Υποθετικό σενάριο: βράδυ εκλογών, η ώρα 19:00, οι κάλπες μόλις έχουν κλείσει και τα exit polls δίνονται στη δημοσιότητα. Οι προβλέψεις επιβεβαιώνονται και λίγες ώρες αργότερα όλοι γνωρίζουμε ποιο κόμμα κέρδισε τις εκλογές. Και πέφτουμε για ύπνο – άλλοι χαρούμενοι και άλλοι απογοητευμένοι, μιας και όλοι ξέρουμε ποιος θα μας κυβερνά από την επόμενη μέρα. Τί θα γινόταν όμως εάν ξυπνούσαμε το επόμενο πρωί και μαθαίναμε ότι η Πρόεδρος της Δημοκρατίας έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο κόμμα που βγήκε τέταρτο σε ψήφους; Θα μου πείτε, τότε τι νόημα θα είχε να γίνονται εκλογές αν ήταν να σχηματίζει κυβέρνηση όποιος προκρίνεται από την (τον) Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Κανένα νόημα. Απολύτως.

Και όμως, κάπως έτσι λειτουργούσε το σύστημα μία δεκαετία αφότου είχε τεθεί σε ισχύ το δεύτερο Σύνταγμα του ελληνικού κράτους, δηλαδή το Σύνταγμα του 1864.

Εκείνος που πρώτος έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου δεν ήταν άλλος από τον Χαρίλαο Τρικούπη. Στις 29 Ιουνίου 1874 δημοσίευσε στην εφημερίδα «Καιροί» ένα άρθρο που έχει μείνει ιστορικό . Ο τίτλος του ήταν «Τις Πταίει;».

Σε αυτό, προειδοποιούσε τον βασιλιά Γεώργιο Α’ για τις ευθύνες του, τονίζοντας ότι η χώρα όδευε στον γκρεμό με τις κυβερνήσεις μειοψηφίας που την κυβερνούσαν. Εγραφε χαρακτηριστικά ο Τρικούπης ότι οι εκλογές μοιάζουν με «ελεεινό δράμα» και ότι αν συνεχιζόταν η ίδια κατάσταση θα οδηγούσε τον λαό σε επανάσταση.

«Αφού μέσω της διαστροφής του Συντάγματος και της εικονικότητας της Βουλής κυβερνάται πράγματι η Ελλάδα ως απόλυτη μοναρχία, ήταν επόμενο όσοι πολιτεύονται να γίνουν όπως τους διαπλάττει το νόθο καθεστώς. […] Δεν φταίει το πολίτευμα, δεν φταίνε οι αντιπρόσωποι του Έθνους, δεν φταίει το Έθνος».

Ποιος έφταιγε λοιπόν; Η απάντηση γινόταν φανερή μέσα από το άρθρο. Ο ανώτατος άρχοντας, ο βασιλιάς. Λίγες μέρες αργότερα ακολούθησε και δεύτερο άρθρο, στην ίδια εφημερίδα, με τίτλο «Παρελθόν και Ενεστώς». Εκεί ο Τρικούπης μιλούσε για τις τελευταίες εκλογές και ανέφερε συγκεκριμένα γεγονότα, εκλογικές παραβάσεις, παρανομίες, αυθαιρεσίες, ενώ θύμιζε στον Γεώργιο ότι τα ίδια γίνονταν και επί Όθωνος, με αποτέλεσμα την έξωσή του.

Η δημοσίευση των άρθρων προκάλεσε πολιτικό σεισμό. Ο τότε πρωθυπουργός Δημήτριος Βούλγαρης κάλεσε τον εισαγγελέα να απαγγείλει κατηγορίες κατά του συντάκτη των άρθρων. Τα άρθρα είχαν δημοσιευθεί ανώνυμα κι έτσι στην αρχή συνελήφθη ο εκδότης της εφημερίδας. Αμέσως όμως ο Τρικούπης έστειλε γράμμα στην εισαγγελία και ενημέρωσε ότι εκείνος ήταν ο συντάκτης των άρθρων. Αφού απολογήθηκε, προφυλακίστηκε και έμεινε φυλακισμένος για τρεις ημέρες, οπότε και βγήκε με εγγύηση. Δέκα ημέρες αργότερα, το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών αποφάσισε ότι δεν έπρεπε να απαγγελθούν κατηγορίες στον Τρικούπη γιατί τα άρθρα του δεν ήταν επιλήψιμα.

Τα άρθρα πήραν τέτοια δημοσιότητα που γράφτηκαν για αυτά κολακευτικά σχόλια ακόμη και σε εφημερίδες του εξωτερικού, όπως παραδείγματος χάριν στους Times του Λονδίνου.

Μπορεί σήμερα να μας φαίνεται εντελώς αυτονόητο αυτό που ανέδειξε ο Τρικούπης ως επιτακτική ανάγκη και προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος, αλλά όπως καταλαβαίνουμε μέχρι τότε δεν ήταν…

Δεν πρέπει όμως να παραγνωριστεί και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε την κατάσταση ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄. Αντί να θεωρήσει τον Τρικούπη εχθρό του ή, στην καλύτερη περίπτωση, να τον αγνοήσει, ο Γεώργιος τον κάλεσε μετά από λίγους μήνες και του ανέθεσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Ο Τρικούπης αποδέχτηκε, με τον όρο να διαλυθεί η Βουλή και να προκηρυχθούν εκλογές. Οι εκλογές όντως έγιναν στις 18 Ιουλίου 1875, με παραδειγματική τάξη σε ολόκληρη τη χώρα. Το ίδιο επρόκειτο να ισχύσει και για τις περισσότερες εκλογές που ακολούθησαν.

Και κάπως έτσι φτάσαμε στην ιστορική μέρα της 11ης Αυγούστου 1875. Γιατί ιστορική; Διότι εκείνη τη μέρα, στα πλαίσια της έναρξης της νέας κοινοβουλευτικής περιόδου, ο βασιλιάς Γεώργιος εκφώνησε στη Βουλή τον λεγόμενο Λόγο του Θρόνου, που είχε γράψει ο ίδιος ο Τρικούπης.

Με αυτό το κείμενο ο βασιλιάς δεσμευόταν εφεξής να δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε όποιο πρόσωπο είχε τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της Βουλής. Εκείνη τη μέρα λοιπόν, μαζί με το ολοκαίνουργιο κτίριο της Βουλής, επί της οδού Σταδίου 13, εγκαινιάστηκε ουσιαστικά και το κοινοβουλευτικό σύστημα στη χώρα μας.

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι έχουμε συνδυάσει στο μυαλό μας τον Τρικούπη είτε με την πτώχευση του 1893, που του χρεώνεται, είτε με τα μεγάλης έκτασης και κομβικής σημασίας δημόσια έργα που έγιναν επί των ημερών του, όπως η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου και τα σχεδόν 1.000 χιλιόμετρα σιδηροδρόμου.

Ωστόσο, νομίζω ότι κάθε φορά που κλείνουμε την τηλεόραση μετά από μια εκλογική βραδιά, αξίζει να θυμόμαστε εκείνον τον απόμακρο άντρα, θαυμαστή του αγγλικού κοινοβουλευτικού συστήματος, στον οποίο οφείλουμε το γεγονός ότι το πρωί μετά τις εκλογές δεν μας περιμένουν εκπλήξεις.

---

«Κάθε γωνιά, μια ιστορία». Το podcast της Ελένης Λετώνη 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News