Πώς ήταν η Αθήνα του Μεσοπολέμου; Μπορούμε να μάθουμε την ιστορία της μέσα από εικόνες σταθερές και κινούμενες; Ηταν μόνο μια πόλη σε διχασμό ανάμεσα σε βενιζελικούς και μοναρχικούς ή ήταν και πολλά άλλα πράγματα μαζί; Την απάντηση δίνει το νέο ντοκιμαντέρ της Μαρίας Ηλιού με τίτλο «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940», το τρίτο κατά σειρά μετά τα ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896» και «Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα, 1896-1922».

Η ταινία δημιουργήθηκε στο πλαίσιο ενός ευρύτερου project, που καλύπτει τα 200 χρόνια από το 1821 έως το 2021, η ιδέα του οποίου προέκυψε μετά από συζήτηση της δημιουργού με τον αείμνηστο Αγγελο Δεληβοριά. Οπως ανέφερε, μάλιστα, η κυρία Ηλιού στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε την Τετάρτη 8 Ιανουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940» δεν περιλαμβανόταν στον αρχικό προγραμματισμό.

Η τρίτη κατά σειρά ταινία επρόκειτο να είναι «Η Αθήνα των συγκρούσεων 1922-1950», τα ευρήματα, όμως, των συντελεστών του project, το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί με ακόμη δύο ταινίες, άλλαξαν τα σχέδιά τους: «Την περίοδο του μοντάζ συνειδητοποίησαμε με τη μοντέρ της ταινίας, Αλίκη Παναγή, και τον ιστορικό σύμβουλο Αλέξανδρο Κιτροέφ ότι μέσα στην τρίτη ταινία υπήρχε μια άλλη ταινία, “η Αθήνα του Μεσοπολέμου”» είπε η κυρία Ηλιού, τονίζοντας ότι «ο Μεσοπόλεμος στην Αθήνα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα περίοδος, πολύ δημιουργική και γεμάτη αντιθέσεις» και ότι το συναρπαστικό υλικό οδήγησε την ταινία «να διεκδικήσει την ύπαρξή της».

Τη σκηνοθεσία της «Αθήνας του Μεσοπολέμου 1922-1940» υπογράφει η Μαρία Ηλιού, ιστορικός σύμβουλος είναι ο Αλέξανδρος Κιτροέφ, η ανακατασκευή της μουσικής της εποχής αλλά και η πρωτότυπη μουσική είναι της Κατερίνας Πολέμη, το μοντάζ έκανε η Αλίκη Παναγή, τη διεύθυνση φωτογραφίας οι Buddy Squires και Γιώργος Γιαννέλης, υπεύθυνοι ήχου είναι οι John Zecca, Mark Mandler και Αρης Παυλίδης, και το μιξάζ του Θύμιου Κολοκούση.

«Το δίγλωσσο ντοκιμαντέρ αποτελεί μια εμπεριστατωμένη και διαφωτιστική ιδέα του “τι εστί Ελλάδα” εκείνη την περίοδο» υπογράμμισε στη συνέντευξη Τύπου ο διαπρεπής ελληνιστής Ρόντρικ Μπίτον, ο οποίος μιλάει στην ταινία για το ιστορικό πλέγμα της εποχής, μαζί με τους υπόλοιπους συντελεστές της, τους Αλέξανδρο Κιτροέφ, Katherine Fleming, Λεωνίδα Εμπειρίκο, Jim Wright, Χριστίνα Κουλούρη, Νίκο Βατόπουλο, Λάμπρο Λιάβα και Τζελίνα Χαρλαύτη. Ο Αλέξανδρος Κιτροέφ τόνισε, δε, ότι «η Αθήνα είναι το θέατρο πάνω στη σκηνή του οποίου διαδραματίζονται τα κεντρικά πολιτικά γεγονότα».

Τι συμβαίνει, λοιπόν, στην ελληνική πρωτεύουσα εκείνη την εποχή; Οι μικρασιάτες πρόσφυγες φέρνουν το 1922 νέα πνοή στην πόλη, στον πολιτισμό και στην οικονομία. Αναπτύσσονται η βιομηχανία και η ναυτιλία, μια νέα αστική τάξη κάνει αισθητή την παρουσία της και συγχρόνως δημιουργείται μια εργατική τάξη που διαδηλώνει στους δρόμους της Αθήνας. Οι γυναίκες αρχίζουν να εργάζονται και τα καλοκαίρια κολυμπούν στο Παλαιό Φάληρο, δίπλα στους άνδρες, φορώντας μαγιό.

Η Αθήνα, που για πρώτη φορά έχει δημοκρατικό πολίτευμα, αλλάζει. Κάτω από την Ακρόπολη γκρεμίζεται η συνοικία Βρυσάκι και αναδύεται η Αρχαία Αγορά, ενώ η Ομόνοια εκσυγχρονίζεται με ηλεκτρικό τρένο. Στην τέχνη, η γενιά του 1930 θα αλλάξει για πάντα την ποίηση, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική. Ο Βενιζέλος, στη δεύτερη δημιουργική τετραετία του, φέρνει το νερό στην πόλη, κτίζει σχολεία, εγκαινιάζει το πρώτο αεροδρόμιο. Οι Αθηναίοι τραγουδούν Αττίκ και Γιαννίδη, ενώ στις περιφερειακές συνοικίες κυριαρχούν τα ρεμπέτικα. Μετά το Κραχ του 1929, η επάνοδος της μοναρχίας, η δικτατορία του Μεταξά και η αρχή του Ελληνοϊταλικού Πολέμου φέρνουν το τέλος αυτής της περιόδου.

Η Μαρία Ηλιού και οι συνεργάτες της διηγούνται την ιστορία του Μεσοπολέμου στην Αθήνα με μια νέα ματιά και άγνωστο οπτικό υλικό που βρέθηκε σε αρχεία των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ελλάδας. Οι αφηγήσεις, οι φωτογραφίες, τα φιλμάκια, οι ήχοι της πόλης που σχεδίασε η Αλίκη Παναγή, η ανακατασκευή της μουσικής της εποχής αλλά και η πρωτότυπη μουσική της Κατερίνας Πολέμη, αναδημιουργούν την ατμόσφαιρα μιας πολύ δημιουργικής περιόδου, γεμάτης αντιθέσεις.

Ανάμεσα σε πάνω από 20 αμερικανικά αρχεία με άγνωστο οπτικό υλικό, ξεχωρίζουν οι ταινίες του 1935 από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου (Library of Congress), για το δημοψήφισμα του 1935 και την επάνοδο του βασιλιά Γεωργίου, ενώ στο αδημοσίευτο αυτό υλικό περιλαμβάνονται «άγνωστες ταινίες από τη μεγάλη διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας το 1924 για τη διεκδίκηση της Δημοκρατίας, που βρέθηκαν στα αρχεία της Pathé στο Παρίσι», όπως είπε η κυρία Ηλιού.

Ενδιαφέρον έχουν, εξάλλου, τα αποσπάσματα από δύο ταινίες της εποχής: στις «Περιπέτειες του Βιλλάρ» (1927), που παραχώρησε η Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στο κέντρο της Αθήνας της δεκαετίας του 1920 κυκλοφορούν τα πρώτα αυτοκίνητα και ελάχιστοι πεζοί, ενώ στους «Απάχηδες των Αθηνών» –του βωβού κινηματογράφου, όπως και η προηγούμενη– το κέντρο της Αθήνας του 1930 σφύζει από ζωή.

Ακόμη, στο ντοκιμαντέρ έχει συμπεριληφθεί ψηφιοποιημένο οπτικό υλικό από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, αλλά και της ΕΥΔΑΠ και της ΟΥΛΕΝ, για το πώς έφτασε το πολύτιμο νερό στο κέντρο της πόλης με πρωτοβουλία του Ελευθερίου Βενιζέλου. Παρουσιάζονται πλάνα από τη δημιουργία της νέας πλατείας Ομονοίας, το ηλεκτρικό τρένο που συνέδεε την Αθήνα με τον Πειραιά και το θρυλικό ατμοκίνητο τρένο, που την ίδια περίοδο πήγαινε από την Αθήνα στην Κηφισιά. Περιλαμβάνονται, επίσης, σκηνές με γυναίκες υπαλλήλους γραφείων, που εργάζονται για πρώτη φορά στην ιστορία της πόλης ως γραμματείς και δακτυλογράφοι.

«Η ταινία, όπως και οι προηγούμενες δουλειές μας, περνάει από τη μεγάλη ιστορία της πόλης, άρα και της Ελλάδας, σε μικρές καθημερινές ιστορίες» τόνισε η κυρία Ηλιού, γνωστή για τα ιστορικά ντοκιμαντέρ της «Το Ταξίδι: Το Ελληνικό Ονειρο στην Αμερική», «Σμύρνη, Η Καταστροφή μιας Κοσμοπολίτικης Πόλης, 1900-1922», «Από τις Δυο Πλευρές του Αιγαίου» και «Αγαπημένη Θεία Λένα» (για τη θρυλική αγαπημένη των παιδιών στις δεκαετίες του ’40, ’50 και ’60, Αντιγόνη Μεταξά).

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Ρόντρικ Μπίτον επεσήμανε ότι «όπως και στα προηγούμενα ντοκιμαντέρ της σειράς, μέσα από την κάμερα ζούμε τις χαρές και τις λύπες του αθηναϊκού πληθυσμού, άλλοτε με αφορμή τα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας του τόπου, άλλοτε ως εντελώς προσωπικές μικροϊστορίες». Τέλος, ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι «η ταινία απευθύνεται όχι μόνο στους ειδικούς, αλλά και σε ένα ευρύτατο κοινό. Παίζει έναν ρόλο ο κινηματογράφος, που δεν είναι μόνο ψυχαγωγικός, αλλά και παιδαγωγικός, εκπαιδευτικός», υπογράμμισε μεταξύ άλλων η ιστορικός Χριστίνα Κουλούρη, καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας και πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News