Αυτό που πιθανότατα δεν θυμόμαστε στην περίπτωση του Νίκου Καββαδία είναι ότι δεν γεννήθηκε επί ελληνικού εδάφους (ώστε να λειτουργήσει αργότερα η μυθολογία της «Οδύσσειας»), αλλά στο Νίκολσκ Ουσουρίσκι της μακρινής Μαντζουρίας. Οι γονείς του ήταν ο Χαρίλαος Καββαδίας και η Δωροθέα Αγγελάτου, από τη γνωστή οικογένεια εφοπλιστών της Κεφαλονιάς. Στην ίδια πόλη γεννήθηκαν και τα αδέλφια του, Τζένια (Ευγενία) και Μήτιας (Δημήτρης).

Ο πατέρας τους διατηρούσε εκεί γραφείο γενικού εμπορίου διακινώντας μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων με κύριο πελάτη τον τσαρικό στρατό. Το 1914, παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η οικογένεια έρχεται στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στο Αργοστόλι, ενώ ο πατέρας επιστρέφει στις επιχειρήσεις του στη Ρωσία, όπου καταστρέφεται οικονομικά. Το 1917, κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση, φυλακίζεται. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1921, ηττημένος και ανήμπορος να προσαρμοστεί στην ελληνική πραγματικότητα.

Ο Ν. Καββαδίας θα εκδώσει την πρώτη ποιητική συλλογή του, «Μαραμπού», τον Ιούνιο του 1933, από τις εκδόσεις Κύκλος, σε 245 αντίτυπα. Είναι ο τίτλος που θα του χάριζε το προσωνύμιο έως το τέλος της ζωής (μαζί, βέβαια, με το «Κόλιας», από τα ρωσικά). Θα ακολουθήσουν, μεταξύ άλλων, το «Πούσι», το «Τραβέρσο» και το πεζογράφημα της «Βάρδιας». Θυμόμαστε σήμερα ορισμένες όχι και τόσο γνωστές λεπτομέρειες της διαδρομής του.

Ο συμμαθητής Γιάννης Τσαρούχης

Οταν ο πατέρας του επιστρέφει από τη Ρωσία, το 1921, η οικογένεια μετακομίζει στον Πειραιά, όπου ο Καββαδίας τελειώνει το Δημοτικό στη σχολή των αδελφών Μπάρδη. Συμμαθητής του εκεί είναι ο Γιάννης Τσαρούχης, με τον οποίο ποτέ δεν θα χαθούν. Ο ζωγράφος θα φιλοτεχνήσει προμετωπίδες και έργα στις συλλογές «Πούσι» και «Βάρδια». Και επειδή ο Καββαδίας γίνεται ασυρματιστής και ο Τσαρούχης απεχθάνεται το αεροπλάνο, ο ζωγράφος επισκέπτεται συχνά το πλοίο όπου δουλεύει ο ποιητής και ταξιδεύει στο Παρίσι μέσω Μασσαλίας, ώστε να κάνουν συντροφιά και να συζητούν στη διαδρομή.

Γράμμα σε ένα άλογο

Ο Καββαδίας υπηρέτησε ως ημιονηγός στο Μέτωπο του 1940 και έζησε τις κακουχίες της πρώτης γραμμής. Την πολεμική εμπειρία του  κατέγραψε σε ένα από τα ελάχιστα πεζά κείμενά του, το οποίο αποτελεί μια σπαρακτική ανεπίδοτη επιστολή προς το άλογό του: «Το ξέρω πόσο σε κούρασα. Στραβά φορτωμένο ακολούθησες υποταχτικά στις πορείες της νύχτας. Γρήγορα γίναμε φίλοι. Με συνήθισες. Επαψα πια να σε χάνω μέσα στ’ άλλα τα ζώα της Μονάδας μας. Επαψα να μη σε γνωρίζω… Θυμάσαι τη νύχτα με τη βροχή; Ανελέητα κι οι δυο μουσκεμένοι, προχωρούσαμε μέσα στη νύχτα. Μόνοι. Σε οδηγούσα ή με οδηγούσες; Κάρφωνα τα νυσταγμένα μου μάτια στο νυχτερινό παραπέτασμα, όπως δεν τα κάρφωσα τότε που αναζητούσα φανάρια στη Βόρειο θάλασσα. Η όσφρησή σου μας έσωσε. Ενας στάβλος μάς έγινε άσυλο. Παραμερίσαμε το σανό κι ανάψαμε μεγάλη φωτιά. Λέω, ανάψαμε. Εσύ μου ‘δινες θάρρος. Ξαπλωμένος σ’ άκουα να μασάς. Κατόπι σου μίλησα. Ποτέ δε συμφώνησα με τους ανθρώπους όπως τότε με σένα. Κοιμηθήκαμε συζητώντας. Εγώ ξαπλωμένος στο χόρτο. Εσύ όρθιο.[…] Φυλάω ακόμη το ξυστρί και τη βούρτσα σου. Κι όταν κάποτε κι αυτά θα τα παραδώσω, θα σε φυλάξω στη μνήμη μου» («Του πολέμου. Στο άλογό μου», εκδ. Αγρα, Αθήνα 1987, σ. 35-39).

H αλήθεια του Καρυωτάκη

Ανάμεσα στις επιρροές του κεντρική θέση κατέχει ο Κώστας Καρυωτάκης και υπάρχουν πολλές φορές που ο ίδιος αναγνωρίζει την αξία του. Οπως σε μια επιστολή του 1951 προς την ανιψιά του Ελγκα, η οποία είχε την επιμέλεια του αρχείου του μέχρι τον θάνατό της: «Πρέπει να ξέρεις ότι η ποίηση είναι κάτι άλλο (τι;) και όχι μια μόστρα ονόματα λαών ανατολικών ή χωριών και πόλεων… Θέλησα να σου γράψω ένα ποίημα σαν παραμύθι, απλό, όμως μου ξέφυγε και βγήκε τούτο το μπλάστρι για γερασμένα παιδιά. Ξεφύλλισε τον Καρυωτάκη και θα βρεις την αλήθεια. Κανείς πριν απ’ αυτόν και κατόπι δεν έχει την αίσθηση του περιττού καθώς εκείνος ο κατσουφιασμένος Πελοποννήσιος» (από τον τόμο «Νίκος Καββαδίας, γράμματα στην αδελφή του Τζένια και στην Ελγκα», εκδ. Αγρα, 2011).

Η αυτοκτονία του αδελφού του

Το 1957, στο Κόμπε της Ιαπωνίας, αυτοκτονεί μέσα στην καμπίνα του ο μικρότερος αδελφός του Αργύρης, πρώτος πλοίαρχος σε φορτηγά πλοία. Το γεγονός συγκλονίζει τον ποιητή, βυθίζοντάς τον στη σιωπή. Θα ξαναγράψει ποίημα μόλις το 1967: το αυτοβιογραφικό «Κοσμά του Ινδικοπλεύστη» (από το όνομα του βυζαντινού μοναχού που ταξίδεψε μέχρι τον Ινδικό Ωκεανό, κατέγραψε δε τις εμπειρίες του στο έργο «Χριστιανική Τοπογραφία»).

Η πρώτη μελοποίηση (δεν είναι Μικρούτσικος)

Η πρώτη δισκογραφημένη μελοποίηση έγινε από τον Πάνο Σαββόπουλο στο άλμπουμ «Επεισόδιο» (1971) και είναι η «Αρμίδα» από το «Πούσι» (1947). Ο ίδιος αφηγείται στο panossavopulos.gr: «Εκανα τη μελοποίηση τον Φλεβάρη (;) του 1969, στη διάρκεια μιας αποκριάτικης εκδρομής στους “φανούς” της Κοζάνης και στην Καστοριά… Παρά το αποκριάτικο κλίμα στο οποίο ζούσαμε, αλλά και τα αγαπημένα πρόσωπα της συντροφιάς (Αρτεμις, Χαρά, Κική, Αλέκος, Θοδωρής…), το είχα συνεχώς στο μυαλό μου και κάποια στιγμή μού… ήρθε η βασική μελωδία… Η λέξη “χασίς” του ποιήματος ενόχλησε σφόδρα τη λογοκρισία της χούντας και γι’ αυτό εγώ, προκλητικά, “έκοψα” τον ήχο από τη συλλαβή “χα” (του “χασίς”). Ετσι ακουγόταν μόνο το “σίς”, αλλά οι κρετίνοι της συφοράς δεν το δεχόντουσαν, διότι το “πράγμα” ήτο σαφές και ωσαύτως τους γελοιοποιούσε… Τελικά μπήκε το χαζοπρεπές “κρασί”…».

 Κανείς δεν πίστευε στον «Σταυρό του Νότου»

Το 1977, ο κινηματογραφικός παραγωγός Γιώργος Παπαλιός βάζει μπρος την τηλεοπτική σειρά «Πορεία 090» για τις περιπέτειες των μελών του φορτηγού πλοίου «Αργώ», από την Πύλο έως την Ιαπωνία. Τη σκηνοθεσία και το σενάριο για την ΥΕΝΕΔ αναλαμβάνει ο Τάσος Ψαρράς, ενώ συμμετέχουν οι Αιμιλία Υψηλάντη, Βασίλης Τσάγκλος, Δώρα Σιτζάνη, Δημήτρης Παπαμιχαήλ κ.ά.

Οι συντελεστές προτείνουν στον Θάνο Μικρούτσικο να γράψει τη μουσική και εκείνος αντιπροτείνει τη μελοποίηση ορισμένων ποιημάτων του Καββαδία – επτά τελικά. «Τα τραγούδια ακούγονται κάθε εβδομάδα στο σίριαλ αλλά δεν κάνουν κάποια ιδιαίτερη αίσθηση» αφηγείται αργότερα ο συνθέτης.

Ο Μικρούτσικος συνεχίζει να μελοποιεί στίχους του ποιητή, ώσπου γράφει συνολικά 11 τραγούδια. Στον δίσκο «Σταυρός του Νότου» τα ερμηνεύουν οι Γιάννης Κούτρας, Αιμιλία Σαρρή και Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Ο διευθυντής της Lyra, Αλέκος Πατσιφάς, μυρίζεται εμπορική αποτυχία και λέει στον Μικρούτσικο ότι αναλαμβάνει απλώς την κυκλοφορία ως δώρο προς τον συνθέτη.

Τα υπόλοιπα είναι ιστορία, και μάλιστα σε συνέχειες: το 1991 ο Θ. Μικρούτσικος επεξεργάζεται εκ νέου τα τραγούδια στις «Γραμμές των Οριζόντων» (με Γιώργο Νταλάρα, Β. Παπακωνσταντίνου, αδελφούς Κατσιμίχα) και το 2005 παρουσιάζει μια νέα εκδοχή του δίσκου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (με τους Γιάννη Κούτρα, Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, Γιάννη Κότσιρα και Χρήστο Θηβαίο).

---

Με πληροφορίες από το βιβλίο του Μιχάλη Γελασάκη «Νίκος Καββαδίας: ο αρμενιστής ποιητής», εκδ. Αγρα, 2018

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News