Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ξεσπάσει σχεδόν οκτώ μήνες νωρίτερα και οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν δημιουργήσει δύο αντίπαλους συνασπισμούς: την Entente (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, αργότερα και Ιταλία) και τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία και Αυστροουγγαρία).

Στην Ελλάδα, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ανησυχούσε για το ενδεχόμενο συμμαχίας της Βουλγαρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που θα έθετε σε κίνδυνο την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. Βρισκόμαστε ελάχιστους μήνες μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους, με τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας να έχουν φτάσει στον ποταμό Νέστο.

Ο Βενιζέλος θεωρούσε απαραίτητη τη συμμαχία της Ελλάδας με την Entente, προκειμένου να διασφαλιστούν τα κεκτημένα, αλλά και ως τελευταία ίσως ευκαιρία να απελευθερωθούν και άλλα εδάφη, προφυλάσσοντας τους ελληνικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που ήδη εκδιώκονταν. Ήταν δε πεπεισμένος ότι ανεξάρτητα από την έκβαση του πολέμου στην ξηρά, η ναυτική υπεροχή της Μεγάλης Βρετανίας εγγυόταν την επικράτησή της στην ανατολική Μεσόγειο.

Από την άλλη μεριά, ο Κωνσταντίνος και οι σύμβουλοί του, θιασώτες του πρωσικού μιλιταρισμού, θεωρούσαν βέβαιη τη νίκη της Γερμανίας. Ο υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Στρέιτ υποστήριζε ότι η Γερμανία θα απέτρεπε την επικράτηση του πανσλαβισμού στα Βαλκάνια και ότι η Μεγάλη Βρετανία δεν θα εγκατέλειπε το δόγμα διατήρησης της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προκειμένου να ανακόψει την κάθοδο των Ρώσων στη Μεσόγειο. Και οι δύο προβλέψεις σύντομα αποδείχθηκαν εντελώς εσφαλμένες.

Δεδομένης της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας και των συμφερόντων της, που ήταν ασυμβίβαστα με εκείνα της Γερμανίας και των συμμάχων της, η δημοφιλής ουδετερότητα που προωθούσε ο Κωνσταντίνος και οι υποστηρικτές του ήταν η επιλογή που συνέφερε περισσότερο τη Γερμανία. Σε περίπτωση συμμαχίας Ελλάδας και Κεντρικών Δυνάμεων, η Γερμανία θα ήταν επιφορτισμένη με το δύσκολο έργο του χερσαίου ανεφοδιασμού της χώρας, καθώς ήταν βέβαιο ότι στην Ελλάδα θα επιβαλλόταν ναυτικός αποκλεισμός από την Entente. Επιπλέον, η Γερμανία θα έπρεπε να διαχειριστεί τα αντικρουόμενα συμφέροντα των συμμάχων της στα Βαλκάνια (Ελλάδας, Αυστροουγγαρίας, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ύστερα και Βουλγαρίας).

Ωστόσο, ο Κάιζερ της Γερμανίας Γουλιέλμος Β’ πίεζε τον γυναικάδελφό του βασιλέα Κωνσταντίνο Α’ να συμμαχήσει η Ελλάδα με τη Γερμανία εναντίον της Σερβίας. Να σημειώσουμε ότι η Ελλάδα είχε συμμαχική υποχρέωση απέναντι στη Σερβία να την υποστηρίξει στρατιωτικά σε περίπτωση επίθεσης από ξένη χώρα – αντίστοιχες βέβαια ήταν και οι υποχρεώσεις της Σερβίας απέναντι στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά, ο Γερμανός πρεσβευτής στην Αθήνα έφτασε στο σημείο να ζητήσει τη συμμαχία της Ελλάδας με τη Βουλγαρία εναντίον της Σερβίας, με τον Βενιζέλο να απαντά ότι «η Ελλάδα είναι ένα πολύ μικρό κράτος για να διαπράξει μια τόσο μεγάλη ατιμία».

Η είσοδος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο στις 23 Οκτωβρίου 1914, στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, ενίσχυσε την ανάγκη συμμαχίας της Ελλάδας με την Entente.

Στις αρχές του 1915, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία άρχισαν να σχεδιάζουν επίθεση στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή, σαν αντιστάθμισμα στην ακινησία του Δυτικού Μετώπου. Σε αυτό το πλαίσιο, στις 11 Ιανουαρίου 1915 η Μεγάλη Βρετανία πρότεινε για πρώτη φορά «πολύ σπουδαίες εδαφικές παραχωρήσεις στα παράλια της Μικράς Ασίας», ως αντάλλαγμα για την παροχή βοήθειας από την Ελλάδα στη Σερβία.

Όταν τον Φεβρουάριο ξεκίνησαν ναυτικές επιχειρήσεις των Αγγλογάλλων στα Δαρδανέλια, ο Βενιζέλος πρότεινε τη συμμετοχή της Ελλάδας με ένα σώμα στρατού. Στις 17 Φεβρουαρίου παρουσίασε στον βασιλέα Κωνσταντίνο τις θέσεις του σε αναλυτικό υπόμνημα. Εκείνος συμφώνησε, εφόσον η Entente προσκαλούσε την Ελλάδα.

Μόλις το πληροφορήθηκε όμως ο Ιωάννης Μεταξάς, τότε ουσιαστικός αρχηγός του Επιτελείου, υπέβαλε την παραίτησή του μαζί με ένα υπόμνημα όπου εξηγούσε τους λόγους διαφωνίας του. Εκεί ο Μεταξάς εξηγούσε γιατί πίστευε ότι θα αποτύγχανε η συμμαχική επιχείρηση στα Δαρδανέλια, ενώ παράλληλα επεσήμαινε ότι αυτή θα προκαλούσε βουλγαρική επίθεση στη Μακεδονία, που θα αντιμετωπιζόταν από την Ελλάδα με μειωμένες δυνάμεις.

Ακολούθησε συμβούλιο του Στέμματος, όπου ο Βενιζέλος παρουσίασε αναθεωρημένη πρόταση για τη συμμετοχή της Ελλάδας, με μία μόνο μεραρχία, στις επιχειρήσεις στα Δαρδανέλια.

Παρά το γεγονός ότι οι πρώην πρωθυπουργοί που συμμετείχαν στο συμβούλιο υποστήριξαν την αποδοχή της πρότασης του Βενιζέλου, την επομένη, 21 Φεβρουαρίου, ο Κωνσταντίνος τελικά διαφώνησε, οδηγώντας τον Βενιζέλο σε παραίτηση.

Τώρα στο προσκήνιο έμπαινε ένα νέο πρόσωπο, που θα πρωταγωνιστούσε τα επόμενα χρόνια στα πολιτικά δρώμενα της χώρας. Ήταν ο Δημήτριος Γούναρης, τον οποίο ο Κωνσταντίνος έχρισε πρωθυπουργό, με αποτέλεσμα να γίνει και ο de facto ηγέτης της Αντιβενιζελικής παράταξης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντίδραση του Βενιζέλου στην προειδοποίηση του Προέδρου της Βουλής Κωνσταντίνου Ζαβιτζιάνου για την επικείμενη πρωθυπουργοποίηση του Γούναρη: «Τί λες, για το Θεό σου!! Πώς είναι δυνατόν να ανατεθεί η πρωθυπουργία εις τον Γούναρην που δεν έχει στην Βουλή παρά ένα οπαδόν, τον Τσαλδάρην;»

Ο Γούναρης ξεκίνησε αμέσως επιθετική πολιτική εναντίον των Βενιζελικών και του ίδιου του Βενιζέλου, οδηγώντας σε οριστική ρήξη του τελευταίου με τον Κωνσταντίνο. Παράλληλα, ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με την Entente, δίχως όμως πραγματική πρόθεση να καταλήξουν σε συμφωνία. Αρκεί να παρατεθεί ότι ο Κωνσταντίνος είπε αργότερα ευθέως στον Ζαβιτζιάνο: «Ξέρεις τί φόβο είχα εγώ, όταν ο Γούναρης έκαμε προτάσεις εξόδου για να πολεμήσωμεν με την Αντάντ, μήπως και τας δεχτούν;»

Και αυτά ήταν μόνο η αρχή. Η τραγωδία ήταν μπροστά.

---

♦ Κάθε γωνιά μια ιστορία. Το podcast της Ελένης Λετώνη 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News