Η πιο ασφαλής πολιτικά «λύση» για τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι (για την Ελλάδα) η αέναη καταγγελία και για τη Βρετανία η μόνιμη άρνηση. Στη φάση που βρισκόμαστε φαίνεται πως και οι δύο πλευρές τολμούν να φύγουν από τη θαλπωρή της ακαμψίας και να δοκιμάσουν τους ανέμους μιας κανονικής διαπραγμάτευσης. Κλειδώνοντας έξω τον μαξιμαλισμό και τον λαϊκισμό.

Κόκκινες γραμμές υπάρχουν; Σαφώς:

♦ Η Ελλάδα δεν θα υπογράψει ποτέ κανένα χαρτί που θα λέει ότι τα Γλυπτά που έκλεψε ο Ελγιν «ανήκουν» στο Βρετανικό Μουσείο.

Ο λόγος είναι προφανής: ζητάμε πίσω κάτι που μας ανήκει. Και που εκλάπη.

♦ Το Βρετανικό Μουσείο δεν θα υπογράψει ποτέ καμία συμφωνία που θα παραπέμπει στον όρο «κλεμμένα».

Ο λόγος και πάλι προφανής: Το μήνυμα της επιστροφής «κλεμμένων» αρχαιοτήτων —αν επικοινωνηθεί με αυτό τον τρόπο διεθνώς η επιστροφή των Γλυπτών στη Αθήνα— θα ανοίξει την πόρτα για να αδειάσει το Βρετανικό Μουσείο από πολλά ακόμη εκθέματα προερχόμενα από τις πρώην αποικίες της Αγγλίας.

Επομένως ο μόνος τρόπος για να βρεθεί κοινό έδαφος είναι τα Γλυπτά να αποτελέσουν «ειδική περίπτωση». «Where there’s a will there’s a way» (όταν υπάρχει βούληση, υπάρχει και τρόπος) λένε οι Αγγλοσάξονες. Στην περίπτωση των Γλυπτών αυτό… «ισχύει και δεν ισχύει». Διότι πάντα, παρότι οι Εργατικοί της Βρετανίας, σε αντίθεση με τους Συντηρητικούς, διάκεινται —όπως και η κοινή γνώμη— θετικά απέναντι σε ενδεχόμενη συμφωνία υπάρχουν ζητήματα που απαιτούν προσοχή.

Οσα εννοούνται αλλά δεν λέγονται 

Ας δούμε μερικές διαστάσεις του θέματος:

♦ «Πείτε τα στο Μουσείο». Η μόνιμη απάντηση των βρετανών πρωθυπουργών στα αιτήματα επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα από την Ελλάδα είναι ότι το ζήτημα εμπίπτει στις αρμοδιότητες του Βρετανικού Μουσείου. Ισχύει; Οχι. Η βρετανική κυβέρνηση έχει προφανώς τον τελικό λόγο στις εξελίξεις.

Ο βρετανός πρώην Πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ έφτασε στο σημείο να ακυρώσει προγραμματισμένη συνάντηση με τον έλληνα πρωθυπουργό πέρυσι τον Νοέμβριο μετά από δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη στο BBC για τα Γλυπτά (αναλυτικά εδώ). Στη συνέχεια, παρότι η απρέπεια έβλαψε πολιτικά τον Σούνακ, η τότε κυβέρνηση των Συντηρητικών δήλωσε αντίθετη σε οποιαδήποτε συμφωνία και πάγωσε το θέμα.

Αυτή τη φορά, με τις διαπραγματεύσεις σε «πολύ προχωρημένο» στάδιο σύμφωνα με τον Guardian και τη συμφωνία να βρίσκεται «κοντά» σύμφωνα με πηγή που επικαλείται το BBC, τα περιθώρια για λάθη στενεύουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ανταποκρίτρια του Guardian Ελένα Σμιθ γράφει επικαλούμενη «πηγές» ότι «οι διαπραγματεύσεις επικεντρώνονται τώρα στις πρακτικές λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένου του πρωτοφανούς βήματος της μεταφοράς τέτοιων ανεκτίμητων θησαυρών από τη Βρετανία στην Ελλάδα».

Η «χορογραφία» της συνάντησης της Τρίτης στη Ντάουνινγκ Στριτ ανάμεσα στον νέο πρωθυπουργό της Βρετανίας Κιρ Στάρμερ και τον Κυριάκο Μητσοτάκη ήταν ελαφρώς… ύποπτη. Καμία αναφορά στο θέμα ούτε πριν, ούτε μετά (αναλυτικά εδώ). Συνήθως ο εκάστοτε έλληνας πρωθυπουργός, παρότι ξέρει ότι μόλις άνοιξε μια τρύπα στο νερό, δηλώνει υπερηφάνως μετά από μια τέτοια συνάντηση ότι έθεσε με στεντόρεια φωνή το θέμα, φοβούμενος ότι σε διαφορετική περίπτωση θα δεχθεί κριτική από τον εκάστοτε… Βελόπουλο. Αυτή τη φορά… σιγή.

Η θεμελιώδης διαφορά που έχει η σημερινή συγκυρία είναι ότι η κυβέρνηση των Εργατικών του Στάρμερ αναφέρει μέσω πηγών ότι δεν θα φέρει αντίρρηση σε μια συμφωνία της ελληνικής πλευράς με το Βρετανικό Μουσείο. Και γνωρίζουμε ότι οι συζητήσεις της ελληνικής πλευράς με το Μουσείο και τον πρόεδρό του Τζορτζ Οσμπορν (πρόσωπο εξόχως πολιτικό, πρώην ΥΠΟΙΚ της Βρετανίας) διεξάγονται εδώ και καιρό σε καλό κλίμα.

♦ Η διατύπωση. Προφανώς οι συμβολισμοί έχουν σημασία και όλα δείχνουν ότι το σχέδιο συμφωνίας που μελετάται θα παρακάμπτει το κρίσιμο ζήτημα της ιδιοκτησίας. Η αναμενόμενη εκδοχή είναι η χρήση όρων στη λογική της «πολιτιστικής σύμπραξης» του Βρετανικού Μουσείου με το Μουσείο της Ακρόπολης, με τα Γλυπτά του Παρθενώνα να έρχονται στην Αθήνα και σημαντικές αρχαιότητες από την Ελλάδα να εκτίθενται περιοδικά στο Λονδίνο, στην ίδια αίθουσα που θα αδειάσει.

♦ Ο λαϊκισμός. Και οι δύο ηγέτες, Στάρμερ και Μητσοτάκης, γνωρίζουν πως παρά το γεγονός ότι τυχόν ολοκλήρωση της συμφωνίας θα αποτελέσει μια ιστορική εξέλιξη (και μια είδηση που θα συγκεντρώσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον), θα υπάρξουν εγχώριες μειοψηφίες που θα ασκήσουν κριτική. Υπάρχουν πχ. βρετανοί πολιτικοί που πιστεύουν ακόμη στο «μεγαλείο» της αποικιοκρατίας, ενώ και στην Ελλάδα μια τέτοια εξέλιξη θα φέρει κάποιους σε δύσκολη θέση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, όταν ήταν αξιωματική αντιπολίτευση στην προηγούμενη θητεία Μητσοτάκη, είχε αντιδράσει έντονα στις αρχές του 2023 σε πληροφορίες και δημοσιεύματα περί της πιθανότητας συμφωνίας. Τώρα ωστόσο αξιωματική αντιπολίτευση είναι το ΠΑΣΟΚ που εκ των πραγμάτων υπερασπίζεται την κληρονομιά της Μελίνας Μερκούρη η οποία έθεσε το θέμα στα διεθνή φόρα με την αύρα της παγκόσμιας Ελληνίδας.

♦ Δανεισμός ή επιστροφή; Αν συμβεί το «θαύμα», από τη στιγμή που το αεροσκάφος το οποίο θα μεταφέρει τα Γλυπτά (δεν θα ήθελα να είμαι στη θέση του πιλότου) βγει από τον εναέριο χώρο της Αγγλίας η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δύο εννοιών θα ξεθωριάσει.

ΥΓ. Η αεροπορική μεταφορά θεωρείται η πιο συνηθισμένη μέθοδος για την επιστροφή αρχαιοτήτων υψηλής αξίας λόγω της ταχύτητας και της ασφάλειάς της. Τα αντικείμενα συσκευάζονται σε ειδικά σχεδιασμένα κιβώτια με έλεγχο της θερμοκρασίας και της υγρασίας και υλικά που απορροφούν τους κραδασμούς.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News