Στις 26 Φεβρουαρίου 1883 ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος έφυγε από τη ζωή στα 68 του χρόνια. Είναι πραγματικά παράξενο το γεγονός ότι ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τον άνθρωπο αυτόν –και σπάνια τον μνημονεύουμε–, που ήταν αδιαμφισβήτητα ένας από τους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής τον 19ο αιώνα. Ας πούμε λοιπόν δυο πράγματα για τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο.

Ο Κουμουνδούρος γεννήθηκε το 1814 και καταγόταν από παλιά ηγετική οικογένεια της Μάνης. Σπούδασε στην Αθήνα νομικά και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στην Καλαμάτα, όπου το 1847 διορίστηκε αντεισαγγελέας. Ο Κουμουνδούρος είχε δείξει από νωρίς το ενδιαφέρον του για το κρητικό ζήτημα, λαμβάνοντας μέρος ήδη από το 1841 στην τότε Κρητική Επανάσταση, ενώ διατήρησε το ενδιαφέρον του για την απελευθέρωση της Κρήτης καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Στην πολιτική ζωή εισήλθε επισήμως το 1853, όταν εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής Μεσσηνίας, και δύο χρόνια αργότερα ανέλαβε Πρόεδρος της Βουλής. Διετέλεσε πολλές φορές πρωθυπουργός, με σημαντικό έργο στο υπουργείο Οικονομικών. Μια από τις πιο σημαντικές του στιγμές ήταν το 1859, όταν διαπραγματεύτηκε με τις Προστάτιδες Δυνάμεις για τα ελληνικά χρέη και δάνεια που εκείνες είχαν εγγυηθεί.

Με την είσοδο της δεκαετίας του 1860 ο Κουμουνδούρος παραιτήθηκε από την κυβέρνηση και συντάχθηκε με την αντιοθωνική συντακτική αντιπολίτευση. Στη Β’ Εθνοσυνέλευση, που πραγματοποιήθηκε μετά την έξωση του Οθωνα και της Αμαλίας, ο Κουμουνδούρος συμμετείχε ως πληρεξούσιος Μεσσήνης και ήταν ένα από τα ηγετικά μέλη της παράταξης των Ορεινών. Στη συνέχεια συμμετείχε ως υπουργός σε αρκετές κυβερνήσεις, ενώ έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός το 1865, για λίγες μόνο μέρες. Γενικά, οι κυβερνήσεις του Κουμουνδούρου ήταν στην πλειονότητά τους βραχύβιες.

Το 1866, που ξέσπασε η Κρητική Επανάσταση, ο Κουμουνδούρος ήταν πρωθυπουργός. Από αυτή τη θέση ενθάρρυνε αντάρτικα σώματα, ενώ προσπάθησε να πετύχει συνεννόηση με τη Σερβία κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, όμως, δυσαρεστήθηκαν από τη στάση της κυβέρνησης Κουμουνδούρου, όπως και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, με αποτέλεσμα να εξαναγκάσει την κυβέρνηση σε παραίτηση, παρότι διατηρούσε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η επόμενη εκλογή του υπήρξε επεισοδιακή: τις εκλογές του 1868 ο Βούλγαρης τις διεξήγαγε κατά τον προσφιλή του τρόπο, δηλαδή με χρήση βίας.

Στην επόμενη πρωθυπουργική του θητεία, που διήρκεσε δέκα μήνες, από τον Δεκέμβριο του 1870 έως τον Οκτώβριο του 1871, πρωταγωνίστησε ένα από τα πιο θλιβερά γεγονότα του τελευταίου μισού του δέκατου ένατου αιώνα: η σφαγή στο Δήλεσι. Με αφορμή αυτό το τραγικό γεγονός, ο Κουμουνδούρος επικεντρώθηκε στον περιορισμό του φαινομένου της ληστείας, ψηφίζοντας και εφαρμόζοντας σχετικό νόμο. Αλλη μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία που πήρε σε εκείνη την πρωθυπουργική θητεία του ήταν η ψήφιση νόμου που αφορούσε τη διανομή σε μικροκαλλιεργητές εθνικών γαιών, γεγονός μεγάλης σημασίας, τόσο από οικονομική όσο και από κοινωνική άποψη.

Στις εκλογές του 1875, που διεξήχθησαν λίγες μέρες πριν την ανάγνωση του περίφημου λόγου του θρόνου από τον Γεώργιο Α’, ο οποίος αφορούσε την αρχή της δεδηλωμένης, το κόμμα του Κουμουνδούρου αναδείχθηκε το ισχυρότερο και ο ίδιος ανέλαβε την κυβέρνηση μαζί με το Θρασύβουλο Ζαΐμη. Αυτή η κυβέρνηση θα κατάφερνε να περάσει νόμο περί ευθύνης υπουργών.

Ακολούθησαν δύο ταραγμένα χρόνια κατά τα οποία ο Κουμουνδούρος σχημάτισε ισάριθμες βραχύβιες κυβερνήσεις. Τελικά συμμετείχε ως υπουργός Εσωτερικών στην Οικουμενική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Κανάρη το 1877, οπότε και θεσπίστηκε ο εκλογικός νόμος με τον οποίο καθιερωνόταν η καθολική ανδρική ψήφος, χωρίς περιορισμούς, και εξασφαλιζόταν η τιμιότητα των εκλογών.

Μετά τη διάλυση της οικουμενικής κυβέρνησης σχημάτισε και πάλι κυβέρνηση ο Κουμουνδούρος, και διέταξε την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλία, λίγες μόλις μέρες πριν υπογραφεί ανακωχή στον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο που ήδη μαινόταν. Σε αυτή την κυβέρνηση Κουμουνδούρου, που είχε ως βασικό μέλημα την προώθηση των ελληνικών διεκδικήσεων στο Συνέδριο του Βερολίνου, συνέπραξαν οι μετέπειτα θανάσιμοι πολιτικοί αντίπαλοι Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ως υπουργός Εσωτερικών, και Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος βοηθούσε παρασκηνιακά.

Τελικά, το 1881 επετεύχθη η ένωση της Θεσσαλίας (δίχως την Ελασσόνα) και της επαρχίας της Αρτας με την Ελλάδα. Αλλά, όπως έχουμε δει και άλλες φορές να συμβαίνει, τόσο στη δική μας όσο και στην Ιστορία άλλων χωρών, στις εκλογές που ακολούθησαν ο Κουμουνδούρος έχασε την εξουσία, αφού το μεγαλύτερο μέρος των βουλευτών των νέων εδαφών (Θεσσαλίας και Αρτας δηλαδή) αντιτάχθηκαν στον πρωθυπουργό και συντάχθηκαν με τον Χαρίλαο Τρικούπη.

Κάπως έτσι ήρθε το τέλος της πολιτικής σταδιοδρομίας του Κουμουνδούρου, ο οποίος θα πέθαινε λίγους μήνες αργότερα, στις 26 Φεβρουαρίου του 1883.

Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, ο μόνος άνθρωπος στην ιστορία του ελληνικού κράτους που διετέλεσε δέκα φορές πρωθυπουργός, άφησε πίσω του πολύ σημαντικό ανορθωτικό έργο στο εσωτερικό της χώρας, ενώ ο πολιτικός ρεαλισμός που τον χαρακτήριζε συνέβαλε δραστικά στην προσάρτηση της Θεσσαλίας και της επαρχίας της Αρτας στον ελληνικό εθνικό κορμό. Είναι βέβαιο ότι αξίζει να τον θυμόμαστε.

---

♦ Κάθε γωνιά μια ιστορία. Το podcast της Ελένης Λετώνη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News