Στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, στις δύο τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου του 1974, γράφτηκε η ιστορική σελίδα της μετάβασης από τη χούντα στη Δημοκρατία. Ηταν η ώρα που προσγειώθηκε στην Αθήνα το αεροσκάφος του γάλλου προέδρου Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν που μετέφερε στην Αθήνα τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Τον πολιτικό που χειρίστηκε με άψογο τρόπο από τις πρώτες κιόλας ώρες την πορεία από το στρατιωτικό καθεστώς προς την ελευθερία, με την τραγωδία της Κύπρου να βρίσκεται ακόμη σε πλήρη εξέλιξη.

Μετά την άφιξη στο Ελληνικό, ο Καραμανλής ορκίστηκε Πρωθυπουργός στο Εντευκτήριο της Βουλής στις 4.15 τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου. Η χούντα είχε τελειώσει.

Μια ημέρα μετά, στις 25 Ιουλίου, έφτασε στο Πόρτο Ράφτη το πλοίο «Σκίρων» το οποίο μετέφερε από τη Γυάρο τους πολιτικούς κρατούμενους της χούντας που είχαν μόλις απελευθερωθεί μετά την πτώση του καθεστώτος. «Οι 44 της Γυάρου ελεύθεροι από χθες» έγραψαν «Τα Νέα» στο φύλλο της 26ης Ιουλίου που κάλυψε το γεγονός. Ετσι, ενώ στο Ελληνικό άνοιγε ένα κεφάλαιο πενήντα ετών ομαλού δημοκρατικού βίου, στο Πόρτο Ράφτη έκλεινε το τραυματικό κεφάλαιο των τόπων εξορίας που, όπως γράφει η ιστορικός Νάση Μπαλτά, υπήρχαν από το 1871, «όταν ένας νόμος για την καταστολή της ληστείας οδήγησε σε πλήθος εκτοπίσεων για πολιτικούς λόγους»:

♦ Τόποι εξορίας υπήρξαν διάφορα νησιά, κυρίως μικρά και άγονα, στα οποία οι συνθήκες ζωής και η πρόσβαση ήταν εξαιρετικά δύσκολες. Η λίστα μεταξύ άλλων περιλαμβάνει: Μακρόνησος (η σφραγίδα του μετεμφυλιακού κράτους της Δεξιάς), Γυάρος, Αγιος Ευστράτιος, Ικαρία, Ανάφη, Αμοργός (οι πρώτοι κομμουνιστές εξόριστοι έφτασαν εκεί το 1927), Λέρος (τόπος εξορίας από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα που χρησιμοποιήθηκε και από τη χούντα).

♦ Παραθέτουμε την πλήρη λίστα όσων επέστρεψαν από τη Γυάρο στις 25/7/1974 με τη σειρά που αναφέρονται στο ρεπορτάζ των «Νέων» και με τις ιδιότητες που τυπώθηκαν στην εφημερίδα (θα επανέλθουμε). Ανάμεσά τους υπάρχουν πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην πολιτική, τις επιστήμες, τη δημοσιογραφία, τις τέχνες και τα γράμματα, πριν και μετά τη Μεταπολίτευση:

— «Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος, τέως βουλευτής της Ενώσεως Κέντρου»

— «Γεώργιος Στεργίου, τέως βουλευτής της ΕΔΑ»

— «Στάθης Παναγούλης, φοιτητής Οικονομικών Επιστημών»

— «Νίκος Κιάος, Τάσος Δήμου και Ζήνων Ζορζοβίλης, δημοσιογράφοι»

— «Τάκης Μπενάς, τέως γενικός γραμματεύς της Νεολαίας Λαμπράκη»

— «Παντελής Βούλγαρης, σκηνοθέτης»

— «Νίκος Ψαρουδάκης, εκδότης»

— «Παύλος Γεωργίου, καθηγητής»

— «Ιωάννης Χοντζέας, μεταφραστής»

— «Βασίλης Τσιγκούνης, λογιστής»

— «Αθανάσιος Παπαρήγας, φιλόλογος»

— «Αθανάσιος Τσιώκος, ασκούμενος δικηγόρος»

— «Αθανάσιος Γρέβιας, ιδιωτικός υπάλληλος»

— «Κώστας Σεφέρης, υδραυλικός»

— «Γεώργιος Χριστοδούλου, υποδηματοποιός»

— «Σπύρος Χαλβατζής, ιδιωτικός υπάλληλος»

—«Γεώργιος Τρικαλινός, δικηγόρος»

— «Ιωάννης Πλαπούτας, συνδικαλιστής»

— «Πέτρος Ντούσκος, μηχανικός»

— «Αντώνιος Ζαλούμης, ασκούμενος δικηγόρος»

— «Αντώνης Ασμάνης, Νικόλαος Καραγιάννης και Σταύρος Σιδέρης»

— «Σωφρόνης Παπαδόπουλος, Χρήστος Ραμαντάνης και Ιωάννης Φελέκης, εργάτες»

— «Νίκος Παπαδημητρίου, λογιστής»

— «Νίκος Μανιός, Γιώργος Σαγιάς, Ανδρέας Νεφελούδης και Στέλιος Παππάς, φοιτητές»

— «Ιωάννης Κοκκοβός, ελαιοχρωματιστής»

— «Κώστας Κουκουβίτης και Βασίλειος Ντάρδας, έμποροι»

— «Χρήστος Καρανάσης, Στέφανος Παπαγιάννης, Σπύρος Γκέκας, Γεράσιμος Κοτροκόης, Κωνσταντίνος Παναγιωτόπουλος, Χαρ. Τσιρίδης και Α. Ρόκας»

Ανάμεσα σε αυτούς που επέστρεψαν από τη Γυάρο ήταν επίσης ο Μπάμπης Δρακόπουλος, κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ και αργότερα γραμματέας του ΚΚΕ Εσωτερικού, καθώς και ο ηθοποιός Σταύρος Παράβας που συνελήφθη και βασανίστηκε από τη χούντα.

Είναι πολύ πιθανό, αν όχι βέβαιο, ότι τα ονόματα όπως δόθηκαν μαζί με τις ιδιότητες στους δημοσιογράφους στο Πόρτο Ράφτη —και καταγράφηκαν στις εφημερίδες της 26ης Ιουλίου— προέρχονταν από το σύστημα καταγραφής της χούντας, από τους φακέλους δηλαδή των πολιτικών κρατουμένων στη Γυάρο.

Πέρα από τα πρόσωπα, όπως ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, ο Τάκης Μπενάς και ο Γιώργος Στεργίου (καμία σχέση με τον νυν πρόεδρο της ΕΥΔΑΠ της ΝΔ), που αναφέρονται με την καταγεγραμμένη παρουσία τους σε μη απαγορευμένα κόμματα της περιόδου προ της χούντας (το ΚΚΕ νομιμοποιήθηκε από τον Καραμανλή λίγο μετά στις 23 Σεπτεμβρίου του ’74), πολλές ιδιότητες είναι διαφορετικές από αυτές με τις οποίες έγιναν αργότερα γνωστοί.

Για παράδειγμα, ανάμεσα στα πολλά γνωστά πρόσωπα, οι Νίκος Μανιός, Στέλιος Παππάς (πατέρας του Νίκου Παππά), Γιώργος Σαγιάς και Ανδρέας Νεφελούδης που αναφέρονται ως «φοιτητές», είχαν έντονη αντιδικτατορική δράση και στη συνέχεια ασχολήθηκαν με την πολιτική. Ο Γιάννης Χοντζέας που αναφέρεται ως «μεταφραστής» υπήρξε μέλος της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ ήδη από το 1944. Ο Σπύρος Χαλβατζής που αναφέρεται ως «ιδιωτικός υπάλληλος» υπήρξε μέλος της νεολαίας της ΕΔΑ από το 1962 και μετά τη χούντα διετέλεσε μεταξύ άλλων βουλευτής του ΚΚΕ. Ενώ ο Θανάσης Παπαρήγας (σύζυγος της Αλέκας Παπαρήγα) που αναφέρεται ως «φιλόλογος», υπήρξε μέλος της νεολαίας Λαμπράκη και διετέλεσε στη συνέχεια μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του KKE.

Οι κρατούμενοι της Γυάρου έμαθαν ξαφνικά ότι έπεσε η χούντα και ότι ήταν ελεύθεροι να φύγουν. Ο Νίκος Μανιός θυμάται, μιλώντας στην ιστοσελίδα istorima.org: «Φύγαμε στις 23-24 Ιουλίου, δεν υπήρχε ραδιόφωνο, ήρθε και μας το ‘πε ο μοίραρχος ότι είμαστε ελεύθεροι να φύγουμε, ότι δεν μπορούμε τώρα για τεχνικούς λόγους, αλλά αύριο θα έρθει καράβι να μας πάρει».

Δείτε πλάνα της άφιξης των εξόριστων (X/ @chris_avramidis):

Η απελευθέρωση των εξόριστων μετά τη Χούντα και η συγκινητική υποδοχή τους

Το #Πολυτεχνειο ζει#17Νοεμβρη pic.twitter.com/1tylCBufZg

— Chris Avramidis (@chris_avramidis) November 16, 2021

Το οχηματαγωγό «Σκίρων» έφτασε στο λιμάνι του Πόρτο Ράφτη στις 18.45 το απόγευμα της 25ης Ιουλίου. Τους περίμενε πλήθος κόσμου «με βεγγαλικά, λουλούδια, κλωνάρια ελιάς και στεφάνια» όπως αναφέρει το ρεπορτάζ. «Καθώς το πλοίο πλησίαζε οι εξόριστοι, συγκεντρωμένοι στο κατάστρωμα άρχιζαν να χαιρετούν με υψωμένα χέρια που σχημάτιζαν το σήμα της νίκης».

«Κλείσαμε την πόρτα όταν φεύγαμε»

«Η ιταλίδα δημοσιογράφος Οριάνα Φαλάτσι περίμενε κι αυτή», συνεχίζει το ρεπορτάζ για τους συγκεντρωμένους στο λιμάνι. Ανάμεσα σε όσους έκαναν δηλώσεις ήταν κρατούμενοι που αφηγούνταν τις συνθήκες και τα βασανιστήρια που υπέστησαν. Διάχυτη ήταν όμως στα λεγόμενά τους και η ελπίδα μιας νέας αρχής για τη χώρα.

Ο βραβευμένος έλληνας σκηνοθέτης, Παντελής Βούλγαρης δήλωσε μόλις κατέβηκε από το πλοίο: «Εύχομαι να πάνε καλύτερα τα πράγματα για τη χώρα μας. Πιστεύουμε ότι είμαστε οι τελευταίοι κρατούμενοι της Γυάρου. Αυτό αισθανόμασταν όταν κλείναμε την πόρτα της και φεύγαμε».

Υπολογίζεται από τους ιστορικούς που μελετούν τα αρχεία ότι στη Γυάρο, που υπήρξε τόπος εκτοπισμού από τα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εξορίστηκαν κατά τον 20ο αιώνα πάνω από 8.500 άνθρωποι. Στο λεγόμενο «θανατονήσι του Αιγαίου» που βρίσκεται στις Κυκλάδες μεταξύ Ανδρου, Σύρου και Τζιάς οδηγήθηκαν οι εξόριστοι του Εμφυλίου (λειτούργησε σχεδόν παράλληλα με τη Μακρόνησο από το 1947) οι οποίοι έχτισαν οι ίδιοι με καταναγκαστική εργασία τη φυλακή τους. Η χούντα χρησιμοποίησε τη Γυάρο από το 1967 έως το 1974.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News