Την άνοιξη του 2007, ο αρχαιοφύλακας Αντώνης Τσαγκλής, κάτοικος του χωριού Ανθεια στη δυτική Μεσσηνία, οδήγησε την Ξένη Αραπογιάννη, τότε προϊσταμένη της ΛΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, σε ένα ιδιαίτερα δυσπρόσιτο σημείο, μέσα από οργιώδη βλάστηση. Εκεί, ανάμεσα στους πυκνούς θάμνους, ο Τσαγκλής είχε διακρίνει με το έμπειρο μάτι του τις ανώτερες στρώσεις ενός επιβλητικού πολυγωνικού τοίχου. Ηταν μέρος του Ασκληπιείου της αρχαίας Θουρίας. Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα.

Περίπου 10 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Καλαμάτας, στην άκρη ενός μονοπατιού που περνάει μέσα από ατελείωτα λιόδεντρα, αποκαλύπτεται σήμερα ακόμη ένας μοναδικός αρχαιολογικός θησαυρός. Βρέθηκα στην ανασκαφή του θεάτρου της αρχαίας Θουρίας από μεγάλη τύχη, καθώς ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος – και δεν θα είναι όσο η ανασκαφή βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η Ξένη Αραπογιάννη, την οποία πολλοί αποκαλούν, όχι άδικα, «θηλυκό Πέτρο Θέμελη», μια υπερδραστήρια αρχαιολόγος και επικεφαλής της ανασκαφής, ξεναγεί η ίδια με τεράστια υπομονή και εξίσου μεγάλο αφηγηματικό ταλέντο στους λιγοστούς τυχερούς που βρίσκονται εκεί. Στη μία άκρη του θεάτρου, σε συνθήκες ακραίας ζέστης, οι εργαζόμενοι στην ανασκαφή σκάβουν, μαζεύουν τα χώματα, σκαλίζουν και καθαρίζουν αδιάκοπα τις πέτρες, με την προσήλωση που βλέπουμε στα ντοκιμαντέρ και αναρωτιόμαστε «μα, πόσες ώρες μπορεί να ξοδεύουν οι αρχαιολόγοι σε μια πέτρα;». Αμέτρητες, είναι η απάντηση.

Το θέατρο εντοπίστηκε το 2016 και έκτοτε έχει αποκαλύψει το μεγαλείο του, αλλά η δουλειά απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή της. «Εχει υποστεί τεράστια ανθρωπογενή ζημιά» λέει η αρχαιολόγος, δείχνοντας έναν «λόφο» από ατάκτως ερριμμένους λίθους εκεί όπου θα έπρεπε να είναι η ανατολική του κερκίδα.

Στο κέντρο του θεάτρου δύο εντελώς παράταιρα κτίσματα εξηγούν τη ζημιά αυτή. Το θέατρο χτίστηκε κατά την πρώιμη Ελληνιστική περίοδο. Οταν η πόλη εγκαταλείφθηκε, άρχισε να σκεπάζεται από χώμα. Περίπου χίλια χρόνια αργότερα, στους βυζαντινούς χρόνους, κάποιοι είδαν σημάδια του κτίσματος και άρχισαν να το διαλύουν, χρησιμοποιώντας τις πέτρες ως υλικά οικοδομής. Στο μέσον της σκηνής, έχτισαν δύο αποθήκες.

Οταν ολοκληρωθεί η ανασκαφή και δώσει άδεια το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αυτά τα κτίσματα θα απομακρυνθούν. Εως τότε θα παραμείνουν εκεί για να θυμίζουν την καταστροφή που λίγο-πολύ υπέστη όλη η αρχαία ελληνική κληρονομιά κατά τους χριστιανικούς χρόνους. Οπως και οι ξερολιθιές που οριοθετούν τα χωράφια της περιοχής, όλες τους φτιαγμένες από αρχαίες πέτρες και μάρμαρα.

Στην κάθε πλευρά της σκηνής του θεάτρου βρίσκονται δύο αύλακες μήκους περίπου 50 μ. Η αρχαιολόγος εξηγεί ότι η σκηνή ήταν συρόμενη: ήταν φτιαγμένη από ξύλο και τη μετακινούσαν από το ένα άκρο του θεάτρου στο άλλο, ανάλογα με τις ανάγκες της παράστασης. Κάτω από αυτήν υπήρχε αποθηκευτικός χώρος αλλά και υδρορροές για την απορρόφηση των νερών της βροχής. Υπάρχουν ελάχιστα ανάλογα δείγματα αρχιτεκτονικής και μηχανικής σε θέατρα εκείνης της εποχής.

Από το θέατρο, όπως και από την αρχαία Μεσσήνη, η οποία βρίσκεται βόρεια της ομώνυμης σύγχρονης πόλης, λίγα χιλιόμετρα από τη Θουρία, αγναντεύει κανείς τον εύφορο μεσσηνιακό κάμπο, ως τη θάλασσα.

Καθόλου παράξενο που η περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τους Προϊστορικούς χρόνους. Οι «πολύρρηνες» και «πολυβούται» κάτοικοι της «βαθυλείμου» Ανθειας, αναφέρονται δύο φορές στην Ιλιάδα (Ι, 151, 293).

Στη θέση Ελληνικά, περίπου ένα χιλιόμετρο από το θέατρο, βρίσκονται –ο ένας δίπλα στον άλλον– 16 πολύ εντυπωσιακοί θαλαμωτοί τάφοι, μέρος μεγάλης μυκηναϊκής νεκρόπολης (12ος π.Χ. αιώνας). Κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους, λέει η Ξένια Αραπογιάννη, η περιοχή αποτελούσε μέρος του βασιλείου του ομηρικού Νέστορα, το παλάτι του οποίου έχει ανακαλυφθεί βορείως της Πύλου.

Οι τάφοι ανακαλύφθηκαν, συμπτωματικά, μέσα στο χωράφι του Αντώνη Τσαγκλή, του αρχαιοφύλακα που ανακάλυψε και το Ασκληπιείο. Επέτρεψε όχι μόνο την ανασκαφή τους, αλλά σήμερα, στα 80 του πλέον, φυλάει ο ίδιος με μεράκι τους τάφους και δεν αρνείται ποτέ την είσοδο στους λιγοστούς επισκέπτες που φτάνουν για να τους δουν.

Θα μπορούσε και να μην την επιτρέψει. Η ύπαρξη αρχαίων σε αυτήν δεν συνεπάγεται ότι η γη ενός ανθρώπου γίνεται αυτομάτως κοινό αγαθό. Για να γίνει συστηματική ανασκαφή, πρέπει ή να δώσει άδεια ή να γίνει απαλλοτρίωση. Η απαλλοτρίωση, όμως, χρειάζεται χρήματα, τα οποία, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, από χρόνια τώρα δεν δίνει το υπουργείο Πολιτισμού. Οπως δεν δίνει και για τις συστηματικές ανασκαφές.

Οι αρχαιολόγοι πρέπει, λοιπόν, να βρουν χρήματα μόνοι τους, από τον ιδιωτικό τομέα. Η Ξένη Αραπογιάννη, όπως και ο Πέτρος Θέμελης στην αρχαία Μεσσήνη, στράφηκαν σε χορηγούς. Η εταιρεία Καρέλιας και το Ιδρυμα Κωνσταντακόπουλου είναι αυτοί που κρατάνε την ανασκαφή του θεάτρου ζωντανή. Οπως και μικρές ιδιωτικές χορηγίες.

Η ανασκαφή στην περιοχή ξεκίνησε το 2007 υπό τη διεύθυνση της Ξένης Αραπογιάννη. Από το 2009 η ανασκαφή έχει γίνει συστηματική, υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Γύρω από το θέατρο και το Ασκληπιείο απλωνόταν κάποτε η πόλη, θαμμένη σήμερα κάτω από το χώμα και τις ελιές στα γειτονικά χωράφια. Ξέρουμε ότι ήταν πολύ μεγάλη, αλλά αν δεν γίνουν ανασκαφές δεν θα μάθουμε πόσο μεγάλη.

Η Θουρία υπήρξε η μεγαλύτερη πόλη της δυτικής Μεσσηνίας μέχρι την κατασκευή (το 369 π.Χ.) της αρχαίας Μεσσήνης. Στην κορυφή της πλαγιάς βρισκόταν η Ακρόπολή της. Οι κάτοικοί της ήταν ευκατάστατοι Μεσσήνιοι και πολλοί από αυτούς αναγκάστηκαν να εκπατριστούν μετά το τέλος του Α’ Μεσσηνιακού πολέμου.

Οι Λακεδαιμόνιοι, με τη νίκη τους επί των Μεσσηνίων και την κατάληψη της περιοχής, εγκαταστάθηκαν στον τόπο το τελευταίο τέταρτο του 8ου αι. π.Χ. και από τότε η ονομασία «Θουρία» άρχισε να εκτοπίζει το μυκηναϊκό τοπωνύμιο Ανθεια.

Η Θουρία έγινε «περίοικος» πόλη των Σπαρτιατών. Οι κάτοικοί της ήταν οι τοπικοί έμπιστοι των Λακεδαιμονίων και απολάμβαναν προνόμια έναντι των άλλων Μεσσηνίων, κάτι σαν… δωσίλογοι της εποχής τους. Μετά τον σεισμό του 464 π.Χ. οι μεσσήνιοι είλωτες εξεγέρθηκαν εναντίον των Σπαρτιατών και οχυρώθηκαν στο όρος Ιθώμη. Τελικά ηττήθηκαν από τους Σπαρτιάτες και –μαζί με πολλούς κατοίκους της πόλης– αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Μεσσηνία και να καταφύγουν στη Ναύπακτο, με τη βοήθεια των Αθηναίων.

Οι Μεσσήνιοι οφείλουν την ανεξαρτησία τους αλλά και τη μεγάλη ακμή τους κατά τους 4ο, 3ο και 2ο π.Χ. αιώνα στην οργή των Θηβαίων κατά των Σπαρτιατών. Οι δεύτεροι αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν στους πρώτους την ηγεμονία επί όλων των πόλεων της Βοιωτίας και ο ιδιοφυής θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας αποφάσισε να κάνει το αδιανόητο: να εκστρατεύσει εναντίον της αήττητης και παντοδύναμης τότε Σπάρτης.

Μόλις 6.000 Θηβαίοι κατατρόπωσαν τους 11.000 Σπαρτιάτες στη μάχη των Λεύκτρων (στους πρόποδες του όρους Ελικώνας) και ο Επαμεινώνδας, πριν γυρίσει στη Θήβα, αποφάσισε να βάλει τους Μεσσήνιους να «φυλάνε» τους Σπαρτιάτες. Τους χάρισε, λοιπόν, την πρωτεύουσά τους, την αρχαία Μεσσήνη, μια πόλη-υπόδειγμα αρχιτεκτονικής, που πλέον είναι πλήρως επισκέψιμη χάρη στην επιμονή και την προσήλωση του Θέμελη. Στη συνέχεια ο Επαμεινώνδας κάλεσε όλους τους απόδημους Μεσσήνιους να επιστρέψουν για να την κατοικήσουν.

Ο Επαμεινώνδας ίδρυσε επίσης τη Μεγαλόπολη, ως ένα ακόμη «ανάχωμα» σε πιθανή εκ νέου επιθετικότητα των Σπαρτιατών.

Με την ίδρυση της Μεσσήνης η Θουρία αποτέλεσε μέλος της ελεύθερης μεσσηνιακής πολιτείας. Μετά τη ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.), όμως, ο Αύγουστος χάρισε τη Θουρία και πάλι στους Σπαρτιάτες, ως τιμωρία, επειδή οι Μεσσήνιοι είχαν πάρει το μέρος του αντιπάλου του, του Αντωνίου, και της Κλεοπάτρας. Η πόλη, σε αντίθεση με τη Μεσσήνη, άρχισε να παρακμάζει και «μετακινήθηκε» προς τα δυτικά, πιο χαμηλά στον κάμπο. Τα κτίρια σκεπάστηκαν πολύ σύντομα από το χώμα. Οταν πήγε ο Παυσανίας στην περιοχή, τον 2ο μ.Χ. αιώνα, δεν υπήρχε πλέον κανένα ίχνος της «άνω πόλης».

Σε κοινό πρόγραμμα επιφανειακής έρευνας που πραγματοποιήθηκε στη Θουρία μεταξύ της ΛΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών έχει γίνει τοπογραφική αποτύπωση των αρχαίων τειχών και των ορατών αρχαίων λειψάνων σε όλη την έκταση της αρχαίας πόλης. Ακολούθησε και γεωφυσική έρευνα με τη χρήση γεωραντάρ.

Η έκταση στην οποία απλώνονται τα σημάδια της πόλης είναι τεράστια. Το ίδιο φανέρωσε και η εύρεση κεραμικών σε μεγάλη ακτίνα.

Το αρχαίο λατομείο ασβεστολίθου, από το οποίο γινόταν η εξόρυξη για την οικοδόμηση των κτιρίων της αρχαίας πόλης, έχει εντοπιστεί σε απόσταση περίπου 1 χλμ. βόρεια της Θουρίας στη θέση Πριονιστά. Από εκεί οι λιθόπλινθοι μεταφέρονταν με κάρα μέσω μιας αρχαίας οδού που τα ίχνη της έχουν επίσης αποκαλυφθεί.

Οι κάτοικοι της Θουρίας, όπως και οι Αθηναίοι, λάτρευαν πολλούς θεούς, αλλά κυρίως την Αθηνά, και ο αρχιερέας της θεάς ήταν ο ύπατος αξιωματούχος της πόλης.

Μαζί με την πόλη, η λατρεία της Αθηνάς κράτησε για δύο χιλιετίες τα μυστικά της κρυμμένα στα ξερόχορτα, πάνω από τον επιβλητικό κάμπο. Τώρα ήρθε η ώρα να τα αποκαλύψει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News