Ερευνα που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2013 αποκάλυψε ότι στην Τουρκία εκμεταλλεύονταν ένα «χρυσό παράθυρο» στις κυρώσεις που είχαν επιβληθεί από τις ΗΠΑ, ώστε να περιορίσουν τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν. Πώς λειτουργούσε αυτό το «παράθυρο»;

Οι Τούρκοι εξήγαγαν χρυσό αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Τεχεράνη και σε αντάλλαγμα ελάμβαναν ιρανικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Επειδή οι κυρώσεις των ΗΠΑ εμπόδιζαν το Ιράν να πληρωθεί σε δολάρια ή ευρώ, οι Τούρκοι βοήθησαν την Τεχεράνη να αγοράζει χρυσό με τουρκικές λίρες – και αυτός ο χρυσός βρήκε τον δρόμο του πίσω στα ταμεία του Ιράν. Αυτό το σχέδιο, που ονομάστηκε «πετρέλαιο για χρυσό», επέτρεψε στους Ιρανούς να αναπληρώσουν τα φθίνοντα συναλλαγματικά αποθέματά τους, τα οποία είχαν πληγεί σοβαρά από τις διεθνείς κυρώσεις που είχαν επιβληθεί στο τραπεζικό τους σύστημα.

Οταν έγινε γνωστή η ύπαρξη αυτού του «παραθύρου», το 2013, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπάθησε με επιπλέον κυρώσεις να το κλείσει. Ομως η τουρκική τράπεζα που έπαιζε βασικό ρόλο στο σχέδιο «πετρέλαιο για χρυσό» συνέχισε, ενώ υπήρχαν οι επιπρόσθετες αμερικανικές κυρώσεις, να εξυπηρετεί τις ανάγκες του Ιράν. Πρόκειται για τη γνωστή υπόθεση Halkbank, που ακόμα και σήμερα παραμένει ανοιχτή στα αμερικανικά δικαστήρια, έπειτα από δίωξη που ασκήθηκε κατά της τουρκικής κρατικής τράπεζας το 2019.

Στην έρευνα για το «χρυσό παράθυρο» είχε συμμετάσχει –και το είχε γνωστοποιήσει στην αμερικανική κυβέρνηση αλλά και στο ευρύτερο κοινό– το Foundation for Defense of Democracies (FDD), μια μη κυβερνητική οργάνωση με έδρα την Ουάσινγκτον, η οποία έκτοτε ασχολείται κυρίως με το Ιράν.

Ο αντιπρόεδρος και επικεφαλής των ερευνών του FDD, Τζόναθαν Σάντζερ, μιλώντας στο Protagon υποστηρίζει ότι χρήματα που εξασφάλισε τότε το Ιράν από την Τουρκία με το «χρυσό παράθυρο» και το σχέδιο «πετρέλαιο για χρυσό» έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στις σημερινές επιθέσεις των Ιρανών και των ελεγχόμενων ομάδων τους στο Ισραήλ.

Επιπλέον, ο Σάντζερ αναφέρει ότι η απάντηση του Ισραήλ στο Ιράν ίσως και να αργήσει, ενώ δεν αποφεύγει να μιλήσει συγκεκριμένα για στόχους που μπορεί να χτυπήσουν οι Ισραηλινοί. Ακόμα, μιλάει για τον ρόλο της Τουρκίας όσον αφορά τη στήριξη του Ιράν στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.

Γνωριστήκαμε με τον Σάνττζερ το 2021, σε ένα ταξίδι μου στις ΗΠΑ στο πλαίσιο μιας δημοσιογραφικής αποστολής. Είχαμε βρεθεί σπίτι του και μου είχε κάνει εντύπωση το γεγονός ότι σε κάποια πλάνα που ήθελε να τραβήξει ο καμεραμάν δεν τον άφησαν να δείξει ταμπέλες με ονόματα δρόμων και διευθύνσεων, ούτε το σπίτι απ’ έξω – ούτε καν το τετράγωνο όπου βρισκόταν το σπίτι. Ο λόγος; Το FDD, όπως και όσοι εργάζονται σε αυτό, αποτελούν «κόκκινο πανί» για το Ιράν.

Αυτοί δεν κάνουν στοχευμένα χτυπήματα, μου είχε πει τότε συνάδελφος του Σάντζερ από το FDD. Βομβαρδίζουν ολόκληρα τετράγωνα, όπως στην Αργεντινή τη δεκαετία του 1990. Αλλωστε το σπορ της τρομοκρατίας δεν ήταν άγνωστο στον Σάντζερ: στην προηγούμενη δουλειά του, ως στέλεχος του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, ειδικευόταν στην ανάλυση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

Η συζήτηση μαζί του

• Ασχολείστε με το Ιράν εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία, από την αρχή της υπόθεσης Halkbank, αν δεν κάνω λάθος

«Ναι, η υπόθεση αυτή ξεκίνησε το 2012. Βλέπαμε αναφορές ότι η Τουρκία παρείχε οικονομική βοήθεια στους Ιρανούς κατά τη διάρκεια της κλιμάκωσης που υπήρχε τότε για το πρόγραμμα των πυρηνικών του Ιράν και των κυρώσεων που επέβαλαν οι ΗΠΑ στους Ιρανούς. Και όπως φάνηκε, η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τούς παρείχε παράνομη οικονομική βοήθεια μεταφέροντας τεράστια ποσά μετρητών και χρυσού από την Τουρκία, σε κάποιες περιπτώσεις μέσω των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και άλλες φορές απευθείας στο ιρανικό καθεστώς.

»Το συνολικό ποσό ήταν περισσότερα από 20 δισ. δολάρια και η κύρια τράπεζα που μεσολάβησε ήταν η Halkbank, η δεύτερη μεγαλύτερη κρατική τράπεζα της Τουρκίας – γεγονός που ενέπλεξε το τουρκικό κράτος σε μεγαλύτερη κλίμακα. Κάποια στιγμή το ιρανικό καθεστώς και η τουρκική κυβέρνηση συνειδητοποίησαν ότι είχαν εκτεθεί, αλλά αυτό έγινε τέσσερα χρόνια μετά, από τότε που ξεκίνησε αυτή η δραστηριότητα – δηλαδή μιλάμε για 5 δισ. δολάρια τον χρόνο. Πρόκειται για ιδιαίτερα σημαντικά ποσά, που μεταφέρθηκαν στο Ιράν, και πιστεύω ότι τελικά έχουν χρηματοδοτήσει τον πόλεμο που βλέπουμε να συμβαίνει τώρα στη Μέση Ανατολή. Σίγουρα από αυτή τη δραστηριότητα γέμισαν οι τσέπες του καθεστώτος Ερντογάν – ο ίδιος ο τούρκος πρόεδρος και οι “συν αυτώ” φαίνεται ότι πλούτισαν από αυτό το σχέδιο».

• Μόλις αναφέρατε ότι χρήματα από την υπόθεση Halkbank έχουν χρηματοδοτήσει τις επιθέσεις του Ιράν σήμερα ή δεν άκουσα καλά;

«Κοιτάξτε, όταν βλέπει κανείς τις δυνατότητες που αναπτύχθηκαν από την Χεζμπολάχ, τους Χούθι, και το ίδιο το ιρανικό καθεστώς, πρόκειται για δυνατότητες που δεν αναπτύσσονται από τη μία μέρα στην άλλη. Οταν βλέπεις τέτοιου είδους πολεμικές δυνατότητες σήμερα, αυτό σημαίνει ότι υπήρξε προετοιμασία τουλάχιστον μία δεκαετία όσον αφορά τον σχεδιασμό, την απόκτηση και τη χρηματοδότηση που χρειαζόταν για να φτάσουν σε αυτό το σημείο. Ο πόλεμος που βλέπουμε σήμερα γνωρίζουμε ότι είχε αρκετά χρόνια προετοιμασίας, είναι ένας πολυεπίπεδος πόλεμος, σε πολλά μέτωπα. Πρόκειται για δυνατότητες που εξελίχθηκαν με τον χρόνο και ως εκ τούτου τα χρήματα που το τουρκικό καθεστώς μετέφερε προ δεκαετίας ή και λιγότερο συνέδραμαν, τουλάχιστον σε έναν βαθμό, στην πολεμική μηχανή του Ιράν και των πληρεξούσιών του, όπως οι Χούθι και η Χεζμπολάχ».

• Πού και πότε πιστεύετε ότι θα χτυπήσει το Ισραήλ το Ιράν;

«Ξέρουμε ότι οι Ισραηλινοί ζυγίζουν τις επιλογές τους εδώ και αρκετές ημέρες. Αρχικά υπήρξε η αίσθηση ότι η 7η Οκτωβρίου θα ήταν η μέρα που θα χτυπούσαν το Ιράν (έναν ακριβώς χρόνο μετά την επίθεση της Χαμάς), υπό τον συμβολισμό ότι θα μετατρέψουν μια ημέρα ήττας σε ημέρα νίκης. Αφού δεν συνέβη κάτι τέτοιο, υπήρξε πάλι η αίσθηση ότι η απάντηση του Ισραήλ μπορεί να ελάμβανε χώρα στις 8 Οκτωβρίου, έπειτα από το πένθος της 7ης Οκτωβρίου. Ούτε αυτό συνέβη. Βρισκόμαστε πλέον αρκετές ημέρες μετά, με τον Λευκό Οίκο να επιχειρεί να πείσει τους Ισραηλινούς να μετριάσουν την απάντησή τους, χτυπώντας λιγότερους ευαίσθητους στόχους και όχι πετρελαϊκές ή πυρηνικές εγκαταστάσεις. Αυτό βέβαια αφήνει πολλούς άλλους στόχους, όπως είναι οι μυστικές υπηρεσίες του Ιράν, εγκαταστάσεις των Φρουρών της Επανάστασης και μέλη της θεοκρατούμενης ηγεσίας. Και σίγουρα εγκαταστάσεις βαλλιστικών πυραύλων.

»Νομίζω ότι οι γιορτές που έχουν τώρα στο Ισραήλ μπορεί να έχουν κάποια σχέση με την καθυστέρηση της απάντησης. Είχαν τη δική τους Πρωτοχρονιά και μετά το Γιομ Κιπούρ, ακολουθεί το Σουκότ και η Σιμχά Τορά. Ισως γι’ αυτό να περιμένουμε μερικές εβδομάδες ακόμα, αν και απ’ όσο γνωρίζω οι Ισραηλινοί θέλουν να αρχίσουν να δείχνουν στους Ιρανούς τις επιπτώσεις για τους 181 βαλλιστικούς πυραύλους που εκτόξευσαν εναντίον τους. Κατά τη γνώμη μου, αυτό που οι Ισραηλινοί θα πρέπει να ζυγίσουν τώρα, είναι να χτυπήσουν με ακρίβεια. Είναι η πρώτη “ευκαιρία” που έχουν να πλήξουν το Ιράν, και μάλιστα με πράσινο φως από τις ΗΠΑ, και έτσι είναι λογικό να θέλουν να το κάνουν σωστά και να πετύχουν τους στόχους τους».

• Ποιες θα είναι κατά τη γνώμη σας οι επιπτώσεις ενός τέτοιου χτυπήματος στις ισορροπίες της ευρύτερης περιοχής, συμπεριλαμβανομένων της Τουρκίας και της Ελλάδας;

«Υπάρχει ένα ντιμπέιτ σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Υπάρχουν αυτοί που υποστηρίζουν ότι εάν το Ισραήλ απαντήσει, θα έχουμε την αρχή μιας ευρύτερης κλιμάκωσης, επειδή το ιρανικό καθεστώς δεν θα θελήσει να υπαναχωρήσει και θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τους πληρεξούσιούς του, όπως τη Χεζμπολάχ και τους Χούθι. Υπάρχει όμως και και μία άλλη “σχολή σκέψης”, που υποστηρίζει ότι έτσι και το Ισραήλ χτυπήσει με τέτοιο τρόπο ώστε να στείλει ένα πολύ ξεκάθαρο μήνυμα στο Ιράν ότι μπορεί να χάσει τον έλεγχο της χώρας, ότι μπορεί να πληρώσει ένα βαρύ τίμημα, είτε οικονομικό είτε στρατιωτικό, αυτά είναι κάποια από τα πράγματα που θα μπορούσαν να πείσουν το καθεστώς να σταματήσει να μάχεται. Φυσικά, δεν είναι ξεκάθαρο το πώς μπορεί να λειτουργήσει κάτι τέτοιο, καθώς δεν είμαστε σίγουροι για τους στόχους που θα αποφασίσει να χτυπήσει το Ισραήλ. Και αυτό είναι που περιμένουμε να δούμε.

»Οσον αφορά την Τουρκία, καλεί για έναν παν-ισλαμικό αγώνα κατά του Ισραήλ. Αυτό προκαλεί από μόνο του σοκ όταν προέρχεται από μια χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ. Και μετά είναι και η Ελλάδα, η οποία από την αρχή έχει δείξει ότι στέκεται στο πλευρό του Ισραήλ, και πιστεύω ότι η συμμαχία EastMed, οι Ελληνες, οι Κύπριοι και οι Ισραηλινοί, καταλαβαίνουν τι διακυβεύεται εδώ και ότι υπάρχει η ανάγκη το Ισραήλ να κερδίσει αυτή τη μάχη, ώστε να υπάρξει σταθερότητα σε ολόκληρη την περιοχή και να μπορεί να αναπτυχθεί η διπλωματία και το εμπόριο στην Ανατολική Μεσόγειο».

• Πέρυσι έγινε γνωστό ότι υπήρχε σχέδιο τρομοκρατικού χτυπήματος με στόχους στην Ελλάδα. Τι πληροφορίες κυκλοφορούν για ενδεχόμενα τρομοκρατικά χτυπήματα;

«Υπάρχουν πολλά ακόμα που πιστεύω ότι δεν γνωρίζουμε για το σχεδιαζόμενο τρομοκρατικό χτύπημα στο εστιατόριο Ισραηλινού στην Ελλάδα. Συνήθως η Μοσάντ δεν αφήνει να μαθευτούν όλες οι πληροφορίες για τις υποθέσεις που έχει εξιχνιάσει και αντιμετωπίσει. Γνωρίζουμε ότι υπήρχαν σχέδια για χτυπήματα εναντίον ισραηλινών επιχειρηματιών, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Και αυτό, απ’ όσο γνωρίζω, παραμένει θέμα ακόμα και σήμερα. Ισραηλινοί που ταξιδεύουν στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα, πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί. Υπάρχει στο τραπέζι το σοβαρό ενδεχόμενο να δούμε ιρανική ή και τουρκική δραστηριότητα στην Κύπρο, και συγκεκριμένα στα κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη όπου συναντούμε παράνομες οικονομικές δραστηριότητες και τα οποία λειτουργούν ως καταφύγιο τρομοκρατών».

• Πώς περιμένετε να αντιδράσει η Τουρκία όταν το Ισραήλ απαντήσει στο Ιράν;

«Μου φαίνεται ότι θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τους Τούρκους να εκφράζουν την οργή τους. Το ερώτημα είναι αν το καθεστώς στην Τουρκία έχει το “στομάχι” να υπερβεί την κόκκινη γραμμή. Δεν πιστεύω ότι το έχει. Μου φαίνεται ότι υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να χτυπήσουν το Ισραήλ. Γνωρίζουμε όμως ότι έχουν χρηματοδοτήσει τρομοκρατικές δραστηριότητες στο παρελθόν και ότι δεν είναι στη σφαίρα του απίθανου να συνεχίσουν να τους στηρίζουν, μπορεί και να τους προμηθεύσουν στρατιωτικά υλικά. Θα ήταν δύσκολο κανείς να φανταστεί ότι τα τουρκικά drones που έχουμε δει στο ρωσο-ουκρανικό θέατρο πολέμου μπορεί να σταλούν και στο Ιράν; Ή σε κάποιες από τις ομάδες που συνεργάζονται με το Ιράν; Δεν ξέρω. Αυτό όμως που είναι ασφαλές να πούμε προς το παρόν είναι πως η Αγκυρα ασκεί απερίσκεπτη εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News