Σας έχει τύχει να νιώσετε ένα κύμα άγχους ανοίγοντας το ψυγείο σας; Μήπως δυσκολευτήκατε κάποιες φορές να βρείτε κάτι φαγώσιμο ανάμεσα σε ένα συνονθύλευμα από βαζάκια με μαρμελάδες, τουρσιά, σάλτσες και τάπερ με μαγειρεμένα φαγητά; Δεν είναι απίθανο, δε, να έχετε κρυφοκοιτάξει μέσα σε ένα ξεχασμένο δοχείο με περιεχόμενο τόσο χαλασμένο που το πετάξατε ολόκληρο στα σκουπίδια.

Αν ναι, δεν είστε οι μόνοι. «Πολύ συχνά, ο λόγος για τον οποίο τα τρόφιμα χαλάνε και πετιούνται είναι επειδή τα ξεχνάς στο ψυγείο και τα βρίσκεις αργότερα σάπια» λέει στο BBC ο Κόχεϊ Βατανάμπε, ερευνητής Διαχείρισης Απορριμμάτων στο Πανεπιστήμιο Teikyo του Τόκιο.

Το πέταμα τροφίμων στο σπίτι είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα τρομακτικών διαστάσεων. Στο Ηνωμένο Βασίλειο περίπου το 60% όλων των απορριμμάτων τροφίμων προέρχεται από τα σπίτια, ενώ στις ΗΠΑ το ποσοστό ανέρχεται σε 40-50%. Τα στατιστικά είναι παρόμοια και στην Ιαπωνία. Το 2021, περίπου το 47% των 5,2 εκατ. τόνων απορριμμάτων βρώσιμων τροφίμων της χώρας προέρχονταν από οικιακές κουζίνες.

Οι λόγοι για όλα αυτά τα οικιακά σκουπίδια ποικίλλουν, αλλά υπάρχουν μερικοί κοινοί ένοχοι σε διαφορετικούς πολιτισμούς και γεωγραφίες. Σε αυτούς περιλαμβάνονται τα τρόφιμα που «πεθαίνουν» μέσα στα ψυγεία, το γεγονός ότι οι καταναλωτές παρερμηνεύουν την ημερομηνία στις ετικέτες των τροφίμων, κάνουν παρορμητικές αγορές και κακό προγραμματισμό όταν πηγαίνουν στο σουπερμάρκετ, και γενικά η έλλειψη ευαισθητοποίησης σχετικά με την ανάγκη μείωσης της απώλειας τροφής.

Αυτά τα προβλήματα είναι γνωστά σχεδόν σε όλες τις χώρες και πολλές προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν. Ωστόσο η Ιαπωνία δέχεται ακόμη μεγαλύτερη πίεση για να βρει λύσεις, επειδή εισάγει σχεδόν τα δύο τρίτα των τροφίμων της, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζεται το οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος της απόρριψης βρώσιμων προϊόντων, σημειώνει σε άρθρο της στην ιστοσελίδα του BBC η Ρέιτσελ Νούγερ.

«Η Ιαπωνία δεν είναι καθόλου αυτάρκης στον εφοδιασμό τροφίμων» λέει στο BBC η Τομόκο Οκαγιάμα, ερευνήτρια διαχείρισης απορριμμάτων στο Πανεπιστήμιο Taisho του Τόκιο. «Δεν είναι καλή ιδέα να εισάγουμε περισσότερα τρόφιμα από όσα χρειαζόμαστε και μετά να πετάμε πολλά από αυτά».

Δύο από τους κορυφαίους ερευνητές της Ιαπωνίας για τα απορρίμματα τροφίμων, η Τομόκο Οκαγιάμα και ο Κόχεϊ Βατανάμπε, ερευνούν τώρα τους παράγοντες που οδηγούν τα βρώσιμα τρόφιμα στον κάδο και προσπαθούν να επινοήσουν παρεμβάσεις βάσει στοιχείων. Το τελευταίο τους project εφαρμόζει τεχνικές τακτοποίησης του ψυγείου για την αντιμετώπιση μιας από τις κύριες πηγές απώλειας: το τρομακτικά ακατάστατο ψυγείο. Οπως λέει η Οκαγιάμα, «αν μπορέσουμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να τακτοποιήσουν τα ψυγεία τους, θα μπορέσουμε να τους εμποδίσουμε να ξεχάσουν το φαγητό που υπάρχει εκεί μέσα».

Από το ψυγείο στον κάδο απορριμμάτων

Το 2018 η Οκαγιάμα έκανε μια έρευνα σε περισσότερους από 500 κατοίκους του Τόκιο για να δει γιατί πετούσαν τρόφιμα. Οπως ήταν αναμενόμενο, οι ερωτηθέντες συχνά υπέθεταν ότι τα φρέσκα προϊόντα είχαν χαλάσει ή ότι τα επεξεργασμένα τρόφιμα δεν θα είχαν πλέον ευχάριστη γεύση. Μερικές φορές απλά τα ξεχνούσαν. Ωστόσο, εντόπισε επίσης μια σημαντική πηγή σύγχυσης που οδηγεί σε σπατάλη: πολλοί άνθρωποι πετούσαν τα τρόφιμα την ημερομηνία «best-by», γνωστή και ως «best-before».

Ομως οι ημερομηνίες «best-by» και «use-by» δεν είναι το ίδιο πράγμα, ούτε σημαίνει απαραίτητα ότι ένα προϊόν δεν είναι πλέον βρώσιμο, ειδικά στην περίπτωση των τροφίμων που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως το γιαούρτι και το τυρί, επισημαίνει ο Βατανάμπε. «Τα τρόφιμα χαλάνε και δεν θα είναι ασφαλή για κατανάλωση, επομένως θα πρέπει να φροντίσουμε να τα καταναλώνουμε πριν από αυτή την ημερομηνία», εξηγεί, «αλλά ορισμένα είδη όπως τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση έχουν καλύτερη γεύση όταν ωριμάζουν».

Στην Ιαπωνία και σε ορισμένες άλλες χώρες το «best-by» αναφέρεται στην ημερομηνία πριν από την οποία ένα προϊόν είναι στο μέγιστο της νοστιμιάς του, ενώ το «use-by» υποδεικνύει την ημερομηνία που εγγυάται ο κατασκευαστής για ασφαλή κατανάλωση. Ωστόσο, οι καταναλωτές σε όλον τον κόσμο τείνουν να συγχέουν αυτές τις ημερομηνίες.

Ακόμα κι αν ένα τρόφιμο έχει υπερβεί την ημερομηνία χρήσης του («use-by»), ο Βατανάμπε επισημαίνει ότι οι κατασκευαστές είναι συντηρητικοί στις εκτιμήσεις τους. Αντί να πετάνε τα τρόφιμα αποκλειστικά με βάση την ετικέτα τους, προτείνει στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους –κυριολεκτικά– για ορισμένα είδη χαμηλού κινδύνου, όπως τα καρυκεύματα, τα αρτοσκευάσματα, το γιαούρτι και το τυρί. «Μύρισέ το, παρατήρησέ το» λέει. «Τα περισσότερα είναι καλά για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την ημερομηνία λήξης στην ετικέτα τους».

Η σημασία της παρατήρησης

Ελπίζοντας, δε, να μειώσουν αυτή τη σπατάλη, οι Οκαγιάμα και Βατανάμπε σκέφτηκαν ότι θα ήταν βοηθητική μια πολύπλευρη στρατηγική εκπαίδευσης του κοινού και πρακτικές τεχνικές τακτοποίησης του ψυγείου, όπως οι παρακάτω.

Για να δοκιμάσουν την προσέγγισή τους βρήκαν πρόθυμους κυβερνητικούς εταίρους στην Αρακάουα, μια γειτονιά στο βόρειο Τόκιο που είχε ήδη επενδύσει στη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Από το 2008 το Τμήμα Περιβάλλοντος και Καθαρισμού της περιοχής προωθούσε το project «Operation Arakawa Mottainai», μια κοινή ιαπωνική φράση που εκφράζει τη λύπη για τη σπατάλη. Είχαν δοκιμάσει πολλές στρατηγικές αλλαγής συμπεριφοράς όλα αυτά τα χρόνια, αλλά η αποτελεσματικότητά τους ήταν δύσκολο να μετρηθεί, λέει η επικεφαλής του τμήματος, Γιουκίκο Μιγιαζάκι.

Η ομάδα εγκαταστάθηκε σε δύο συγκροτήματα διαμερισμάτων στην Αρακάουα, το ένα για την πειραματική παρέμβαση και το άλλο για τον συγκριτικό έλεγχο. Αρχικά ο Βατανάμπε και η Οκαγιάμα πέρασαν αρκετές ημέρες κάνοντας διαλογή περίπου ενός τόνου απορριμμάτων από τα διαμερίσματα. Ξεχώρισαν, ζύγισαν και κατέγραψαν όλα τα τρόφιμα που περιείχε.

Βρήκαν υπολείμματα τροφίμων ανακατεμένα με ολόκληρα φρούτα και λαχανικά και ολόκληρες συσκευασίες που δεν είχαν ανοιχτεί, με ζυμαρικά, ψωμιά, σνακ, κρέατα, σάλτσες, τόφου, ψάρια, ποτά και μπάλες ρυζιού. Φανταχτερά κουτιά με ανέγγιχτα ή ελάχιστα φαγωμένα μπισκότα, σοκολάτες και άλλα γλυκά ήταν άλλο ένα κοινό είδος, λέει η Οκογιάμα, και οι ερευνητές υπέθεσαν ότι αυτά τα πράγματα «είχαν δοθεί ως δώρα αλλά κανένας δεν τα ήθελε».

Η ομάδα έκανε επίσης μια ειδική σημείωση για τον μεγάλο αριθμό τροφών ζύμωσης που βρήκαν, ειδικά γιαούρτια, κάτι που δείχνει μια παρεξήγηση σχετικά με την αλλοίωση, λέει ο Βατανάμπε. «Τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση είναι ακόμα ζωντανά, οπότε δεν χαλάνε τόσο εύκολα» τονίζει στο BBC.

Στη συνέχεια οι δυο ερευνητές πραγματοποίησαν εθελοντικές συναντήσεις με κατοίκους σε ένα συγκρότημα διαμερισμάτων που ονομάζεται Sky Heights και τους εξήγησαν το project. Μετά από μια σύντομη διάλεξη για τη σπατάλη φαγητού μίλησαν για τις ημερομηνίες «best-by» και εισήγαγαν μια σειρά από παρεμβάσεις: μεθόδους που αποσκοπούσαν να κατευθύνουν διακριτικά τους ανθρώπους προς θετικές επιλογές συμπεριφοράς χωρίς τεράστια δέσμευση.

Αυτές οι παρεμβάσεις περιλάμβαναν τεχνικές για πιο έξυπνη οργάνωση του ψυγείου, τις οποίες ο καθένας μπορεί να δοκιμάσει εφόσον θέλει να μειώσει τη σπατάλη.

Πώς να οργανώσετε ένα ψυγείο

Καταρχάς, ο Βατανάμπε και η Οκαγιάμα έδωσαν στους κατοίκους ταινία με φωτεινές κόκκινες και άσπρες ρίγες για να επισημάνουν ένα τμήμα των ψυγείων τους που προορίζεται για είδη με σύντομη λήξη ή να την κολλήσουν απευθείας πάνω σε προϊόντα που πρέπει να καταναλωθούν γρήγορα. Μοίρασαν επίσης διαφανείς πλαστικούς δίσκους ανοιχτούς από πάνω, που προορίζονται να κάνουν πιο ορατά και εύκολα προσβάσιμα τα τρόφιμα που θα αλλοιώνονταν σύντομα.

Οι ερευνητές έδωσαν επίσης αυτοκόλλητα που απεικόνιζαν δύο άτομα με τα χέρια τους ενωμένα κάτω από το μήνυμα «Δεν μπορώ να σε φάω. Λυπάμαι πολύ». Ενθάρρυναν τους συμμετέχοντες να βάλουν τα αυτοκόλλητα σε κάθε τρόφιμο που πετούσαν και να αφιερώσουν λίγο χρόνο για να εσωτερικεύσουν το μήνυμα του αυτοκόλλητου. Οπως λέει η Οκαγιάμα, «νομίζω ότι το να παρατηρείς είναι πολύ σημαντικό».

Δύο εβδομάδες μετά τη συνάντησή τους με τους κατοίκους του Sky Heights, οι ερευνητές διεξήγαγαν άλλη μια ανάλυση διαλογής απορριμμάτων. Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά: βρήκαν μείωση 10% στα απόβλητα τροφίμων στην περιοχή των πειραμάτων και 10% αύξηση στα απόβλητα τροφίμων στην περιοχή του ελέγχου.

Ερμηνεύοντας συνδυαστικά αυτά τα ευρήματα, ο Βατανάμπε λέει ότι η παρέμβαση στην πραγματικότητα οδήγησε σε μείωση 20% στη σπατάλη τροφίμων. (Αυτός και η Οκαγιάμα υποψιάζονται ότι η αύξηση στην περιοχή ελέγχου θα μπορούσε εν μέρει να εξηγηθεί από τον Δεκέμβριο, που είναι η «εποχή της ζεστής κατσαρόλας», με πιάτα που σχεδόν αναπόφευκτα δημιουργούν απόβλητα.)

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα στο Sky Heights, σε ποσοστό 77% είπαν ότι χρησιμοποίησαν τον πλαστικό δίσκο, το 18% τα αυτοκόλλητα και το 13% την ταινία. Φαίνεται, δε, ότι ακόμα και η απλή συζήτηση για τα απορρίμματα τροφίμων υπήρξε ένας σημαντικός παράγοντας αλλαγής. Σε μια συνάντηση τον Μάρτιο όπου οι Βατανάμπε και Οκαγιάμα παρουσίασαν τα αποτελέσματά τους σε 14 κατοίκους του Sky Heights, η 78χρονη Νορίκο Νοζάκι είπε ότι η καμπάνια την έκανε να συνειδητοποιήσει «πράγματα που συνήθως δεν σκέφτεσαι».

Αν και η ίδια κατέληξε να χρησιμοποιεί τον πλαστικό δίσκο της για να ακουμπάει κουτιά μπύρας αντί για τρόφιμα που λήγουν γρήγορα, είπε πως είναι πλέον σε θέση να συνδέει τα υπολείμματα φαγητού από την κουζίνα της με μεγαλύτερα παγκόσμια προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή και η έλλειψη πόρων. «Το να έχεις μόνο ένα μικρό πράγμα στο μυαλό σου μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στη μείωση των απορριμμάτων» είπε.

Η 82χρονη Χιρόκο Σασάκι, η οποία ανατράφηκε μεταπολεμικά με τη δια βίου δέσμευση να μη σπαταλά ποτέ φαγητό, πρόσθεσε ότι ένιωσε «αρκετά θυμωμένη» βλέποντας τις φωτογραφίες όλων των βρώσιμων προϊόντων που οι δυο ερευνητές «ψάρεψαν» από τα σκουπίδια του συγκροτήματος. «Αλλά μόνο το να νιώθεις θυμό δεν λύνει το πρόβλημα, επομένως είναι καλό να μιλάτε για το θέμα και να ενθαρρύνετε τους άλλους να κάνουν περισσότερα» σημείωσε.

Το πνεύμα του «Mottainai»: λύπη για τη σπατάλη

Ο Βατανάμπε και η Οκαγιάμα δεν γνωρίζουν σε ποιον βαθμό τα ευρήματά τους στην Αρακάουα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και αλλού στην Ιαπωνία ή και πέρα ​​από αυτήν. Αλλά τώρα επαναλαμβάνουν το πείραμα σε 520 νοικοκυριά στο Ναγκάι, μια πόλη του νομού Γιαμαγκάτα, κάτι που θα μπορούσε να ενθαρρύνει τις τοπικές κυβερνήσεις σε όλη την Ιαπωνία να δοκιμάσουν παρόμοια προγράμματα στις κοινότητές τους.

Η Γιουκίκο Μιγιαζάκι, επικεφαλής του Τμήματος Περιβάλλοντος και Καθαρισμού της Αρακάουα, και οι συνεργάτες της ήδη σκέφτονται τώρα τρόπους με τους οποίους μπορούν να προσεγγίσουν περισσότερους κατοίκους της περιοχής, μεταξύ άλλων με τη διοργάνωση ενημερωτικών εκστρατειών και τη διδασκαλία των παιδιών σχετικά με το πέταμα του φαγητού. «Η πρόκλησή μας είναι πώς θα πείσουμε όσο περισσότερα νοικοκυριά γίνεται να κάνουν πράξη τα μέτρα» λέει. «Θα θέλαμε να βοηθήσουμε στην καλλιέργεια ενός πνεύματος “mottainai”».

Πάντως ο κόσμος δεν χρειάζεται να περιμένει τους κυβερνητικούς εκπροσώπους να παρέμβουν. Οποιοσδήποτε θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πλαστικούς δίσκους, ταινία και αυτοκόλλητα, ανεξάρτητα από το πού ζει. Θα μπορούσαν επίσης να αναρωτηθούν περισσότερο πότε ένα τρόφιμο πρέπει πραγματικά να πεταχτεί, επισημαίνει η Οκαγιάμα. «Το να πετάς φαγητό μόνο και μόνο επειδή έχει περάσει η ημερομηνία της καλύτερης στιγμής του είναι σπατάλη πόρων, αλλά και χρημάτων» τονίζει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News