Οι ουρανοξύστες, όπως γράφει ο Economist, πέρα από τις πρακτικές τους χρήσεις, είναι αναμφίβολα και μια δήλωση φιλοδοξίας. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι η Σαουδική Αραβία θέλει να φτιάξει τον ψηλότερο στον κόσμο. Η κατασκευή του Πύργου της Τζέντα σταμάτησε το 2018, αλλά θα ξαναρχίσει σύντομα. Οταν ολοκληρωθεί, γράφει ο Economist, θα είναι το πρώτο κτίριο που θα υψώνεται στο ιλιγγιώδες ύψος των 1.000 μέτρων. Οι σχεδόν 170 όροφοι του πύργου της Τζέντα θα φιλοξενούν τον συνηθισμένο συνδυασμό πολυτελών διαμερισμάτων, δωματίων ξενοδοχείου και γραφείων. Από τη μία πλευρά του, οι επισκέπτες θα έχουν θέα στην καινούργια οικονομική περιοχή της πόλης. Από την άλλη πλευρά, θα βλέπουν την Ερυθρά Θάλασσα.

Το κτίριο μπορεί να κοστίσει περίπου 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά αυτό είναι ένα ασήμαντο ποσό δεδομένου του γεγονότος ότι η Σαουδική Αραβία ξοδεύει πάνω από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια για την ανάπτυξη υποδομών, την προσέλκυση τουριστών και την επανατοποθέτησή της στην παγκόσμια σκηνή. Οι ηγέτες της χώρας βλέπουν τον πύργο, που μοιάζει με ένα οδοντωτό θραύσμα γυαλιού, ως σύμβολο της δύναμης του βασιλείου. «Στέλνει ένα χρηματοοικονομικό και οικονομικό μήνυμα που δεν πρέπει να αγνοηθεί», είπε στο βρετανικό Μέσο ο πρίγκιπας Αλβαλίντ μπιν Ταλάλ, ο οποίος επιβλέπει το έργο.

Κι άλλα μέρη του κόσμου, όμως, στέλνουν παρόμοια μηνύματα. Ο Economist σημειώνει ότι υπάρχουν 236 «υπερυψηλά» κτίρια σε όλο τον κόσμο. Ο χαρακτηρισμός δίνεται σε οτιδήποτε υψηλότερο από 300 μέτρα. Τα 160 από αυτά τα κτίρια έχουν ανεγερθεί από το 2014 και μετά, σύμφωνα με το Συμβούλιο για τα Ψηλά Κτίρια και τα Αστικά Οικοσυστήματα (CTBUH), μια ερευνητική ομάδα, αντικείμενο της οποίας είναι ακριβώς αυτό που λέει το όνομά της. Αλλα 96 τέτοια κτίρια βρίσκονται υπό ανέγερση. Αυτοί οι ογκώδεις σωροί από σίδηρο και γυαλί αναδιαμορφώνουν τις πόλεις. Και, εκτός από το να σκαρφαλώνουν προς τον ουρανό, δείχνουν και τις ευρύτερες γεωπολιτικές και πολιτιστικές τάσεις: Ποιες χώρες χτίζουν υπερυψηλά κτίρια και, κυρίως, γιατί το κάνουν;

Η Μέση Ανατολή φιλοξενεί το 20% όλων των υπερψηλών κτιρίων του πλανήτη. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όπως και η Σαουδική Αραβία, επιδεικνύουν τον πετρελαϊκό τους πλούτο και τη θέση τους ως μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες της περιοχής: στα ΗΑΕ βρίσκονται 35 υπερυψηλά κτίρια.  Το Ντουμπάι και μόνο μπορεί να υπερηφανεύεται για 31 από αυτά, περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη πόλη. Το μεγαθήριό του είναι το Burj Khalifa, το οποίο, στα 828 μέτρα, είναι το ψηλότερο κτίριο στον κόσμο, από τότε που εγκαινιάστηκε, το 2010. Μόνο το 71% του Burj Khalifa είναι χρήσιμος χώρος· το υπόλοιπο είναι «ύψος ματαιοδοξίας».

Η Ασία έχει επίσης μεγάλη αγάπη για τα ύψη, έχοντας κατασκευάσει περισσότερα από τα δύο τρίτα όλων των υπερυψηλών κτιρίων την τελευταία δεκαετία. Πρόσφατη προσθήκη είναι το Merdeka 118, στην Κουάλα Λουμπούρ, το οποίο ολοκληρώθηκε πέρυσι. Με ύψος 679 μέτρα, καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση. Η Κίνα, η οποία δεν είχε σχεδόν καθόλου ουρανοξύστες πριν από το 1980, τώρα έχει πέντε από τους δέκα ψηλότερους του κόσμου. Η χώρα φιλοξενεί περισσότερους ουρανοξύστες κατά κεφαλήν από την Αμερική. Περίπου το 70% των υπερυψηλών υπό κατασκευή κτιρίων φτιάχνονται στην Κίνα. Είκοσι πέντε από αυτά, εάν ολοκληρωθούν, θα καταταγούν στα 100 πιο ψηλά κτίρια του κόσμου.

Η ανοδική τροχιά της Κίνας έχει πρακτικές αιτίες. Μέχρι πρόσφατα, ο πληθυσμός της χώρας αυξανόταν, από 980 εκατομμύρια το 1980 σε 1,4 δισεκατομμύρια σήμερα. Και όσοι αναζητούν εργασία εξακολουθούν να μετακινούνται από την επαρχία στις πόλεις, όπου ζει το 66% του πληθυσμού της χώρας. Κάπου πρέπει να μείνουν. Το ύψος βοηθά επίσης στην αστική πυκνότητα, κάνοντας τις αποστάσεις μετακίνησης μικρότερες.

Η πολιτική παρέχει πρόσθετο κίνητρο στους πολεοδόμους να σκεφτούν σε μεγάλη κλίμακα. «Οι αξιωματούχοι στις μικρές πόλεις είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο να χτίζουν ψηλά κτίρια», λέει στον Economist ο Τζέισον Μπαρ, οικονομολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Cities in the Sky: The Quest to Build the World’s Tallest Skyscrapers» (Πόλεις στον Ουρανό: Η Προσπάθεια για να Χτιστεί το Υψηλότερο Κτίριο στον Κόσμο). Τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος βλέπουν τπυς πανύψηλους ουρανοξύστες ως έναν τρόπο για να βάλουν τις πόλεις χαμηλότερης βαθμίδας στον χάρτη και ίσως έτσι να κερδίσουν την προσοχή της κεντρικής κυβέρνησης.

Μόνο το 10% των υπερυψηλών κτιρίων που κατασκευάστηκαν την περασμένη δεκαετία έχουν φτιαχτεί στην Αμερική, την πατρίδα του ουρανοξύστη, καθώς οι πρώτοι ουρανοξύστες χτίστηκαν στη Νέα Υόρκη και στο Σικάγο στα τέλη της δεκαετίας του 1880. Η Νέα Υόρκη, μια πόλη γνωστή για τα γιγάντια κτίριά της, συνεχίζει να κατασκευάζει μερικά, συμπεριλαμβανομένων των εξαιρετικά λεπτών πύργων νότια του Central Park, σε ένα σύμπλεγμα με το παρατσούκλι «οδός των δισεκατομμυριούχων».  Εξάλλου συνεχίζουν να υπάρχουν πολλά οικονομικά κίνητρα για να ανέβουν τα κτίρια προς τον ουρανό, ιδιαίτερα στη Νέα Υόρκη: Η γη είναι ακριβή και ο πληθυσμός της είναι από τους πιο πυκνούς της Αμερικής. Αλλά, η απόκτηση άδειας για νέα κτίρια είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, χάρη στις 3.300 σελίδες του κανονισμού χωροταξίας της πόλης.

Ο αριθμός των ορόφων μπορεί να αυξάνεται, αλλά ορισμένες χώρες προτιμούν να παραμένουν πιο κοντά στο έδαφος. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση μόνο η Πολωνία έχει ένα υπερυψηλό κτίριο (η Βρετανία, μέχρι πρόσφατα μέλος της ΕΕ, έχει επίσης ένα). Οι ουρανοξύστες θεωρούνται συχνά «αταίριαστοι» στην ήπειρο, λέει στον Economist ο Ντάνιελ Σαφάρικ του CTBUH. Στο Λονδίνο και τη Ρώμη τα νέα κτίρια δεν επιτρέπεται να εμποδίζουν τη θέα σε ορισμένα ορόσημα, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ανέγερση πολύ υψηλών συγκροτημάτων. Το Παρίσι απαγόρευσε την κατασκευή νέων ψηλών κτιρίων ως απάντηση στους «άσχημους» ουρανοξύστες. Στο X ένας Γάλλος αποκάλεσε τον Πύργο του Μονπαρνάς, ένα κτίριο μπρουταλιστού ρυθμού από το 1973, «τη μεγαλύτερη προσβολή στο Παρίσι από τη ναζιστική κατοχή».

Οταν σχεδιάζουν ένα υπερυψηλό κτίριο, οι αρχιτέκτονες δεν πρέπει να έχουν το κεφάλι τους στα σύννεφα. Η πρώτη σοβαρή έγνοια είναι να μην καταρρεύσει το κτίριο. «Ο άνεμος είναι ο κυρίαρχος παράγοντας» του υπερυψηλού σχεδιασμού, λέει στον Economist ο Γκόρντον Γκιλ, ο οποίος σχεδίασε τον Πύργο της Τζέντα. Καθώς τα κτίρια ανεβαίνουν και ανεβαίνουν, το ίδιο συμβαίνει και με τις δυνάμεις του ανέμου. Οι μηχανικοί υπολόγισαν ότι το Burj Khalifa, για παράδειγμα, έπρεπε να μπορεί να σταθεί όρθιο εν μέσω ανέμων που πνέουν με ταχύτητα 240 χλμ/ώρα, κάτι που ισοδυναμεί με έναν ισχυρό ανεμοστρόβιλο.

Για να αποφύγουν την εξέλιξη μιας δήλωσης μεγαλείου σε υπόδειγμα ανικανότητας, οι αρχιτέκτονες πρέπει να «μπερδέψουν» τον άνεμο χρησιμοποιώντας διαφορετικά σχήματα. Λεπτότητα, κωνικότητα, συστροφή, στρογγυλές άκρες και εγκοπές στην κορυφή του κτιρίου, όλα αυτά βοηθούν, ενώ υπάρχουν και εσωτερικές και εξωτερικές λύσεις. Στο 432 Park Ave. στη Νέα Υόρκη, πέντε διπλοί όροφοι έχουν μείνει άδειοι για να περνάει ο άνεμος. Το Taipei 101 στην Ταϊβάν διαθέτει ένα χαλύβδινο εκκρεμές, βάρους 728 τόνων, που ταλαντεύεται για να εξουδετερώνει την κίνηση που προκαλείται από τον άνεμο.

Δεδομένου του ρόλου των ουρανοξυστών ως συμβόλων, οι αρχιτέκτονες πρέπει επίσης να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην εμφάνισή τους. Το κτίριο Woolworth στη Νέα Υόρκη, το ψηλότερο στον κόσμο από το 1913 ως το 1930, έχει χάλκινη οροφή και γκαργκόιλ (τις παράξενες, δαιμονικές μορφές που συναντάμε συχνά στα μεσαιωνικά κτίρια), καθώς δημιουργήθηκε ως ένας «σύγχρονος καθεδρικός ναός του εμπορίου». Σήμερα, εκείνοι που παραγγέλνουν υπερυψηλά κτίρια, ιδιαίτερα στην Ασία και τη Μέση Ανατολή, θέλουν το κτίριο να αντιπροσωπεύει την πολιτιστική αυτοπεποίθηση, καθώς και μια συγκεκριμένη αίσθηση του τόπου, γράφει ο Economist.

Ο Γκιλ λέει ότι συμβουλεύεται πάντα τους ιστορικούς για να μάθει όσα μπορεί για τους σχετικούς συμβολισμούς: Η πρόσοψη του σχεδίου για τον Πύργο της Γροιλανδίας στο Σι’Αν της Κίνας, παραπέμπει στην πανοπλία των στρατιωτών από τερακότα της αρχαίας δυναστείας Κιν. Το σπειροειδές σχήμα του πρώτου υπερυψηλού κτιρίου του Ισραήλ, που βρίσκεται υπό κατασκευή στο Τελ Αβίβ, θυμίζει μια βιβλική περγαμηνή. Το Merdeka 118 μοιάζει μάλλον με σύριγγα, αλλά ο σχεδιασμός του υποτίθεται ότι είναι εμπνευσμένος από το σχήμα του χεριού του Τανκού Αμπντούλ Ραχμάν, όταν ο πολιτικός κήρυξε την ανεξαρτησία της Μαλαισίας το 1957.

Ο ουρανός δεν είναι το μόνο όριο για τα υπερυψηλά κτίρια. Ολες οι αναπτυσσόμενες χώρες θέλουν εντυπωσιακά κτίρια, τουλάχιστον μέχρι να αποφασίσουν ότι έχουν χορτάσει. Οι αξιωματούχοι της Κίνας δεν χαίρονται ιδιαίτερα με τα «περίεργα» κτίρια. Οικοδομήματα που μοιάζουν με «γίγαντια παντελόνια» -το παρατσούκλι που δόθηκε σε ένα κτίριο στο Πεκίνο που σχεδιάστηκε από τον Ρεμ Κούλχαας- είναι πλέον πολύ αμφισβητούμενα. Το 2021 η κυβέρνηση επέβαλε ανώτατο όριο ύψους 500 μέτρων και απαγόρευσε σε πόλεις με λιγότερους από 3 εκατομμύρια κατοίκους να κτίζουν πάνω από τα 250 μέτρα. Πιστεύεται ότι τα προβλήματα ασφάλειας, η υπερπροσφορά εμπορικών γραφείων και τα πολλά κενά κτίρια κατοικιών στις μικρότερες πόλεις είναι τα κίνητρα για την πολιτική αυτή.

Απαιτούνται επίσης περισσότερες τεχνολογικές καινοτομίες, για να ανέβουν τα κτίρια ψηλότερα. Αυτό που βοήθησε στην έκρηξη των ουρανοξυστών στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν η καινοτομία που ονομάζεται ανελκυστήρας. Αλλά, ο Εϊντριαν Σμιθ, ένας από τους αρχιτέκτονες του Burj Khalifa, λέει στον Economist ότι η τεχνολογία των ανελκυστήρων είναι εδώ και πολύ καιρό ένας περιοριστικός παράγοντας. Τα υπάρχοντα χαλύβδινα καλώδια έχουνμήκος περίπου 500 μέτρων, πράγμα που σημαίνει ότι είναι αδύνατο να φτάσει κανείς στην κορυφή πολλών υπερυψηλών κτιρίων με ένα ασανσέρ. Ο άνεμος ασκεί, επίσης, επιπλέον πίεση στα καλώδια. Ωστόσο, είναι δύσκολο να χωρέσουν πολλαπλοί ανελκυστήρες σε ψηλά, λεπτά κτίρια. Ο Πύργος της Τζέντα θα χρησιμοποιεί ανθρακονήματα, ένα ελαφρύτερο υλικό που μπορεί να ανεβάσει το ασανσέρ ψηλότερα.

Οσο τα κτίρια θα ψηλώνουν, αναμφίβολα κάποιος μεγιστάνας ή τύραννος θα θελήσει να τa φτάσει σε ύψος χιλιομέτρων, καταλήγει ο Economist. Τα υπερυψηλά κτίρια είναι μνημεία της ανθρώπινης ευρηματικότητας και του νεωτερισμού. Αλλά πάνω από όλα, όπως το έθεσε ο Μέισον Κούλεϊ, ένας αμερικανός χιουμορίστας, «ένας ουρανοξύστης είναι καυχισιά από γυαλί και ατσάλι».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News