηλώσεις που ενδύονται με πολιτικό μανδύα, συνιστούν παραλλαγές του ίδιου φαινομένου.

Έτσι λοιπόν, προχωρώ στη βασική μου ανάλυση με μία τοποθέτηση. Στην Ελλάδα του 2022, σε μία φιλελεύθερη, κοινοβουλευτική δημοκρατία, δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος για χρήση βίας. Θέλοντας να προλάβω τον αναγνώστη, σπεύδω να διευκρινίσω ότι είναι σαφέστατο ότι η ελληνική δημοκρατία -όπως και οι περισσότερες δημοκρατίες ανά τον κόσμο- δεν είναι απολύτως εύρυθμη. Τα ζητήματα θεσμικής φύσεως που ανακύπτουν, είναι βεβαίως εξαιρετικά σημαντικά και θα έπρεπε να απασχολούν κάθε πολίτη. Παρ’ όλα αυτά, σε καμία περίπτωση δεν  δικαιολογείται η χρήση βίας, η οποία μάλιστα βαπτίζεται πολιτική, σε μία δήθεν προσπάθεια αιτιολόγησης και ηθικής νομιμοποίησής της. Και αυτό διότι σε ένα κράτος δικαίου ο καθένας, μηδενός εξαιρουμένου, έχει τη δυνατότητα να υπερασπίζεται τα συμφέροντά του, τόσο μέσω  της πολιτικής όσο και μέσω της δικαστικής οδού, ακόμη και αν καμία φορά μοιάζει μάταιο και αναποτελεσματικό. Έτσι λοιπόν, σε μία ελεύθερη κοινωνία, σε ένα κράτος δικαίου στο οποίο τα ανθρώπινα δικαιώματα τίθενται ως προτεραιότητα και όχι ως εργαλείο που περιορίζεται και αναστέλλεται κατά βούληση, μπορούμε ελεύθερα να εκφραστούμε επί παντός επιστητού, να συμμετάσχουμε σε σωματεία και συλλογικότητες, να γράψουμε άρθρα και να διαδηλώσουμε, να ασκήσουμε σφοδρή κριτική σε κυβερνώντες και μη, χωρίς -παρά τα όσα λένε λίγοι γραφικοί- να υποστούμε ποινικές κυρώσεις.

Ποια είναι η θέση της βίας σε όλο αυτό; Είναι γνωστό της πάσι ότι εντός δημοκρατικού πολιτεύματος αφήνεται χώρος και δίνεται φωνή σε αντιδημοκρατικά στοιχεία. Και πολύ καλώς μάλιστα, διότι κανένας δεν είναι ικανός να κρίνει ποιες απόψεις αναφορικά με την οργάνωση  της κοινωνίας και της οικονομίας αξίζουν να διαδίδονται και ποιες όχι. Η αφετηρία του προβλήματος βρίσκεται στο σημείο που τα αντιδημοκρατικά αυτά στοιχεία επιστρατεύουν τη χρήση βίας για την επιδίωξη των πολιτικών τους σκοπών. Δεν πρόκειται ποτέ κανείς μας να ακούσει ότι στρατιά εξοργισμένων σοσιαλδημοκρατών έκαψε την Αθήνα, επειδή απλούστατα αυτός ο τρόπος δράσης είναι τελείως ξένος προς την πολιτική τους κουλτούρα, όπως συμβαίνει και με τις υπόλοιπες δυνάμεις του δημοκρατικού τόξου. Η βία, όταν αυτή ασκείται για πολιτικούς-υποτίθεται- λόγους, προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από άτομα που σίγουρα δεν θα αυτοχαρακτηρίζονταν ως δημοκράτες. Αλλά το ζήτημα δεν είναι αποκλειστικά ιδεολογικό. Ακόμη και να υπάρχουν ιδεολογίες που τάσσονται ανοιχτά υπέρ της βίας, αμφιβάλλω αν η ροπή προς αυτή είναι αποτέλεσμα ώριμης ιδεολογικής ζύμωσης και σκέψης. Οι ίδιοι οι ασκούντες τη βία είναι συνήθως νέοι άνθρωποι, οργισμένοι, περιθωριακοί, που βρίσκουν καταφύγιο υπό τη σκέπη κάποιας πολιτικής ταυτότητας που τους δίνει το ηθικό άλλοθι να βιαιοπραγούν. Άρα το ζήτημα δεν είναι αποκλειστικά πολιτικό. Είναι συγχρόνως ψυχολογικό, καθώς και βαθιά κοινωνιολογικό.

Δε θα ήταν φυσικά ολοκληρωμένη η ανάλυση της βίας χωρίς μία αναφορά στην περιβόητη και παρεξηγημένη «νόμιμη» βία. Επειδή πολλάκις ακούγεται το επιχείρημα ότι οι υπέρμαχοι της δημοκρατίας υποκριτικά καταδικάζουν τη βία, αποδεχόμενοι ταυτόχρονα την νόμιμη, κρατική βία, ας απαντήσουμε ως εξής: Η νόμιμη βία είναι η ΕΛΑΧΙΣΤΗ δυνατή βία που μπορεί να ασκηθεί από τα κρατικά όργανα, προκειμένου να διασφαλιστεί η ακώλυτη άσκηση των δικαιωμάτων των πολιτών. Ήδη από τα τέλη των 17^ου αιώνα ο Τζον Λοκ, εκ των θεμελιωτών του φιλελευθερισμού, είχε εκθέσει τη γνώμη του πάνω στο ζήτημα, παρουσιάζοντας μία πραγματικότητα στην οποία δεν υφίσταται κράτος και συγκρίνοντάς τη με μία πραγματικότητα στην οποία υπάρχει μία μορφή άσκησης εξουσίας. Στην πρώτη περίπτωση, δεν υπάρχει κανένας τρόπος επιβολή του νόμου, με αποτέλεσμα κάθε άνθρωπος να είναι έκθετος σε κάθε λογής κινδύνους, με τα έννομα αγαθά του (από την περιουσία, μέχρι τη ζωή του), να μην χαίρουν καμίας μορφής προστασίας. Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση, μία κοινωνία σε οργάνωση, δύναται τουλάχιστον να παράσχει τα μέσα, ώστε οι πολίτες να απολαμβάνουν ένα minimum ασφάλειας. Μεταφέροντας αυτή τη σκέψη στο σήμερα, η νόμιμη βία έχει την ίδια λειτουργία, της προστασίας δηλαδή των εννόμων αγαθών μας και της ομαλής κοινωνικής λειτουργίας, ενώ συγχρόνως τελεί υπό ορισμένους, αυστηρούς περιορισμούς. Οι περιορισμοί αυτοί, που είναι πλέον αδιαμφισβήτητο κεκτημένο του δυτικού κόσμου, ακούν στο όνομα «ανθρώπινα δικαιώματα». Η νόμιμη βία των κρατικών οργάνων, εν αντιθέσει με παρελθούσες εποχές, κατά τις οποίες υπήρξε μέσω επιβολής της βούλησης των κυβερνώντων, πρέπει πλέον να σέβεται και να προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ζωή.

Για να προλάβω ακόμη μία φορά τον ευερέθιστο αναγνώστη, δεν ισχυρίζομαι σε καμία περίπτωση ότι τα ελληνικά όργανα επιβολής της τάξης δρουν έχοντας διαρκώς στο νου τους την προστασία των δικαιωμάτων μας. Την επαύριο του τραγικού χαμού του 16χρονου παιδιού, οι τοποθετήσεις μας έχουν ιδιαίτερο βάρος. Και πράγματι όσο σπάνιο και αν είναι, τέτοιες υποθέσεις πρέπει, και πράγματι παίρνουν, τον δρόμο της δικαιοσύνης. Παρόλα αυτά πρέπει να παραμένουμε ρεαλιστές. Ζούμε σε μία εποχή και σε μία περιοχή που τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν πραγματική αξία. Όταν η βία προέρχεται από τα όργανα της τάξης, οφείλουμε να εξετάζουμε κατά πόσον υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο, σύμφωνα με την περίφημη «αρχή της αναλογικότητας». Όταν η βία προέρχεται από πολίτες, οφείλουμε να στεκόμαστε απέναντί της. Πάντα και χωρίς αστερίσκους. Διότι υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι να εκφράσουμε τη διαφωνία, τη δυσαρέσκεια και την αγανάκτησή μας. Ζούμε σε μία φιλελεύθερη δημοκρατία. Ας το εκμεταλλευτούμε.

* Ο Φίλιππος Τάρτας είναι φοιτητής Νομικής Αθηνών, απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News