Ηδη από τον Οκτώβριο του 1944 ο Τσόρτσιλ και ο Στάλιν είχαν συμφωνήσει το ποσοστό επιρροής των Βρετανών στην Ελλάδα να είναι 90% και μόλις το 10% να είναι της Σοβιετικής Ενωσης (ΕΣΣΔ). Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Βρετανία συνέχιζε να έχει ενεργή ανάμειξη στα εσωτερικά της Ελλάδας, μιας χώρας με κατεστραμμένη οικονομία και υποδομές και με το πολιτειακό ζήτημα σε εκκρεμότητα.

Τα Δεκεμβριανά του 1944, μεταξύ, από τη μία πλευρά, του ΕΛ.ΑΣ. και, από την άλλη πλευρά, των ελληνικών κυβερνητικών δυνάμεων και των Βρετανών, αποτέλεσαν ουσιαστικά την πρώτη ένοπλη σύγκρουση του Ψυχρού Πολέμου. Οι εκκαθαρίσεις του κρατικού μηχανισμού από οπαδούς του ΕΑΜ και οι ευρείας κλίμακας διώξεις εναντίον τους, καθώς και η ενδυνάμωση της Δεξιάς και των βασιλοφρόνων και με μέχρι πρότινος δημοκρατικούς, οδηγούσαν σε περαιτέρω όξυνση της κατάστασης.

Από την πλευρά τους, οι Βρετανοί δυσκολεύονταν όλο και περισσότερο να συνεχίσουν να παρέχουν στρατιωτική, οικονομική και πολιτική υποστήριξη στην Ελλάδα. Η δυσχερής οικονομική κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Βρετανία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και οι εύθραυστες ισορροπίες σε διεθνές διπλωματικό επίπεδο οδήγησαν τους Βρετανούς στην προσπάθεια απεμπλοκής τους από τα ελληνικά πράγματα.

Ομως, ο φόβος για ενδεχόμενες επεκτατικές βλέψεις της ΕΣΣΔ καθιστούσε πολύ σημαντική τη στήριξη από τις Δυτικές Δυνάμεις των χωρών που αποτελούσαν το λεγόμενο «βόρειο διάζωμα» της Μέσης Ανατολής, δηλαδή της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Ιράν. Παράλληλα, στην Ελλάδα μαινόταν ο Εμφύλιος Πόλεμος, προξενώντας περαιτέρω ανασφάλεια για τις ισορροπίες δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή.

Η συνεχής ενίσχυση του λεγόμενου Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) από τα γειτονικά κομμουνιστικά καθεστώτα δυσχέραινε την κατάσταση για την ελληνική κυβέρνηση, η οποία στα τέλη του 1946 ζήτησε ξανά οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ. Οι Βρετανοί, από την πλευρά τους, απέστειλαν στις 21 Φεβρουαρίου 1947 επιστολή στην κυβέρνηση των ΗΠΑ, ενημερώνοντάς την ότι θα έπαυαν την παροχή βοήθειας προς την Ελλάδα και την Τουρκία μέχρι τις 31 Μαρτίου, προτρέποντας παράλληλα τους Αμερικανούς να ενισχύσουν τις χώρες αυτές. Οι Βρετανοί έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου ότι σε διαφορετική περίπτωση θα έμπαινε σε άμεσο κίνδυνο ολόκληρη η Εγγύς και Μέση Ανατολή.

Ο βρετανός πρωθυπουργός Κλέμεντ Ατλι ανέφερε χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του: «Κρατούσαμε τις ισορροπίες σε πάρα πολλά μέρη και οι Αμερικανοί σε πάρα πολύ λίγα. Ενημερώνοντας εγκαίρως τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι δεν μπορούσαμε πλέον να συνεχίσουμε, φέραμε τους Αμερικανούς αντιμέτωπους με όσα συνέβαιναν στην ανατολική Μεσόγειο».

Στις 12 Μαρτίου 1947, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν εκφώνησε στο Κογκρέσο μια ομιλία με την οποία διατυπώθηκε αυτό που έμεινε στην Ιστορία ως «Δόγμα Τρούμαν». Ο αμερικανός πρόεδρος παρουσίαζε την ανάγκη παροχής υποστήριξης προς την Ελλάδα και την Τουρκία ως επιτακτική, αφού ήταν καθήκον των ΗΠΑ να προστατεύουν τους «ελεύθερους λαούς, οι οποίοι αντιστέκονται σε προσπάθειες υποδούλωσής τους από ένοπλες μειοψηφίες ή από εξωτερικές πιέσεις».

Το «Δόγμα Τρούμαν» εγκαινίασε μια νέα εποχή, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να εδραιώνουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακολούθησε η έγκριση από το Κογκρέσο του Σχεδίου Μάρσαλ, που πήρε το όνομά του από τον τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζορτζ Μάρσαλ, και προέβλεπε την παροχή βοήθειας στις χώρες της Ευρώπης που είχαν καταστραφεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οσον αφορά την Ελλάδα, το πέρασμα από τη βρετανική στην αμερικανική σφαίρα επιρροής το 1947 με το Δόγμα Τρούμαν και στη συνέχεια με την οικονομική βοήθεια του Σχεδίου Μάρσαλ, όχι μόνο εξασφάλισε τη νίκη του αστικού καθεστώτος έναντι του κομμουνισμού, αλλά και αποτέλεσε εγγύηση για την εθνική ασφάλεια, με αποκορύφωμα την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ το 1952. Ταυτόχρονα, όμως, σήμανε τον εκτεταμένο έλεγχο των οικονομικών της χώρας από τις ΗΠΑ, καθώς και την επαναλαμβανόμενη παρέμβασή τους στα πολιτικά δρώμενα.

---

♦ Κάθε γωνιά μια ιστορία. Το podcast της Ελένης Λετώνη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News