Θυμάμαι ακόμα εκείνο το βροχερό πρωινό του Φεβρουαρίου του 2007 στο Αϊντχόφεν της Ολλανδίας, όταν με μερικά βιβλία αγκαλιά κλείναμε με τον τότε προϊστάμενό μου την πόρτα στο τελευταίο κτίριο γραφείων της Philips, στη βιομηχανική περιοχή της Στράιπ (Strijp). Και ενώ μετακομίζαμε στα σύγχρονα γραφεία στο High Tech Campus, στα περίχωρα της πόλης, δεν μπορούσες να μη συναισθανθείς αυτή την κομμένη ανάσα μιας ολόκληρης πόλης που έβλεπε τον βηματοδότη της καρδιάς της να σταματά μετά από σχεδόν έναν αιώνα ζωής.

Μια κεντρικότατη έκταση, τέσσερις φορές η ΔΕΘ, γεμάτη βιομηχανικό μπετόν ποτισμένο από χημικά, γιγαντιαίους λέβητες με σκουριασμένες σωληνώσεις και πατημασιές εργατών που φύσηξαν τον πρώτο λαμπτήρα και επινόησαν το πρώτο CD που φτιάχτηκε ποτέ, έμενε να στέκεται βουβή, τρέμοντας τα γκράφιτι, το πλιάτσικο και τα σπασμένα παράθυρα.

Η άλλοτε απέραντη βιομηχανική ζώνη της Philips στο Strijp (Στράιπ), με τα εργοστάσια και τις αποθήκες που αποτέλεσαν την καρδιά της παραγωγής του Αϊντχόφεν. Πηγή εδώ

Αντ’ αυτού βρέθηκα σε μερικά μόλις χρόνια και περπάτησα ανάμεσα σε μοντέρνα lofts, κομψούς ουρανοξύστες, στούντιο σχεδιασμού και μικρά καφέ, όπου βλέπεις τι μπορεί να κάνει μια πόλη όταν βάλει στο ίδιο τραπέζι τους πολίτες, τους επενδυτές και τους αρχιτέκτονες, ώστε να τιμήσει την ιστορία της και ταυτόχρονα να κοιτάζει μπροστά.

Εκεί το Δημοτικό Συμβούλιο συνεργάστηκε στενά με πολεοδόμους, αρχιτέκτονες, ιστορικούς και φορείς καινοτομίας, προκειμένου να μετατρέψει τα εγκαταλειμμένα εργοστάσια σε έναν ζωντανό πολυχώρο κατοικίας, εργασίας και πολιτισμού. Η βιομηχανική κληρονομιά της Philips δεν ξηλώθηκε κακήν κακώς – αντιθέτως, αξιοποιήθηκαν τα παλιά κτίρια για να διατηρηθεί η ιστορική ταυτότητα του τοπίου. Παράλληλα, ο αστικός ιστός εμπλουτίστηκε με σύγχρονες υποδομές, φιλικές στον πεζό και στον ποδηλάτη.

Το αποτέλεσμα; Μια γειτονιά όπου χτυπά η καρδιά της νεανικής δημιουργικότητας του Αϊντχόφεν, η οποία προσελκύει νέους κατοίκους και επισκέπτες από όλη την Ευρώπη. Κάθε φορά λοιπόν που σκέφτομαι όσα συμβαίνουν στην ελληνική επικράτεια, από το Σαρακήνικο της Μήλου έως την πρώην ΒΙΠΕ της Δυτικής Θεσσαλονίκης, αναρωτιέμαι: Γιατί δεν επιδιώκουμε και εμείς κάτι ανάλογο – μια αρμονική συνεργασία για να διασώσουμε, αντί να θυσιάζουμε, τη δική μας κληρονομιά;

Σήμερα η ίδια περιοχή έχει μεταμορφωθεί σε έναν ζωντανό κόμβο κατοικίας, δημιουργίας και πολιτισμού, συνδυάζοντας τη βιομηχανική κληρονομιά με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Πηγή εδώ

Στην Ελλάδα, ακούγεται όλο και πιο συχνά η συζήτηση για την υλοποίηση μεγάλων τουριστικών ή οικιστικών έργων ακόμη και σε σημεία εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς. Πρόσφατη, η υπόθεση της Μήλου, όπου σχεδιάζεται η ανέγερση πολυτελούς ξενοδοχείου, μια ανάσα από το πασίγνωστο Σαρακήνικο.

Η εικόνα των εκσκαφών σε ένα σεληνιακό τοπίο που αποτελεί παγκόσμιο τουριστικό πόλο έλξης προκαλεί ερωτήματα: Πόσο διασφαλίζουμε το αυθεντικό κυκλαδίτικο περιβάλλον; Και γιατί δεν εφαρμόζουμε ένα σύστημα που να φιλτράρει εγκαίρως τέτοιες κατασκευές προτού γίνουν μη αναστρέψιμες, άλλα και χωρίς να αποθαρρύνουμε όσους ευσυνείδητους επιχειρηματίες παίρνουν τα προσωπικά τους ρίσκα για να δημιουργήσουν υπεραξία στην πατρίδα μας;

Το σεληνιακό τοπίο του Σαρακήνικου στη Μήλο, που έχει ψηφιστεί ως μια από τις ομορφότερες παραλίες στον κόσμο, συνεχίζει να μαγεύει τους ταξιδιώτες με τη σπάνια γεωλογική ομορφιά του. Πηγή εδώ

Εχοντας ζήσει πολλά πλέον για χρόνια στην Ολλανδία, μου έχει κάνει εντύπωση το πώς προσεγγίζει η χώρα αυτή την πολεοδομία και την αρχιτεκτονική διαμόρφωση του αστικού και του αγροτικού τοπίου της. Στις Κάτω Χώρες, το περίφημο χωροταξικό (Ruimtelijke Ordening) δεν είναι κάποια θεωρητική έννοια· είναι ένα σύστημα που συνδέει κάθε αρμόδιο φορέα – από τους δήμους και τις περιφέρειες μέχρι τις εξειδικευμένες επιτροπές αισθητικής (Welstandscommissies).

Πριν εκδοθεί οποιαδήποτε οικοδομική άδεια προηγείται διεξοδική διαβούλευση με όλους τους εμπλεκόμενους: τοπικές αρχές, περιβαλλοντικές οργανώσεις, ειδικούς επιστήμονες. Ετσι, η ανάπτυξη δεν λειτουργεί εις βάρος του περιβάλλοντος, ούτε θυσιάζει την ιστορική ταυτότητα ενός τόπου στον βωμό της εμπορικής εκμετάλλευσης. Και αυτή η στρατηγική πράγματι αποδίδει, τόσο ώστε πουθενά αλλού στην Ευρώπη δεν συναντάς τέτοια οικιστική αρμονία όσο στην Ολλανδία.

Η λογική της Ολλανδίας ως προς την αστική και περιφερειακή ανάπτυξη βασίζεται στην πεποίθηση ότι το περιβάλλον είναι ένας πεπερασμένος πόρος. Οταν, λοιπόν, τίθεται ζήτημα δόμησης, είτε πρόκειται για παραθαλάσσιους αμμολόφους στο Τέσελ είτε για αναπλάσεις πρώην βιομηχανικών περιοχών στο Αϊντχόφεν, οι κανόνες είναι ξεκάθαροι και οι μελέτες υποχρεωτικές.

Σκοπός δεν είναι να μπλοκαριστούν οι επενδύσεις, αλλά να διασφαλιστεί ότι γίνονται σε αρμονία με τον τόπο και τις ανάγκες των κατοίκων – οι οποίοι συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η τοπική κοινωνία ελέγχει και εγκρίνει (ή απορρίπτει) τυχόν παρεκκλίσεις, έχοντας ενεργό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Το ζητούμενο δεν είναι να μπλοκαριστεί κάθε πιθανή κατασκευή, αλλά να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε η περιοχή να μη χάσει τον χαρακτήρα της.

Ενα σύγχρονο εξοχικό στο νησί Τέσελ της Ολλανδίας, κτισμένο στους αμμολόφους, με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και τη χαρακτηριστική αισθητική λιτότητα. Πηγή εδώ

Πίσω στη δική μας πραγματικότητα, η συζήτηση για το Σαρακήνικο ανοίγει βαθύτερα ζητήματα για την οργάνωση του κράτους μας, για το ποιος αξιολογεί πραγματικά τις οικοδομικές άδειες και με ποια κριτήρια. Ακούμε συχνά για «Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια» και «Χωροταξικά Σχέδια» που όλο έρχονται και ποτέ δεν φτάνουν, φεύγουν, αναθεωρούνται, αλλά σπανίως βλέπουμε μια συνεκτική πολιτική που ξεκινά από την κεντρική διοίκηση και αγκαλιάζει κάθε γωνιά της Ελλάδας.

Και όμως, αν ένα νησί όπως η Μήλος χάσει την αυθεντική φυσιογνωμία του, το κόστος θα το πληρώσουν όλες οι πλευρές· και οι επισκέπτες, που δεν θα βρουν πια αυτό που έψαχναν, και οι τοπικοί επιχειρηματίες, που επένδυσαν στο ανόθευτο τοπίο, και τελικά ολόκληρη η εθνική τουριστική εικόνα μας.

Η Ολλανδία διδάσκει ότι η προστασία του περιβάλλοντος είναι επένδυση μακροπρόθεσμη και όχι ρομαντική εμμονή. Από τις αγροτικές περιοχές του Φλέβολαντ ως τις ιστορικές πόλεις της Ουτρέχτης και της Χάγης, η πεποίθηση πως η γη και το τοπίο έχουν πεπερασμένα όρια ώθησε τη χώρα σε μια αυστηρή αλλά δίκαιη πολιτική: όποιος κτίζει πρέπει να σέβεται. Και αν αναλογιστούμε ότι μιλάμε για μια χώρα με έκταση ελάχιστα μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο, το συμπέρασμα είναι απλό: Σε περιοχές που απειλούνται από την κλιματική αλλαγή και τη θαλάσσια διάβρωση κάθε λανθασμένη χωροταξική επιλογή πληρώνεται πολύ ακριβά.

Μια νεόδμητη γειτονιά στα περίχωρα του Αϊντχόφεν, όπου οι ισχυρές επιτροπές αισθητικής (Welstandscommissies) καθορίζουν το ύφος και τις προδιαγραφές δόμησης, διασφαλίζοντας την οπτική αρμονία και τη λειτουργικότητα του συνόλου. Πηγή εδώ

Στην Ελλάδα δεν έχουμε το περιθώριο να πειραματιζόμαστε άλλο με «νόμιμες» άδειες, που όμως κλονίζουν την αρμονία του τοπίου. Οπως ακριβώς φροντίζουμε να μη «σπαταλάμε» τον πολύτιμο ήλιο και τη θάλασσά μας, έτσι οφείλουμε να προστατεύουμε και τα μοναδικά φυσικά μνημεία μας.

Οι Ολλανδοί (και όχι μόνο) μας δίνουν ήδη παραδείγματα: πολεοδομικός σχεδιασμός που σέβεται το παρελθόν και υπηρετεί το μέλλον, ανοικτός διάλογος με την κοινωνία των πολιτών, σύνδεση με μια ικανότατη γενιά επιστημόνων, αρχιτεκτόνων και μηχανικών, εντός και εκτός συνόρων, πρόθυμη να προσφέρει, και προπάντων ρεαλιστικός έλεγχος εφαρμογής. Αντί να αναρωτιόμαστε κάθε τόσο «μα, πώς φτάσαμε ως εδώ;», ας σχεδιάσουμε συλλογικά πού θέλουμε να φτάσουμε – και ας το κάνουμε πραγματικότητα.

Ναι, είναι δύσκολο· αλλά γίνεται.

---

Ο Χαράλαμπος Ξανθοπουλάκης PDEng είναι αρχιτέκτων Λογισμικού και εργάζεται για τις Κάτω Χώρες.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News