Διαβάζοντας παλιότερα την ιστορία του Μανώλη Καραλή και όσα είχε πει για την κατάθλιψη, τον θαύμασα, όπως όλοι μας, για το σθένος του να ξεπεράσει το πρόβλημά του, αλλά και να μιλήσει για αυτό. Η κατάθλιψη και οι ψυχικές ασθένειες είναι ακόμη ένα ταμπού, που όμως σπάει όλο και περισσότερο. 

Τις τελευταίες ημέρες, το θέμα επανήλθε στη δημοσιότητα, λόγω του χάλκινου μεταλλίου του Καραλή στους Ολυμπιακούς. Ο Καραλής δεν είναι ο μόνος αθλητής που έχει κάνει μια τέτοια παραδοχή τα τελευταία χρόνια. 

Η Σιμόν Μπάιλς είναι ακόμη ένα παράδειγμα, πολύ επίκαιρο, λόγω της επιστροφής της στη γυμναστική, μετά την ψυχολογική κατάρρευσή της στους Ολυμπιακους του Τόκιο, το 2021. Την ίδια χρονιά, η τενίστρια Ναόμι Οσάκα, από την Ιαπωνία, εγκατέλειψε το γαλλικό Open μετά το πρώτο παιχνίδι, επειδή έπασχε από κατάθλιψη. 

Ο ποδοσφαιριστής της Εθνικής Γαλλίας και της Γιουβέντους, Πολ Πογκμπά, είχε πει πριν από δύο χρόνια στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro: «Δεν μιλάμε γι αυτό». Ο Πογκμπά παρουσίασε επίσης κατάθλιψη, από την οποία άρχισε να πάσχει όταν έπαιζε στην Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ υπό τις προπονητικές οδηγίες του Μουρίνιο. «Η πίεση και η αυτοαμφισβήτηση έφτασαν σε σημείο που δεν αντεχόταν πια», είπε. 

Ο Πογκμπά είχε δίκιο: «Δεν μιλάμε για αυτό». Δεν μιλήσαμε για αυτό ακόμη και το 2009, όταν ο 32χρονος γερμανός τερματοφύλακας της ομάδας Ανόβερο 96 και της Εθνικής Γερμανίας (αναμενόταν να κληθεί ως βασικός για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2010), Ρόμπερτ Ενκε, αυτοκτόνησε. Ο Ενκε έπασχε από κατάθλιψη. 

Αυτοί, πιο πάνω, είναι όσοι μίλησαν. Είναι προφανές ότι, όπως είπε ο Πογκμπά, πολλοί αθλητές δεν «μιλάνε για αυτό». Διότι είναι στίγμα. Διότι θα τους κόψει την καριέρα στη μέση. Διότι ο κόσμος θα αρχίσει να ρωτάει. Αυτά είναι δεδομένα και ισχύουν και εκτός αθλητισμού. Το βασικό ερώτημα είναι άλλο: 

Παρουσιάζουν πράγματι οι αθλητές –και ιδιαίτερα όσοι αγωνίζονται σε υψηλά επίπεδα– αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης;    

Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή όσο θα περίμενε κανείς. Στρες και πίεση, άγχος και ακατάπαυστη προσπάθεια θα ήταν λογικό να φέρουν οποιονδήποτε αντιμέτωπο με ζητήματα ψυχικής υγείας. Από την άλλη, η άθληση και η στοχοπροσήλωση υποτίθεται ότι απαλύνουν αυτά τα προβλήματα.

Εχουν γίνει πολυάριθμες έρευνες για το θέμα. Σύμφωνα με αυτές, οι αθλητές –σε ανταγωνιστικό επίπεδο– έχουν προδιάθεση στην κατάθλιψη σε παρόμοιο ποσοστό με εκείνο του γενικού πληθυσμού, που είναι περίπου 5%. Δεν υπάρχει κανένα εύρημα που να δείχνει ότι ένας άνθρωπος που πάει να γίνει αθλητής έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι καταθλιπτικός. Τα προβλήματα αρχίζουν μετά. Και αρχίζουν πολύ σύντομα. Με τον πρώτο τραυματισμό. 

Ο καθηγητής Γιενς Κλάινερτ, του Ινστιτούτου Ψυχολογίας του Γερμανικού Αθλητικού Πανεπιστημίου της Κολωνίας, έχει πει στην Deutsche Welle ότι «ύστερα από τραυματισμούς, τα ποσοστά κατάθλιψης ανάμεσα σε επαγγελματίες αθλητές εκτοξεύονται στο 15%. Τα συμπτώματα εμφανίζονται ήδη μία εβδομάδα μετά τον τραυματισμό και μπορεί να διαρκέσουν αρκετούς μήνες. 

»Η άθληση που ως ασχολία για τον ελεύθερο χρόνο μας μπορεί να προστατεύσει από τις διαταραχές κατάθλιψης, δημιουργεί επιπλέον στρες στον επαγγελματικό αθλητισμό». 

Από τους αθλητές απαιτείται να βρίσκονται διαρκώς σε κορυφαία φόρμα ώστε να συμμετέχουν σε αγώνες –εθνικούς, περιφερειακούς ή παγκόσμιους– αλλά και σε τουρνουά. Προπονούνται σκληρά και διαρκώς, επί χρόνια, ώστε να τα καταφέρουν εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή στη μάχη τους απέναντι στα δευτερόλεπτα ή τα εκατοστά. Εάν δεν καταφέρουν να συγκεντρωθούν εκείνη την ώρα, όλος ο κόπος τους θα πάει χαμένος. Είναι κάποιου είδους εξετάσεις διαρκείας, οι οποίες όμως διεξάγονται μπροστά σε εκατομμύρια βλέμματα. 

Οι αθλητές το ξέρουν αυτό, ξέρουν ότι όλος ο κόσμος τούς κοιτάει, έτοιμος να τους αποθεώσει ή να απογοητευθεί από αυτούς. 

Ολα αυτά οδηγούν πολύ εύκολα σε συμπτώματα κατάθλιψης, πριν η διαταραχή εκδηλωθεί πλήρως. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι «μούδιασμα», θλίψη και αδυναμία να αισθανθούν χαρά. Η Κριστίνα Μπαλντασάρε, ελβετίδα αθλητική ψυχολόγος, είπε στην DW ότι οι αθλητές πηγαίνουν πολύ συχνά να τη δουν κλαίγοντας. «Κλαίνε ασταμάτητα και οι περισσότεροι δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν την πίεση της προπόνησης αλλά και των αγώνων. Σταδιακά δεν θέλουν καν να προπονούνται. Δεν θέλουν να κάνουν τίποτε». 

Και συμπλήρωσε: «Πολλοί επίσης πιστεύουν ότι δεν τους συμπεριφέρονται καλά οι προπονητές τους». 

Αυτή είναι η περίπτωση της Μπάιλς, η οποία μίλησε για σεξουαλική παρενόχληση από τον γιατρό της ομάδας γυμναστικής των ΗΠΑ. Ή και του Καραλή, που έχει μιλήσει για τα ρατσιστικά και απαξιωτικά σχόλια του τέως ομοσπονδιακού προπονητή, Δημήτρη Κυτέα, ο οποίος του είχε πει ότι «οι μαύροι δεν κάνουν για το επί κοντώ».

Πολύ συχνά, όμως, είναι απλώς η πίεση που οδηγεί τους αθλητές στα όριά τους. Ο πρωταθλητισμός «σκοτώνει» τη χαρά της συμμετοχής και της άθλησης, καθώς γίνεται ένα ατελείωτο πρόγραμμα που αποσκοπεί αυστηρά σε ένα πράγμα: να γίνεις ο καλύτερος στον κόσμο, οτιδήποτε άλλο είναι αποτυχία. 

Οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι όλα αυτά ξεκινούν από νεαρή ηλικιά, όταν το παιδί ή ο έφηβος φορτώνεται ξαφνικά με προσδοκίες οι οποίες δεν ανταποκρίνονται απαραίτητα στην πραγματικότητα. «Είσαι ταλεντάρα», δεν σημαίνει, ρεαλιστικά, ότι θα ανέβεις οπωσδήποτε στην κορυφή του βάθρου. Πιθανότατα υπάρχουν πολλές και πολύ πιο ταλεντάρες στον κοσμο. Ή και όχι, αλλά αυτό δεν μπορεί να φανεί από τον τρίτο χρόνο που το πιτσιρίκι παίζει τόπι στα τσικό της τάδε ομάδας, η κολυμπάει πιο γρήγορα από τα υπόλοιπα. 

Οι προσδοκίες και η πίεση γονέων και προπονητών, ή άλλων εμπλεκομένων στην αθλητική «καριέρα» του παιδιού (μάνατζερ, ομάδες κ.λπ.), έχουν καταστροφικές συνέπειες στον ψυχισμό του:  

Μια έρευνα του 2016, για τον κολεγιακό αθλητισμό στις ΗΠΑ, ανακάλυψε ότι 22,3% των φοιτητών-αθλητών διέτρεχαν σοβαρό και άμεσο κίνδυνο κατάθλιψης, 12,5% έπασχαν ήδη από αγχώδη διαταραχή και το 8% είχε πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Πιο ευάλωτοι εκείνοι των ατομικών σπορ

Αλλες έρευνες έχουν δείξει ότι οι αθλητές στα ατομικά σπορ είναι πιο πιθανόν να πάθουν κατάθλιψη ή υπερβολικό στρες. Πρώτος στη λίστα έρχεται ο στίβος, ενώ πολύ υψηλά ποσοστά έχουν και τα «αισθητικά» σπορ (γυμναστική, συγχρονισμένη κολύμβηση), όπου η εμφάνιση παίζει εξίσου μεγάλο ρόλο με τις επιδόσεις. Στα ομαδικά αθλήματα τα ποσοστά πέφτουν, καθώς υπάρχει ένα σύστημα υποστήριξης, με τη μορφή της ομάδας. Και πάλι, όμως, η πίεση παραμένει τεράστια. 

Μπορεί οι αθλητές να μην έχουν προδιάθεση στην κατάθλιψη, έχουν όμως σε μια από τις βασικές γενεσιουργές αιτίες της: την τελειομανία. Η τελειομανία έχει θετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά την επίτευξη του στόχου/αποτελέσματος, πολύ αρνητικά όμως όσον αφορά την ψυχική υγεία. Οδηγεί, για παράδειγμα, σε ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές· πολλοί αθλητές, έχει παρατηρηθεί, σύμφωνα με άλλη έρευνα, εμφανίζουν επαναλαμβανόμενες «κινήσεις» και συνήθειες, «τελετουργικού» ή και ψυχαναγκαστικού χαρακτήρα, που παραπέμπουν σε OCD (Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή). 

Επίσης, οδηγεί πολύ πιο εύκολα σε κατάρρευση όταν ο στόχος δεν επιτυγχάνεται. Αθλητές που ρωτήθηκαν από ψυχολόγους μετά την προπόνησή τους «τι έκαναν καλά κατά τη διάρκειά της», απάντησαν, σε ποσοστό 80%, απαριθμώντας όσα ΔΕΝ έκαναν καλά. Σαν να μην είχαν ακούσει την ερώτηση. Είναι «προγραμματισμένοι» για να βλέπουν διαρκώς μόνο τα λάθη τους, ώστε να προσπαθούν να τα διορθώνουν. Κι εκεί κάπου χάνεται όλη η χαρά της ενασχόλησής τους με τον αθλητισμό. Ισως αυτό να συμβαίνει και με τον Μίλτο Τεντόγλου, που παίρνει χρυσό σε δεύτερους Ολυμπιακούς σερί και λέει «δεν τα πήγα καλά σήμερα».    

Ο κλάδος της αθλητικής ψυχολογίας έχει αναπτυχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια και σε κάποιες χώρες, όπως οι ΗΠΑ και η Γερμανία, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του επαγγελματικού αθλητισμού. Προφανές: είναι πολλά τα λεφτά και πρέπει να προστατεύσεις την επένδυσή σου, δεν θέλεις να σου πάθει κατάθλιψη πριν από τον κρίσιμο αγώνα.  

Και εδώ δημιουργείται η μεγάλη αντίφαση: οι ψυχολόγοι λένε ότι οι αθλητές πρέπει να ξαναβρούν τη χαρά του παιχνιδιού και να ξεφύγουν από την παγίδα του ανταγωνισμού, «πρέπει να εστιάσουμε στο άτομο και τη δική του πορεία και όχι στις επιδόσεις και τα ρεκόρ», όπως το θέτει η Μπαλντασάρε, «να κατανοήσει ο αθλητής ότι στη δική του ατομική περίπτωση, ίσως η 10η θέση να είναι επιτυχία». 

Στον επαγγελματικό αθλητισμό, όμως, αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Το άτομο είναι χρήσιμο μόνο ως φορέας μεταλλίων και ρεκόρ, άρα και χρημάτων. Και ίσως αυτό να μη σκοτώνει ακριβώς τον αθλητισμό, ωστόσο τραυματίζει σοβαρά το πνεύμα του. Και την ψυχική υγεία των αθλητών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News