Οταν ήταν φοιτήτρια, η Αγκνες Κάλαρντ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, γοητεύτηκε τόσο πολύ από τη σωκρατική φιλοσοφία, ώστε αποφάσισε να τη μελετήσει βαθύτερα. Και με το βιβλίο της «Open Socrates: The Case for a Philosophical Life» μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε πόσο λίγα ξέρουμε και μας ξαναβάζει στο είπκεντρο της σκέψης του Σωκράτη για να μας δείξει ότι η Μαιευτική του μέθοδος είναι ο δρόμος για μια καλή ζωή.

Στο «Open Socrates», που μόλις κυκλοφόρησε, η αμερικανίδα φιλόσοφος υποστηρίζει ότι η αυτοβελτίωση, όπως τουλάχιστον αντιλαμβανόμαστε συνήθως τον όρο, δεν είναι τόσο θέμα θέλησης όσο θέμα ιδεών. Δεν είναι ότι είμαστε πλάσματα με αδύναμη θέληση, που ξέρουμε ποιο είναι το «καλό» αλλά στη συνέχεια αποτυγχάνουμε να το επιδιώξουμε. Είναι ότι δεν έχουμε σκεφτεί αρκετά περί του τι είναι το «καλό», εξαρχής, υποστηρίζει η Κάλαρντ. «Ο σκληρός και συνεχής αγώνας να γίνει κανείς ένας καλός, ενάρετος, ηθικός άνθρωπος» είναι, «πρώτα και κύρια, διανοητικός αγώνας», γράφει.

Παρουσιάζοντας το βιβλίο της στους New York Times, η Τζένιφερ Σαλάι παρατηρεί ότι η αμερικανίδα φιλόσοφος γνωρίζει πως ο «περισσότερος διανοουμενισμός» δεν πουλάει ακριβώς, και αυτός είναι αναμφίβολα ο λόγος για τον οποίο περιμένει μέχρι τη σελίδα 129 για να περιγράψει την επιλεγμένη προσέγγισή της ως «σκληρά διανοουμενίστικη». Είναι, δε, τόσο πολύ ενθουσιασμένη με το θέμα της, ώστε ακόμη και ένας σκεπτικιστής αναγνώστης είναι βέβαιο ότι θα νιώσει ένα κύμα ενθουσιασμού να τον διαπερνά, καθώς η συγγραφέας ξεδιπλώνει με όλες τις δυνάμεις της την επιχειρηματολογία της υπέρ μιας πνευματικής ζωής.

Και θέλει το καθήκον του βιβλίου της να είναι διπλό, αφενός προωθώντας μια «νεο-Σωκρατική ηθική» που θα γίνει αποδεκτή  από τους συναδέλφους της φιλόσοφους, και αφετέρου προσφέροντας στους απλούς αναγνώστες μια προσιτή εισαγωγή στο πώς «το να ζει κανείς μια πραγματικά φιλοσοφημένη ζωή» μπορεί να «κάνει τους ανθρώπους πιο ελεύθερους και πιο ίσους, πιο ρομαντικούς και πιο θαρραλέους».

Πρόκειται για ένα βιβλίο γοητευτικό, έξυπνο και ενίοτε ενοχλητικό, σημειώνει η Σαλάι στους New York Times. Ωστόσο, ο εκνευρισμός που προκαλεί είναι απολύτως αναμενόμενος: Ο Σωκράτης, τον οποίο η Κάλαρντ αποκαλεί χαϊδευτικά «τύπο που σε ξενερώνει», ήταν γνωστό ότι προκαλούσε τους συνομιλητές του σε σημείο εκνευρισμού, ωθώντας τους να σκεφτούν περισσότερο αν αυτό που μόλις είπαν ήταν αυτό που πραγματικά εννοούσαν. «Συνειδητοποίησα, προς θλίψη και ανησυχία μου, ότι γινόμουν αντιδημοφιλής», αναλογίστηκε με λύπη ο Σωκράτης, αφού είχε αποξενώσει αρκετούς ισχυρούς πολιτικούς στην Αθήνα και πριν καταδικαστεί σε θάνατο.

Ο Σωκράτης πέθανε το 399 π.Χ., και δεν υπάρχει έλλειψη συγγραμμάτων γι’ αυτόν ή τη σκέψη του. Αλλά η Κάλαρντ λέει ότι πολύ συχνά «αποδυναμώνεται» καθώς αντιμετωπίζεται σαν «σάλτσα» που θα μπορούσε να ενισχύσει την κριτική σκέψη κάποιου και όχι ως το κύριο γεγονός, του οποίου η ηθική, αν κατανοηθεί σωστά, δεν ήταν τίποτα λιγότερο από ριζοσπαστική, επισημαίνει η Σαλάι στους New York Times.

Ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του «αλογόμυγα» και «μαία», αντικρούοντας τα ψεύδη των συνομιλητών του αλλά και βοηθώντας τους, ταυτόχρονα, να φέρουν στην επιφάνεια αληθινές ιδέες. Οι πράξεις της καταστροφής και της δημιουργίας συνδέθηκαν, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς, σε μία και την αυτή. Και ο μόνος λόγος για τον οποίο θα έπρεπε να γίνεται διάψευση είναι για να βοηθήσει τους ανθρώπους να ανοίξουν τα μάτια τους και να δουν τον κόσμο από την αρχή.

Το να ακολουθήσει κανείς το παράδειγμα του Σωκράτη είναι μια δια βίου επιδίωξη. Πολύ συχνά, λέει η Κάλαρντ, αντιδρούμε ενστικτωδώς σε «άγριες εντολές» και κάνουμε κάτι επειδή μας το υπαγορεύει εκείνη τη στιγμή το σώμα μας (επιδιώκοντας την ηδονή και αποφεύγοντας τον πόνο) ή οι κοινωνικοί δεσμοί (επιδιώκοντας την υπερηφάνεια και αποφεύγοντας τη ντροπή). Ωστόσο, τέτοιες εντολές μας κάνουν να «αμφιταλαντευόμαστε», γράφει, και να αντιφάσκουμε με τον εαυτό μας: «Μπορεί να μας δίνουν μια δυνατή, ξεκάθαρη απάντηση για το τι πρέπει να κάνουμε, αλλά οι απαντήσεις δεν διαρκούν».

Επιπλέον, το ζήτημα του χρόνου τίθεται συχνά στο «Open Socrates», παρατηρεί η Τζένιφερ  Σαλάι στην παρουσίαση του βιβλίου της Αγκνες Κάλαρντ στους New York Times. Υπάρχει, προφανώς, το θέμα του περιορισμένου χρόνου μας στη Γη, γράφει η αμερικανίδα φιλόσοφος συμφωνώντας με τον Σωκράτη ότι η φιλοσοφία είναι προετοιμασία για τον θάνατο. Το να σκεφτόμαστε βαθύτερα για όσα γνωρίζουμε και όσα δεν γνωρίζουμε μας ωθεί πέρα από τη συνήθη (απερίσκεπτη) συνήθειά μας να «περάσουμε τα επόμενα 15 λεπτά».

Η  Κάλαρντ ξεκινά το βιβλίο της με το παράδειγμα του Τολστόι, ο οποίος στο βιβλίο του «Μια Εξομολόγηση» (κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Printa) θυμάται πώς ο 50χρονος εαυτός του ξαφνικά δεν ήταν σίγουρος για το τι εξυπηρετούσαν όλα αυτά: αγάπη, παιδιά, κοσμική επιτυχία.

Η ίδια η  Κάλαρντ, το όνομα της οποίας μπορεί να είναι γνωστό σε όσους έχουν διαβάσει το σχετικό δημοσίευμα του περιοδικού The New Yorker για τη ζωή της, χώρισε με τον πρώτο της σύζυγο, έναν φιλόσοφο, για να παντρευτεί έναν μεταπτυχιακό φοιτητή, επίσης φιλόσοφο. Και μιλάει για την αγάπη λες και  είναι μια εκστατική διανοητική αναζήτηση, τουλάχιστον όταν πηγαίνει καλά. Στο «Open Socrates» περιγράφει πώς μπορούμε να εγκλωβιστούμε στις δικές μας σκέψεις, τόσο πολύ ώστε δεν αφήνουμε να εισέλθουν στοιχεία από τον έξω κόσμο. Ωστόσο, ένα άλλο άτομο μπορεί να μας αποκαλύψει τα δικά μας τυφλά σημεία, ωθώντας μας ακριβώς στο να δούμε τι μας διέφυγε. Η σωκρατική έρευνα, με την έμφαση που δίνει στον διάλογο, αποκαλύπτει τη σκέψη ως μια κοινοτική διαδικασία: «Με την παρουσία των άλλων, γίνεται εφικτό κάτι που δεν είναι εφικτό όταν είσαι μόνος σου».

Η Σαλάι υπογραμμίζει στους New York Times ότι βρίσκει αυτή την ιδέα εμπνευσμένη, αν και δεν είναι τόσο σίγουρη όσο η Κάλαρντ ότι «η πιο θεμελιώδης επιθυμία μας» είναι να μας αντιμετωπίζουν «ως κάτι το διανοητικό». Η αμερικανίδα φιλόσοφος πιστεύει τόσο πολύ στη δύναμη της σκέψης, ώστε υποστηρίζει ότι η σκέψη μπορεί να μας βγάλει από τα πιο δυσεπίλυτα διλήμματα: «Αυτό που φαίνεται να είναι μια δυσκολία με τη ζωή» είναι «στην πραγματικότητα μια δυσκολία στη σκέψη μας για τη ζωή», γράφει στο «Open Socrates».

Ωστόσο, αναγνωρίζει επίσης ότι η «σκέψη για τη ζωή» δεν εγγυάται απαραίτητα ότι θα αποφέρει τη γνώση που αναζητά κανείς. Ο Σωκράτης συνήθιζε να λέει ότι δεν γνώριζε τίποτε άλλο εκτός από τη δική του άγνοια. Παρά, λοιπόν, κάποιες μεγαλειώδεις διακηρύξεις της, η Κάλαρντ μας προσκαλεί να σκεφτούμε μαζί της, σημειώνει η Σαλάι στους New York Times. Και με το «Open Socrates» μας ενθαρρύνει να αναγνωρίσουμε πόσο λίγα γνωρίζουμε και να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News