Πριν από λίγες ημέρες ένα χωριό στην Αλάσκα έγινε είδηση επειδή μπήκε –για τους επόμενους δύο μήνες– στην πολική νύχτα. Οπου κι αν διαβάσεις, θα σου πουν ότι είναι καλό να ακολουθείς τον κιρκάδιο ρυθμό, το βιολογικό ρολόι που ακολουθεί ένα φυσιολογικό 24ωρο: ο ήλιος ανατέλλει κάποια στιγμή το πρωί, ανεβαίνει στον ορίζοντα, πέφτει το απόγευμα και δύει το βράδυ. Και εσύ ξυπνάς και κοιμάσαι ανάλογα. Παντού. Ή σχεδόν παντού… Υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να το κάνουν αυτό, διότι ο δικός τους κιρκάδιος ρυθμός δεν ορίζεται σε 24ωρα, αλλά σε εξάμηνα.

Στις 26 Οκτωβρίου 2021 είχα τη σπάνια τύχη να δω ένα μοναδικό ηλιοβασίλεμα. Αν και τη συγκεκριμένη ημέρα ο ήλιος δεν είχε ανέβει πάνω από τη γραμμή του ορίζοντα για πάνω από περίπου 20 λεπτά, στα νησιά Σβάλμπαρντ και Γιαν Μάγιεν –τα οποία βρίσκονται μόλις 1.000 χιλιόμετρα από τον Βόρειο Πόλο της Γης και άλλα 1.000 από τις βόρειες ακτές της Νορβηγίας– κανείς δεν θα τον έβλεπε για τους επόμενους τέσσερις μήνες, μέχρι τις 16 Φεβρουαρίου του επόμενου έτους. Η μεγάλη πολική νύχτα είχε μόλις αρχίσει στο βορειότερο κατοικημένο μέρος του πλανήτη.

Με άλλη διάρκεια, ανάλογα με το γεωγραφικό μήκος, περίπου 4 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν την πολική νύχτα· είναι εκείνοι που μένουν μέσα στον Αρκτικό Κύκλο. Κανείς τους όμως δεν τη ζει στη διάρκεια που μένουν στο απόλυτο σκοτάδι οι περίπου 2.500 κάτοικοι του Σβάλμπαρντ, που μοιράζονται σε δύο οικισμούς και δύο ερευνητικούς καταυλισμούς.

Πώς είναι να ζεις μέσα στο απόλυτο σκοτάδι επί μήνες, κάτι που σε εμάς φαίνεται αδιανόητο; Τις πρώτες –λίγες– ημέρες ο ήλιος μπορεί να μην ανατέλλει, αλλά υπάρχει κάτι που θυμίζει λυκόφως ή λυκαυγές –όπως θέλει το βλέπει κανείς– και διαρκεί στην αρχή περίπου δύο ώρες, ώσπου ταχύτατα σβήνει και αυτό. Επειτα από λίγα 24ωρα όλα γίνονται νύχτα.

Ο άνθρωπος είναι προσαρμοστικό ζώο, γι’ αυτό και έχει επιβιώσει σε πείσμα συνθηκών και αντιξοοτήτων, αλλά και της δικής του εύθραυστης φύσης. Το ατελείωτο σκοτάδι του πολικού χειμώνα είναι ίσως η μικρότερη από τις δυσκολίες με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι άνθρωποι στον Αρκτικό Κύκλο. Η σημαντικότερη είναι ο καιρός. Ο πολικός καιρός δεν είναι μόνο οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες –κατά κανόνα υπό το μηδέν και συχνά κατά μερικές δεκάδες βαθμούς–, αλλά και οι ξαφνικές καταιγίδες, οι ατελείωτες χιονοπτώσεις, ο παγωμένος αέρας που κατεβαίνει λυσσομανώντας από τον Βόρειο Πόλο, και η μηδενική ορατότητα.

Σε αυτές τις συνθήκες η διαβίωση είναι ένας πραγματικός και διαρκής άθλος. Συχνά οι πολικοί οικισμοί μένουν αποκλεισμένοι για ημέρες ή και εβδομάδες από τον έξω κόσμο, γεγονός που τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους, καθώς οι ίδιοι δεν παράγουν απολύτως τίποτε. Τα πάντα έρχονται με τα αεροπλάνα, όταν αυτά μπορούν να πετάξουν ως εδώ. Στο Σβάλμπαρντ, το ψηλότερο πράγμα που φυτρώνει στο μόνιμα παγωμένο έδαφος (permafrost) είναι ένα χορταράκι που τρώνε οι τάρανδοι, τους οποίους, με τη σειρά τους, τρώνε οι άνθρωποι. Οπως και τις φάλαινες. Αμφότερα νοστιμότατα.

Και η ζωή συνεχίζεται με εντυπωσιακή συνέπεια. Το κατασκότεινο «πρωί» τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο και οι εργαζόμενοι στις δουλειές τους, ντυμένοι σαν κρεμμύδια, με τα πόδια ή με snowmobile. Οι κινητήρες εσωτερικής καύσης των αυτοκινήτων δεν αντέχουν στις ακραίες συνθήκες. Το μεσημέρι κάνουν διάλειμμα και τρώνε, το απόγευμα πάνε στο σουπερμάρκετ, το βράδυ ίσως για μερικά ποτά και μετά στα σπίτια τους. Κοιμούνται και ξυπνάνε τις ίδιες ώρες με όλους μας. Σε λίγες ημέρες, μετά το αρχικό βέρτιγκο του διαρκούς σκότους, καταλαβαίνεις γιατί: είναι συνήθεια. Και σύντομα σταματάς να το σκέφτεσαι. Είναι σαν να ζούσες πάντα έτσι.

Τα πάντα είναι συνήθεια, και στον Αρκτικό Κύκλο το κατανοείς αυτό περισσότερο από οπουδήποτε: Κάνει κρύο, άρα ντύνεσαι· έχει σκοτάδι, άρα ανάβεις φώτα, λάμπες, φακούς· περπατάς στη χιονοθύελλα, άρα φοράς φωσφόριζε γιλέκο και έχεις επάνω σου σφυρίχτρες, τηλέφωνα ή και ασυρμάτους· κυκλοφορούν ζώα που μπορεί να σε φάνε, άρα οπλοφορείς. Και παρακολουθείς συνέχεια τις επίσημες ενημερώσεις. Τα λάθη δεν συγχωρούνται, διότι αυτό δεν είναι ένα μέρος φτιαγμένο για ανθρώπους, είμαστε εντελώς εκτός του φυσικού μας περιβάλλοντος.

Η ιδέα ότι κάποιοι από εμάς είμαστε «φτιαγμένοι» για το κρύο και άλλοι για τη ζέστη, κάποιοι για τον ήλιο και άλλοι για το σκοτάδι, καταρρίπτεται πλήρως στο Σβάλμπαρντ, όπου λόγω του ειδικού no visa καθεστώτος του έχει κατοίκους από 60 χώρες του κόσμου. Από τη Νότια Αμερική και τις Φιλιππίνες μέχρι την Αιθιοπία και τη Ρωσία. Ολοι τους αντιμετωπίζουν από κοινού τις ίδιες συνθήκες και τους ίδιους κινδύνους.

Απολαμβάνουν, όμως, και την ίδια μοναδική ομορφιά.

Κάποιες στιγμές το φως του ήλιου που είναι κάτω από τον ορίζοντα βάφει σε όλες τις αποχρώσεις του απαλού ροζ και μοβ το απέραντο λευκό γύρω σου. Κάποιες στιγμές τα αστέρια στον ουρανό είναι τόσο φωτεινά και ατελείωτα, που νομίζεις ότι θα απλώσεις το χέρι και θα τα μαζέψεις σαν μικρά λευκά βατόμουρα. Κάποιες στιγμές το βόρειο σέλας χορεύει πάνω από τις βουνοπλαγιές σαν ένας κοσμικός δερβίσης σε έκσταση. Κάποιες στιγμές η ησυχία είναι τόσο εκκωφαντική που ακούς τον εαυτό σου να σκέφτεται. Κάποιες στιγμές η ατελείωτη νύχτα γεμίζει σκιές, από αυτές που γέννησαν τη σκοτεινή και μυστηριώδη σκανδιναβική μυθολογία. Κάποιες στιγμές οι άνθρωποι μαζεύονται γύρω από τις εστίες θερμότητας και συντροφιάς και ανταλλάσσουν σκέψεις και ιστορίες· είναι όλοι τους ξένοι σε έναν ξένο τόπο.

Το σκοτάδι έχει, παραδόξως, μια θαλπωρή. Αφαιρεί αυτή τη «βιασύνη» της ημέρας, την έγνοια που σου δημιουργεί ο ήλιος καθώς κινείται στο στερέωμα και τραβάει μαζί του τις ώρες. Ζεις ανάμεσα σε δυο απέραντες κουβέρτες: μια λευκή από κάτω και μια μαύρη από πάνω. Τα ρολόγια συνεχίζουν να μετρούν τον χρόνο, αλλά αυτός δείχνει να παραμένει ακίνητος.

Ακόμη ένα παράδοξο είναι η ομοιότητα με τον Ισημερινό της Γης. Σε αυτόν οι ημέρες και οι νύχτες έχουν ακριβώς της ίδια διάρκεια πάντα, οπότε οι άνθρωποι δεν χρειάζονται ρολόγια, κοιτάνε τη σκιά που ρίχνει το φως. Δίνουν ραντεβού στη δύση, που είναι πάντα στις 6 το απόγευμα, ή στο μεσημέρι, που είναι πάντα στις 12.

Στην απέραντη πολική νύχτα τα ρολόγια έχουν σημασία, αλλά όχι τόση όση μια ντομάτα ή ένα μαρούλι, πολύτιμες πηγές βιταμίνης. Σε ένα πολύ καλό εστιατόριο άκουσα μια ιστορία που θα σας αηδιάσει, αλλά δεν θα έπρεπε: Ενα μπέργκερ ταράνδου πήγε σε ένα τραπέζι συνοδευόμενο από μια υπερπολύτιμη και πολύ λεπτή φλούδα ντομάτας στην οποία είχε κατοικοεδρεύσει ένα σκουλήκι. Ο πελάτης διαμαρτυρήθηκε. Πήραν πίσω το πιάτο, έβγαλαν το σκουλήκι και του επέστρεψαν την ίδια ντομάτα. Οι ντομάτες στο Σβάλμπαρντ κοστίζουν 30 ευρώ το κιλό…

Η έλλειψη βιταμινών, ιδιαίτερα D και C, είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στα βόρεια, αλλά λύνεται με διάφορους τρόπους. Οπως με αίθουσες με λάμπες φυσικού φωτός. Ή με μικρά ατομικά  βαλιτσάκια με τις ίδιες λάμπες. Το SAD (Seasonal Αffective Disorder – Εποχική Διαταραχή) είναι μια μορφή κατάθλιψης που χτυπάει τους ανθρώπους εποχικά, κυρίως, αν και όχι απαραίτητα, τον χειμώνα. Περίπου το 10% του πληθυσμού της Αλάσκας πάσχει από αυτό και ανάλογο ποσοστό στη Φινλανδία. Αντιμετωπίζεται με θεραπεία φωτεινού λευκού φωτός πλήρους φάσματος, στα 10.000 lux, περίπου όσο το φως της ημέρας.

Και όμως, οι άνθρωποι στον Αρκτικό Κύκλο λένε ότι μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το καλοκαίρι. Φανταστείτε, πράγματι, τη ζωή με τον ήλιο να μη δύει ποτέ. Συνήθως βάζουν στα παράθυρά τους πάνελ με καθρέφτες στο εξωτερικό τους μέρος, για να αντανακλούν τον ήλιο και να μπορούν να κοιμηθούν. Ακόμη και νοτιότερα, σε μέρη όπως η Γερμανία, η Πολωνία ή οι χώρες της Βαλτικής, το καλοκαίρι έχεις ένα πολύ μικρό «παράθυρο» ύπνου. Αν σε πάρει από τα μεσάνυχτα ως τις 2 το πρωί, καλώς. Πριν και μετά κάνεις την κουκουβάγια, διότι έχει ήλιο.

Σε γενικές γραμμές, ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος για ακραίες συνθήκες, αλλά πάντα αποδεικνύει ότι τα όρια είναι ένα πολύ ελαστικό πράγμα. Ανεβαίνει στα βουνά, κατεβαίνει στις αβύσσους, πετάει στο διάστημα, εποικίζει τους πόλους…

Το σκοτάδι τον τρομάζει αλλά δεν τον πτοεί. Τίποτε δεν τον πτοεί. Μόνο ο εαυτός του.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News