1975: Ο Κουν γράφει Ιστορία

Το ιστορικό πρώτο ανέβασμα έγινε στο Ηρώδειο το Σάββατο 29 Αυγούστου 1959. Ηταν η παράσταση του Καρόλου Κουν που ξεσήκωσε αντιδράσεις με την ανατρεπτική της ματιά. Η συνεργασία του με τον Μάνο Χατζιδάκι (μουσική), τον Γιάννη Τσαρούχη (σκηνικά-κοστούμια) και τη Ζουζού Νικολούδη (χορογραφία) έγραψε Ιστορία, όπως και οι ιαχές «ντροπή» την ώρα που ο ιερέας (Θόδωρος Κατσαδράμης) άρχισε να ψάλει τα λόγια του σε τόνο που παρέπεμπε σε βυζαντινή εκκλησιαστική ψαλμωδία. Ο τότε υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως και διοικητής του ΕΟΤ, Κωνσταντίνος Τσάτσος, αποχώρησε οργισμένος, ενώ απαγόρευσε τις επόμενες παραστάσεις.

Το 1975 ήταν η σειρά της Επιδαύρου. Εκεί ο Κουν ανέβασε μια παράσταση που μέχρι σήμερα θεωρείται κλασική για την ποιητικότητα και την ελευθερία της. Η γενική πρόβα πραγματοποιήθηκε τον Δεκαπενταύγουστο και έπαιρναν μέρος οι καλύτεροι του Θεάτρου Τέχνης: Δ. Χατζημάρκος, Γ. Μόρτζος, Χρ. Καλαβρούζος, Γ. Αρμένης, Γ. Λαζάνης, Ρένη Πιττακή κ.ά. Την επιμελήθηκε κινηματογραφικά ο Μίμης Κουγιουμτζής και το βίντεο μπορεί κάποιος να το  δει σήμερα στο YouTube. H παράσταση επαναλήφθηκε το καλοκαίρι του 1986 με Πεισθέταιρο τον Γιώργο Λαζάνη και Ευελπίδη τον Παντελή Παπαδόπουλο.

1979, η πρεμιέρα του Εθνικού

Ο Αλέξης Σολομός υπήρξε μαθητής και αργότερα συνεργάτης του Κουν, έχοντας συμμετάσχει στην παράσταση των «Ορνίθων» στο Κολέγιο Αθηνών το 1932, στους ρόλους του Κινησία και του Κορυφαίου.

Το 1979 ανέλαβε τη σκηνοθεσία για το Εθνικό Θέατρο αναζητώντας το «ποιητικό» κάτω από τη βωμολοχία και το επιθεωρησιακό ύφος με το οποίο συνδεόταν ο Αριστοφάνης. Διόλου τυχαία, τη σκηνογραφία και ενδυματολογία υπογράφει ο ζωγράφος Αλέκος Φασιανός και τη μουσική επιμέλεια η Δόμνα Σαμίου. Τα μέλη του Xορού παρουσιάζονται σαν ιθαγενείς εξωτικής φυλής, ενώ στην κριτική της για τις στυλιστικές επιλογές η Ελένη Βαροπούλου αναρωτιέται: «Η απορία πώς ο Φασιανός, ξεκινώντας από τον αρχικό πυρήνα των κοστουμιών του Τσαρούχη, κατάφερε να μετατρέψει τα πουλιά σε λουλούδια, έμεινε αναπάντητη…» (Πρωινή Ελευθεροτυπία, 1 Αυγούστου 1979).

1997, η αναβίωση του Κουν

Η νεότερη γενιά έπρεπε να έχει μια αίσθηση –στο μέτρο του δυνατού– για την ιστορική παράσταση του Καρόλου Κουν. Την αποστολή ανέλαβαν δύο καλοί μαθητές του, ο Γιώργος Λαζάνης και ο Μίμης Κουγιουμτζής, οι οποίοι ανέβασαν τους «Ορνιθες» στην Επίδαυρο στις 25 Ιουλίου 1997, σε επιμέλεια σκηνικών και κοστουμιών Διονύση Φωτόπουλου και μουσική επιμέλεια Νίκου Κυπουργού.

Πεισθέταιρος ήταν ο Θύμιος Καρακατσάνης και Ευελπίδης (για άλλη μια φορά) ο Παντελής Παπαδόπουλος. Πρόθεση των συν-σκηνοθετών ήταν ακριβώς να φέρουν το νεότερο κοινό πιο κοντά στη μυθολογία του δασκάλου τους και της πρώτης παράστασης, παρά να διεκδικήσουν δάφνες καινοτομίας.

2012, για την Ελλάδα της κρίσης

Σε παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, ο Γιάννης Κακλέας παρουσίασε στις 10 Αυγούστου 2012 την αριστοφανική κωμωδία μόνο για μία βραδιά, καθώς η παράσταση της επομένης ακυρώθηκε λόγω έντονης βροχόπτωσης.

Διατηρώντας ορισμένα εμβληματικά μουσικά μοτίβα του Μάνου Χατζιδάκι από την παράσταση του 1959, έκανε αναφορές στην Ελλάδα της κρίσης, ενώ ενέταξε στίχους του Καρυωτάκη («Θέλω να φύγω πια από δω, θέλω να φύγω πέρα, σε κάποιο τόπο αγνώριστο και νέο…») με το άκουσμα των οποίων ξεκίνησαν ο Πεισθέταιρος (Βασίλης Χαραλαμπόπουλος) και ο φίλος του Ευελπίδης (Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος), αλλά και της Κατερίνας Γώγου («Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος/ Θα την αλλάξουμε τη ζωή!»).

2016, πανηγύρι των αισθήσεων

Στις 19 και 20 Αυγούστου 2016 περίπου 20.000 θεατές (ρεκόρ για το Φεστιβάλ Αθηνών εκείνη τη χρονιά) παρακολούθησαν τους «Ορνιθες» σε σκηνοθεσία του Νίκου Καραθάνου και παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Ο Μιχάλης Σαράντης, που είχε τον ρόλο του Πεισθέταιρου, δίπλα στον Αρη Σερβετάλη (Ευελπίδης), παρουσίαζε την κωμωδία σαν έναν γοητευτικό μύθο που απαιτεί το ξεχείλωμα των αισθήσεων σε βαθμό σουρεαλιστικό.

Στη Νεφελοκοκκυγία του 2016, κράτος και εξουσία είχαν η ελαφράδα, η ηδονή και το πείραγμα. «Είσαι ηλίθιος» λέει κάποια στιγμή ο Πεισθέταιρος στον Ευελπίδη. «Ναι, αλλά μ’ αγαπάς» ανταπαντά η άλλη όψη του νομίσματος. Οι «Ορνιθες» που φαντάστηκε ο Καραθάνος γεννήθηκαν από το περίσσευμα των δικών του βιωματικών εμπειριών: από οικογενειακές βεγγέρες, φωτογραφίες συγγενών, αγαπημένους πίνακες ζωγραφικής, την ανάμνηση ενός μπάνιου σε καταπράσινο κήπο (ένα κάδρο θύμιζε τις «Λουόμενες» του Σεζάν, από τις καλύτερες κατακτήσεις της αείμνηστης σκηνογράφου Ελλης Παπαγεωργακοπούλου).

Και η Νεφελοκοκκυγία; Η πολιτεία των πουλιών; Αυτή τη φορά ήταν ένα εξωτικό νησάκι χαμένο πιθανότατα στον Αμαζόνιο, με ψηλούς φοίνικες, πολύχρωμες ομπρέλες θαλάσσης και ειδυλλιακούς φωτισμούς. Ετσι, η παράσταση πηγαινοερχόταν μεταξύ Βραζιλίας (όπου οι αθλητές των Ολυμπιακών Αγώνων εκείνη τη χρονιά κυνηγούσαν τα ρεκόρ), μιας ταινίας animation (από τα «Angry Birds» μέχρι το «Ρίο»), αλλά και εκδρομών σε ελληνικές παραλίες.

2020, η εποχή του κορονοϊού

Το 1975 ο Γιάννης Ρήγας συμμετείχε στον Χορό στην αναβίωση των «Ορνίθων». Ηταν ένα μαύρο πουλί που έπεφτε από ένα ύψωμα ενώπιον 18.000 θεατών. Το 2020 ήταν η σειρά του να σκηνοθετήσει το αριστοφανικό έργο για λογαριασμό του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη, με τους κεντρικούς ρόλους να ερμηνεύουν ο Ταξιάρχης Χάνος και ο Χρήστος Στέργιογλου.

Στην πρώτη σκηνή κυλούν πάνω στο σκηνικό δυο ογκώδεις σφαίρες με ακίδες γύρω τους (για να θυμίζουν το σχήμα του κορονοϊού). Τα κοστούμια ανοίγουν και από μέσα βγαίνουν δύο άνθρωποι εγκλωβισμένοι στη χώρα της σύγχρονης δυστοπίας. «Πανδημία!» κραυγάζει ο τσαλαπετεινός Εποπας.«Πού – πού – πού – πού – πού – πού – πού – πού ‘ν’ αυτός που μας εκάλεσε;/ Ω! Προδοθήκαμε, πάθαμ’ ανόσια!». Ακούγεται αμέσως η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και μέσα από αυτήν βγαίνουν οι νότες του Γιώργου Χριστιανάκη.

2024, η πρόταση του Αρη Μπινιάρη

«Χρειαζόμαστε φτερά για όσους ανθρώπους σαν εμάς είναι χαμένοι». Με τη φράση αυτή οι πρωταγωνιστές Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος (Πεισθέταιρος) και Γιώργος Χρυσοστόμου (Ευελπίδης) αντιστέκονται σε όλους τους «εισβολείς» που θέλουν να αλλοιώσουν την ουτοπική κοινωνία τους. Από τις μέχρι τώρα πληροφορίες φαίνεται ότι ο σκηνοθέτης Αρης Μπινιάρης, από τους νεότερους που θα αναμετρηθούν με την αρχαία κωμωδία, ενισχύει την αίσθηση της κίνησης και τον δεσμό φιλίας ανάμεσα στους δύο άνδρες. Από την άλλη, αφαιρεί πολλά στοιχεία από το αριστοφανικό κείμενο και με δικά του εμβόλιμα παρουσιάζει μια ποιητική σύνθεση ακολουθώντας το «πνεύμα» της φυγής, και όχι το γράμμα.

Οι δικοί του «Ορνιθες» θα παρουσιαστούν στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 9 και 10 Αυγούστου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News