Προ ημερών βάλαμε συναγερμό στο σπίτι, ένα προληπτικό μέτρο απέναντι στο γενικότερο κύμα ασυδοσίας στο κέντρο της πόλης. Ο ευγενέστατος κύριος που ήρθε για την εγκατάσταση με ρώτησε αν θα ήθελα κάθε φορά που ανοίγει η εξώπορτα να ακούγεται ένας διακριτικός ήχος, σαν TN κουδουνάκι. Επειδή ο συγκεκριμένος  ήχος μου θύμισε κάτι μεταξύ ξενοδοχείου και μπουτίκ, του είπα «όχι».

«Η γυναίκα μου», μού εξομολογήθηκε εκείνος, «έχει βάλει αυτόν τον ήχο παντού στο σπίτι, σε κάθε παράθυρο… Δεν σε αφήνει να χαλαρώσεις στιγμή. Κοντεύω να μουρλαθώ».

Η κουλτούρα του τρόμου είναι εγκατεστημένη παντού, το σπίτι δεν είναι πια καταφύγιο αλλά επωαστήρας φόβων. Υποτίθεται ότι ζεις στην πιο ασφαλή περίοδο της Ιστορίας, και όμως κάθεσαι στον καναπέ σου και νομίζεις ότι από στιγμή σε στιγμή θα σε καταπιεί και εσένα για λίγα δευτερόλεπτα μια μεγάπτερη φάλαινα, όπως συνέβη στον Πινόκιο και τον Τζεπέτο, αλλά και σε εκείνο τον τυπάκο που έκανε προ ημερών καγιάκ στην Παταγονία (το βίντεο με την περιπέτειά του κάθισες και το ξεκοκάλισες, βέβαια, για να μη χάσεις την ευκαιρία να προσθέσεις ένα ακόμη τρομακτικό κάδρο στο horror film της φαντασίας σου).

Εντάξει, η πραγματικότητα δεν βοηθάει. Τα lockdown ήταν μια γερή πρόβα τζενεράλε για όλα αυτά που θα ακολουθούσαν: πολυκρίση, ο τρόμος να κοιτάξεις την τιμή του τοματοπελτέ στο σουπερμάρκετ, δύο πόλεμοι στη γειτονιά μας, μπόλικοι διανοητικά ανισόρροποι ηγέτες στη γειτονιά μας (και αλλού). Και για να έρθουμε και στα πλέον πρόσφατα: σμηνοσειρά σεισμών, ένας μετεωρίτης, έκρηξη από drone στο  Τσερνόμπιλ, το «ξεπούλημα» της Ουκρανίας, οι τρεις αποστεωμένοι όμηροι, ένας ένοπλος σε σχολείο (ακόμα και) της Σουηδίας κ.τ.λ.

Στο τελευταίο βιβλίο του, «Fear: An alternative History of the World», ο Ρόμπερτ Πέκαμ, Fellow της Royal Historical Society στο Λονδίνο,  ανατέμνει σε 700 χορταστικές σελίδες πώς ο φόβος («μια νευροβιολογική διαδικασία που μας κρατά ζωντανούς») έχει διαμορφώσει την ανθρώπινη ιστορία.

Θυμίζει, μεταξύ άλλων, ότι ένα από τα μεγαλύτερα μπεστ σέλερ όλων των εποχών εκδόθηκε το 1486. Πρόκειται για το «Malleus Maleficarum», ένα εγχειρίδιο με λεπτομερείς οδηγίες για το πώς να αναγνωρίζεις, να συλλαμβάνεις και να αποσπάς δια ωμής βίας την ομολογία από τις κόρες του Σατανά: τις μάγισσες.  Ολοι τις έτρεμαν τότε. Ετσι, τους δύο επόμενους αιώνες το βιβλίο πούλησε σαν τρελό, περισσότερο και από τη Βίβλο.

Ο Πέκαμ εξηγεί τι τροφοδοτεί και τη σύγχρονη πολιτική σκηνή: «H εξουσία βασίζεται στον φόβο». Εδώ που έχει φτάσει το πράγμα και με τις απειλές που εξακοντίζει κατά πάντων ο Ντόναλντ Τραμπ, σε λίγο θα φτάσουμε και εμείς να απειλούμε με δασμούς π.χ. τον κακοπληρωτή νοικάρη ή τον συνάδελφο στη δουλειά που δεν μας κάθεται καλά.

Η Ιστορία, βέβαια, έχει να επιδείξει τους καλύτερους του είδους. Ποιος άλλος έχει συνοψίσει καλύτερα την τακτική του φόβου από το πρωτοπαλίκαρο του Χίτλερ, τον Χέρμαν Γκέρινγκ; «Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να τους πεις ότι δέχονται επίθεση και να καταγγείλεις τους ειρηνιστές ότι δεν είναι πατριώτες και ότι εκθέτουν την πατρίδα σε κίνδυνο. Δουλεύει το ίδιο για οποιαδήποτε χώρα».

Απλά μαθήματα για αρχάριους!

Οι φόβοι που πουλάνε

Σήμερα, δε, νομίζουμε οι περισσότεροι ότι κατανικάμε τον φόβο επειδή καταναλώνουμε με τη σέσουλα podcast με real crimes (κυρίως γυναίκες, στην Ισπανία π.χ. συνιστούν το 80% των ακροατών). Ή ότι δαμάζουμε τον φόβο μας για την κλιματική αλλαγή («eco-anxiety») αφήνοντας τα σκουπίδια μας στο Εβερεστ.

Και όμως, σχεδόν τα πάντα, από προϊόντα μέχρι υπηρεσίες, έχουν φτάσει να μας ενεργοποιούν καινούργιους φόβους (για να υποσχεθούν στη συνέχεια ότι θα μας τους καταπραΰνουν). Από φάρμακα μέχρι καλλυντικά και από συμπληρώματα διατροφής μέχρι ασύρματα κουδούνια πόρτας με κάμερα, η καταναλωτική κουλτούρα επεκτάθηκε, μετατρέποντας ατομικούς φόβους σε big business.

Οπως συνοψίζει στο βιβλίο του ο προαναφερθείς Πέκαμ, «είμαστε παγιδευμένοι στον φόβο που βγάζει χρήματα. Και οι δυνάμεις που τον κατευθύνουν έχουν πλησιάσει πολύ κοντά μας». Τόσο κοντά μας που έχουν φτάσει πλέον να καταπατούν τον προσωπικό μας χώρο μέσα από εξατομικευμένα μηνύματα και διαφημίσεις που φθάνουν βροχηδόν στο κινητό μας, εκεί που νομίζουμε ότι χαλαρώνουμε ή ότι περνάμε λίγο χρόνο με τους δικούς μας ανθρώπους.

Δεν είναι, λοιπόν, και τόσο περίεργο οι περισσότεροι να θεωρούμε ότι ζούμε σε μια από τις πλέον τρομακτικές εποχές της Ιστορίας.

Αντίδοτα

Κάθομαι στον καναπέ του σπιτιού μου και κοιτάζω το μπλε φως που αναβοσβήνει από καιρού εις καιρόν σε μια από τις διάσπαρτες «παγίδες» του συναγερμού. Μπαίνω στον πειρασμό να ρωτήσω το ίδιο το ΤΝ αν υπάρχει κάτι που φοβάται. Η απάντηση που παίρνω είναι, ομολογώ, κάπως παρηγορητική: «Δεν βιώνω τον φόβο όπως οι άνθρωποι».

Πάλι καλά, αυτό το πρόνομιο είναι δικό μας.

Σταχυολογώ μερικούς από τους δικούς μου φόβους τη συγκεκριμένη στιγμή. Τι ακριβώς θα συμβεί στις 20 Φεβρουαρίου, που η Google με έχει ειδοποιήσει ότι δεν θα μπορώ να στείλω μήνυμα (επειδή έχει τιγκάρει το mail μου); / Και αν γίνει και άλλος σεισμός, όπως προ ημερών στο γραφείο, που πήγε η ψυχή μου στην κούλουρη; / Γιατί εδώ στην Αθήνα φερόμαστε λες και οι Κυκλάδες είναι στη Θάλασσα της Ιαπωνίας; / Και αν έχει τελειώσει η κόκα κόλα στο ψυγείο; / Μα, ο σκληρός αντιμεμβολιαστής Κένεντι τζούνιορ υπουργός Υγείας; / «Θα βάζατε την κόρη σας στο τρένο;» (ένας τίτλος που διάβασα στον Τύπο και δεν λέει να ξεκολλήσει από το μυαλό μου).

Μήπως, σκέφτομαι, τελικά από τον πολύ φόβο φτάσουμε να γίνουμε απαθείς και ως εκ τούτου περισσότερο εκτεθειμένοι;

Υπάρχουν βέβαια και τα ισχυρά, πανάρχαια αντίδοτα. Οπως η στωικότητα ή η ελπίδα («Η  ιστορία του φόβου καταλήγει να είναι η ιστορία της ελπίδας» γράφει ο Ρόμπερτ Πέκαμ στο βιβλίο του). Και βέβαια, το χιούμορ. Αρκεί να δεις κανείς πόσο έξυπνα τρόλαραν οι Δανοί (απειλώντας να αγοράσουν την Καλιφόρνια) τον παγκόσμιο μπαμπούλα Τραμπ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News