Χαιρετίστηκε ακόμη και ως θεϊκή παρέμβαση, η «ανάσταση» του TikTok την 19η Ιανουαρίου, μόλις λίγες ώρες μετά το «μαύρο» του στην Αμερική, με πολλούς χρήστες να περηφανεύονται ότι οι προσευχές τους εισακούστηκαν. Στην πραγματικότητα παρενέβη όχι ο Θεός, αλλά ο Ντόναλντ Τραμπ, ανακοινώνοντας ότι επρόκειτο να εκδώσει εκτελεστικό διάταγμα την πρώτη ημέρα επιστροφής του στην εξουσία, προσφέροντας στην κινεζική εφαρμογή προθεσμία 75 ημερών για να συμμορφωθεί με τις αμερικανικές απαιτήσεις.

Το κινεζικό TikTok των 1,9 δισ. χρηστών παγκοσμίως (κανένας από τους οποίους δεν βρίσκεται στην Κίνα όπου η εφαρμογή δεν είναι διαθέσιμη) βρίθει από αναρτήσεις θρησκευτικού περιεχομένου: τα βίντεο με τα πέντε κορυφαία ιερά hashtags, περιλαμβανομένων των #Jesus και #Islam, έχουν προβληθεί περισσότερες από 1,2 τρισ. φορές: «Το “FaithTok”, όπως αποκαλούν ορισμένοι το σώμα πιστών της πλατφόρμας είναι εκλεκτικό», διαβάζουμε στον Economist.

«Βίντεο δείχνουν καθολικούς να ραντίζουν με αγιασμό, μορμόνους να σχολιάζουν γραφές και μουσουλμάνους να απαγγέλλουν το Κοράνι. Καλόγριες δίνουν μια γεύση της ζωής στο μοναστήρι, ιμάμηδες προσφέρουν καθοδήγηση και πιστοί προσπαθούν να ιδρύσουν δικές τους εκκλησίες. Το TikTok προσφέρει μια κακοφωνία ιεροπραξιών που μερικές φορές μπερδεύει τόσο όσο και διαφωτίζει», προσθέτουν οι Βρετανοί, σημειώνοντας πως «απαιτείται περισσότερη προσοχή επειδή η εφαρμογή αλλάζει την πίστη και την κουλτούρα με αξιοσημείωτους τρόπους».

Φυσικά δεν είναι αυτή η πρώτη φορά που η τεχνολογία επηρεάζει τη θρησκεία. Η εφεύρεση της τυπογραφίας υπήρξε εξαιρετικά ανατρεπτική, συμβάλλοντας στη διάδοση νέων διδασκαλιών και προωθώντας την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση του 1517. Η τηλεόραση συνέβαλε στην εξάπλωση του ευαγγελικού χριστιανισμού στις ΗΠΑ, αν και συνδέθηκε επίσης με χαμηλότερη προσέλευση στις εκκλησίες. Μετά από την έκρηξη του Διαδικτύου, τη δεκαετία του 1990, οι άνθρωποι στη Δύση άρχισαν να εγκαταλείπουν τις επίσημες θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Εκτοτε το ποσοστό των Αμερικανών που δηλώνουν άθρησκοι έχει σχεδόν τριπλασιαστεί, φτάνοντας στο 28%, ξεπερνώντας κάθε άλλο δόγμα (αν και οι περισσότεροι εξακολουθούν να λένε ότι πιστεύουν σε μια «ανώτερη δύναμη»).

Οπως εξήγησε στον Economist o Πολ Μακλούρ, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Λίντσμπεργκ στη Βιρτζίνια, στο Διαδίκτυο «κυκλοφορούν τόσο πολλοί ισχυρισμοί περί θρησκευτικής αλήθειας που υπονομεύεται κάθε βεβαιότητα». Καθώς οι άνθρωποι περνούν ολοένα περισσότερο χρόνο στο Διαδίκτυο, είναι λιγότερο πιθανό να προσεύχονται, να παρακολουθούν λειτουργίες ή να τηρούν μια θρησκευτική παράδοση. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κάνουν μόνον κακό στη θρησκεία: διαδικτυακές πλατφόρμες έχουν συμβάλει στη δημιουργία θρησκευτικών κοινοτήτων (μέσω φόρουμ και chat rooms) και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Επιπλέον, όντας κατάμεστες από περιεχόμενα πολλαπλών θρησκευτικών πεποιθήσεων που προωθούνται μέσω αλγορίθμων, οι πλατφόρμες συμβάλλουν επίσης στον περιορισμό της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, καθιστώντας τους νέους πιο δεκτικούς σε διαφορετικές θρησκείες.

Πώς το TikTok αλλάζει την πίστη

Ομως το TikTok είναι σήμερα ο δημοφιλής άμβωνας του Διαδικτύου. Μιλώντας στο βρετανικό έντυπο, ο Νέιθαν Μλάντιν, ερευνητής στη χριστιανική δεξαμενή σκέψη Theos, χαρακτήρισε την κινεζική πλατφόρμα ως «μέσο κοινωνικής δικτύωσης εθισμένο στα αναβολικά στεροειδή». Εξήγησε πως οι πανίσχυροι αλγόριθμοί του περιορίζουν σύνθετες ιδέες σε βίντεο 30 δευτερολέπτων, διαβρώνοντας, έτσι, τα ήθη και τα έθιμα των όποιων παραδοσιακών θρησκειών πιο γρήγορα από ποτέ άλλοτε. Πώς, όμως, το TikTok αλλάζει την πίστη; Με τους εξής τρεις τρόπους, όπως τους συνοψίζει ο Economist.

Καταρχάς έχει αλλάξει η διαδικασία προσηλυτισμού, ειδικά μεταξύ των νέων, οι οποίοι πολύ συχνά δεν έλκονται ιδιαίτερα από τους παραδοσιακούς ιεροκήρυκες. Προσελκύονται, όμως, από τους αποκαλούμενους FaithTokers, οι οποίοι μερικές φορές πωλούν προϊόντα που «συμμορφώνονται με τις γραφές», όπως χαλάρ σνακ και αθλητικά ρούχα διακοσμημένα με στίχους της Βίβλου. Μέσω των βίντεο τους λανσάρουν νέα τελετουργικά («έθιμα των θρησκευόμενων κοριτσιών»), συνθήματα («Ο Θεός είναι τόσο κουλ!») και νουθεσίες σε στίχους («Οταν σε πειρασμό εισέρχεσαι, προσεύχεσαι»). Και influencers που λανσάρουν «τη λάμψη του Ιησού» έχουν μεγάλη πέραση σε μια πλατφόρμα με ειδίκευση στα tips προσωπικής φροντίδας και ομορφιάς.

Σύμφωνα με μια μελέτη του Theos, η Gen Z, στην οποία ανήκουν οι περισσότεροι από τους χρήστες του TikTok, είναι πιο πιθανό από κάθε άλλη γενιά να πιστεύει ότι η πίστη έχει μια θέση στον σύγχρονο κόσμο. Ομως «οι νεαροί προσήλυτοι συχνά έλκονται όχι από καθιερωμένες εκκλησίες αλλά από διαδικτυακά κηρύγματα», γράφει ο Economist. «Τα περιεχόμενα σύντομης μορφής ήταν… ένα δώρο από τον Θεό», ανέφερε σχετικά στο βρετανικό περιοδικό ο Τάιλαν Μάικλ Σίμαν, ένας influencer από τη από τη Λουιζιάνα και επικεφαλής ενός δικού του ψηφιακού δόγματος.

Το TikTok αλλάζει πίστη καθιστώντας την λιγότερο επίσημη. Τα μέλη της Gen Z δεν θέλουν «λιβανιστήρια και εικονίσματα», ανέφερε στον Economist o Γκέιμπ Πουάρο, ένας influencer που ισχυρίζεται πως έχει προσηλυτίσει περίπου 40.000 ανθρώπους στον Χριστιανισμό. Οι νέοι προτιμούν τα μη επεξεργασμένα κλιπ από τις γυαλιστερές παραγωγές. Αρκετοί φεύγουν από τα στασίδια της εκκλησίας για να αναπτύξουν μια πιο «οικεία σχέση με τον Ιησού» στο Διαδίκτυο.

Η ανεπισημότητα του TikTok σημαίνει επίσης ότι οποιοσδήποτε έχει ένα τηλέφωνο και μια σύνδεση στο διαδίκτυο μπορεί να αρχίσει να κηρύττει, σημείωσε ο Ντένις Μπέκερινγκ, ειδικός στην διαδικτυακή κατήχηση. Οι influencers επαινούνται περισσότερο για το χάρισμα του προσηλυτισμού παρά για τα διαπιστευτήριά τους, καθώς όσοι έχουν πλήθος ακολούθων συχνά στερούνται γνώσεων και εκπαίδευσης. Επιπλέον, οι δημιουργοί περιεχομένων έχουν κίνητρα για να προκαλούν, ζητώντας συνήθως τη γνώμη των «πιστών», και αυτό οδηγεί σε πομπώδεις τίτλους τύπου «Θα πάτε στον ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ή στην ΚΟΛΑΣΗ;». Της μόδας στο TikTok είναι επίσης οι εμπρηστικές (παρ)ερμηνείες των γραφών.

«Αυτό καταδεικνύει μία από τις μεγαλύτερες επιδράσεις του TikTok στην πίστη: σπέρνει τον διχασμό», σχολιάζει ο Economist. «Καθώς όλο και περισσότερες φωνές διακηρύσσουν αυθεντία, τα συστήματα πεποιθήσεων των ανθρώπων καταρρέουν. Οπως οι πιστοί εγκατέλειψαν την Καθολική εκκλησία κατά τη διάρκεια της Μεταρρύθμισης, σήμερα εγκαταλείπουν τα παραδοσιακά δόγματα για να ακολουθήσουν νέες θρησκείες».

Το FaithTok βρίθει επίσης από θρησκευτική παραπληροφόρηση, από ρητορική μίσους η οποία συνήθως είναι προϊόν τεχνητής νοημοσύνης και από deepfake βίντεο επιφανών θρησκευτικών ηγετών. Φυσικά στο TikTok κυκλοφορούν και διάφορες πνευματικές θεωρίες συνωμοσίας, εμποτισμένες με μια επίπλαστη θρησκευτικότητα, οι οποίες πλασάρονται ως πνευματικές αναζητήσεις. Οπως εξήγησε η Τζόαν Ντόνοβαν, ειδική στην παραπληροφόρηση στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, η πίστη κινητοποιεί, επειδή οι πιστοί πιστεύουν ότι καλούνται να συμβάλουν σε έναν ανώτερο σκοπό.

Κάποιοι μπορεί να θεωρούν ειρωνικό το ότι τα θρησκευτικά περιεχόμενα ανθούν σε μια εφαρμογή με ισχυρούς δεσμούς με το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο προωθεί επίσημα τον «κρατικό αθεϊσμό» και έχει διώξει θρησκευτικές και εθνοτικές μειονότητες, όπως οι μουσουλμάνοι Ουιγούροι. Αλλά όσοι έχουν μελετήσει προσεκτικά το TikTok δεν εκπλήσσονται πραγματικά. Τα διχαστικά περιεχόμενα, είτε αφορούν την πολιτική είτε τη θρησκεία, τείνουν να ενισχύονται στην πλατφόρμα, ούτως ώστε να προκαλούν κοινωνική αστάθεια, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι. Η θρησκευτική παραπληροφόρηση μπορεί να είναι τόσο διχαστική όσο και η πολιτική, το οποίο σημαίνει πως στο «Διαδίκτυο πολλοί από τους αμνούς του Θεού μετατρέπονται σε λιοντάρια», συνοψίζει ο Economist.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News