H Κάγιε ντε Χορδάν, ένα δρομάκι στο κέντρο της Μαδρίτης, περιλαμβάνει ολόκληρο τον κύκλο της ανθρώπινης ζωής. Εκεί βρίσκεται μια κλινική γονιμότητας –γνώριμο θέαμα σε μια χώρα που έχει εμμονή με το δημογραφικό της πρόβλημα– και ένα κέντρο ημέρας για συνταξιούχους, που προσφέρει υπηρεσίες όπως εκπαίδευση μνήμης και κινητική βοήθεια για ηλικιωμένους.

Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Economist, το Ινστιτούτο Μετρήσεων και Αξιολόγησης Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον εξέδωσε πρόσφατα προβλέψεις για τη μακροζωία ανά χώρα το 2050. Μεταξύ των κορυφαίων 20 για ζωή μέχρι τα βαθιά γεράματα είναι πλούσια κράτη, όπως η Ελβετία και η Σιγκαπούρη, αλλά και χώρες της ανατολικής Ασίας, όπως η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία – παραδοσιακές πρωταθλήτριες μακροζωίας.

Ομως ένα γεωγραφικό σύμπλεγμα σχετικά φτωχότερων χωρών του ευρωπαϊκού Νότου ευνοεί και αυτό τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής: Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία και Πορτογαλία. Παράλληλα, τρία μικροσκοπικά ευρωπαϊκά κράτη –ο Αγιος Μαρίνος, η Μάλτα και η Ανδόρα– βρίσκονται και αυτά στις 20 πρώτες θέσεις της λίστας.

Ο γηραιότερος άνθρωπος στον κόσμο είναι η Ισπανίδα Μαρία Μπράνιας Μορένα, ηλικίας 117 ετών, η οποία πήρε τον τίτλο από μια Γαλλίδα. Καθότι η υγεία και η μακροζωία παραδοσιακά συνδέονται με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί η Νότια Ευρώπη ξεπερνά τον μέσο ηλικιακό όρο πιο πλούσιων χωρών – με τη μέση αναμενόμενη διάρκεια ζωής των Ισπανών το 2050 να είναι τα 85,5 χρόνια, ενώ εκείνη των Δανών τα 83,5.

Πολλοί επισημαίνουν τη «μεσογειακή διατροφή» –ψάρια, δημητριακά ολικής άλεσης, φρέσκα φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο– και άλλοι καταδεικνύουν τις διαφορές που παρουσιάζουν οι δίαιτες των μεσογειακών χωρών. Επίσης, ερευνητές διαπιστώνουν ότι οι Μεσόγειοι δεν ακολουθούν τη διάσημη διατροφή τους. Οι Ισπανοί, για παράδειγμα, τρώνε τηγανητά ψάρια και αλατισμένο ζαμπόν, πίνουν μπίρες, καπνίζουν – και κάνουν χρήση περισσότερης κοκαΐνης από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Διαιτολόγοι σημειώνουν ότι για να καταλάβουμε γιατί οι άνθρωποι γερνούν, πρέπει να δούμε όχι τις σημερινές συνήθειές τους, αλλά εκείνες που είχαν πριν από τουλάχιστον μισό αιώνα, όταν έτρωγαν «αγροτικό φαγητό», όπου κυριαρχούσαν τα δημητριακά, τα φασόλια και οι βολβοί.

Μια πρόσφατη μελέτη της «γαλάζιας ζώνης» –ονομασία για περιοχές όπου υπάρχουν πολλοί αιωνόβιοι– στη Σαρδηνία διαπίστωσε ότι η παρελθούσα διατροφή της περιλάμβανε «φαγητά λιμού», όπως ψωμί από βελανίδια και άργιλο, και ένα τυρί από προνύμφες εντόμων. Το πιο αξιοσημείωτο προϊόν ψαριών που κατανάλωναν ήταν οι αλατισμένες, αποξηραμένες ωοθήκες κεφάλων. Οι βοσκοί της ενδοχώρας σπάνια έτρωγαν φρέσκο ​​ψάρι.

Οι σημερινές δίαιτες περιλαμβάνουν όλο και περισσότερο Δυτικά επεξεργασμένα τρόφιμα, αλλά η «πολιτισμική αδράνεια» τα διατηρεί κάπως πιο υγιεινά. Το δε ποιμαντικό παρελθόν της περιοχής καταδεικνύει και έναν άλλο σημαντικό παράγοντα: την κίνηση. Οι Ισπανοί ηγούνται της Δυτικής Ευρώπης σε καθημερινό περπάτημα, με 5.936 βήματα την ημέρα, σύμφωνα με μελέτη του 2017.

Η έρευνα διαπίστωσε ότι χώρες με «ανισότητα δραστηριότητας» –μερικούς παραγωγικούς περιπατητές αλλά πολλούς μόνιμους «κατοίκους» του καναπέ–, όπως οι ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία, είχαν τα υψηλότερα ποσοστά παχύσαρκων. Οι άνθρωποι που μετακινούνται σε πιο λογικά επίπεδα, όπως οι Ισπανοί, έχουν χαμηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας – γεγονός που μειώνει τη θνησιμότητα από τις ασθένειες που σχετίζονται με αυτήν.

Γιατί οι Ισπανοί μετακινούνται τόσο πολύ με τα πόδια; Οι ισπανικές πόλεις, ακόμη και τα μικροσκοπικά χωριουδάκια, είναι πυκνοκατοικημένες. Ούτε η κουλτούρα ούτε οι κανονισμοί της χώρας ευνοούν τα μεγάλα προάστια, οπότε ακόμα και με άφθονη γη, οι Ισπανοί ζουν ο ένας πάνω στον άλλο. Το Παρίσι και άλλα μέρη που στοχεύουν να δημιουργήσουν «πόλεις των 15 λεπτών», όπου οι περισσότερες ανάγκες βρίσκονται σε κοντινή ακτίνα, θα μπορούσαν να διδαχθούν πολλά από την Ισπανία.

Οπως αναφέρει ο Economist, η ίδια μελέτη που εξέτασε την «ανισότητα δραστηριότητας», ερεύνησε και την αστική Αμερική, διαπιστώνοντας ότι πυκνοκατοικημένες πόλεις, όπως η Νέα Υόρκη και η Βοστώνη, είχαν μεγαλύτερα (και πιο ομοιόμορφα κατανεμημένα) επίπεδα δραστηριότητας από τις μεγάλες σε έκταση, αλλά με χαμηλότερο πληθυσμό, πόλεις, όπως η Ατλάντα και το Φίνιξ.

Αλλά η αγχωτική αστική δίαιτα και άσκηση είναι μόνο κάποια από τα κομμάτια του παζλ της μακροβιότητας. Η φτιαγμένη για περπάτημα Ισπανία έχει ευεργετικές επιδράσεις και στην κοινωνική ζωή. Οι πόλεις είναι χτισμένες γύρω από πλατείες όπου φίλοι, οικογένειες και συνάδελφοι κάθονται, τρώνε, πίνουν και συζητούν. Πλήθος ερευνών δείχνουν ότι η κοινωνική επαφή είναι κρίσιμη για τη σωματική και ψυχολογική ευεξία.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της εταιρείας δημοσκοπήσεων Gallup και της Meta, στην οποία ανήκει το Facebook και το Instagram, το 76% των Ισπανών λένε ότι αισθάνονται «πολύ» ή «αρκετά» κοινωνικά υποστηριζόμενοι – αρκετά επάνω από τον μέσο όρο παγκοσμίως. Η έρευνα καταδεικνύει, παράλληλα, ότι οι Ισπανοί δεν είναι από τους πιο ικανοποιημένους επαγγελματικά λαούς του κόσμου – «η καλύτερη χώρα για να ζεις και η χειρότερη για να εργαστείς», όπως γράφει η El Pais.

Αλλά η δουλειά δεν είναι το παν. Στην ερώτηση της έρευνας αν έχουν δει φίλους ή μέλη της οικογένειάς τους την περασμένη εβδομάδα, οι Ισπανοί βρίσκονται στην τέταρτη θέση της λίστας – ενώ οι Ελληνες στη δεύτερη. Πολλοί κάτοικοι της Νότιας Ευρώπης δεν αντέχουν οικονομικά να μετακομίσουν μακριά από τα σπίτια των γονιών τους, γεγονός που διατηρεί στενούς τους οικογενειακούς δεσμούς σε περιόδους οικονομικής, ή υγειονομικής κρίσης, όπως η πανδημία της Covid.

Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης δεν έχουν την υψηλότερη βαθμολογία στην ευτυχία – αυτόν τον τίτλο κατέχουν εδώ και καιρό σκανδιναβικές χώρες όπως η Δανία και η Φινλανδία. Αλλά οι εκτιμήσεις της ευτυχίας επηρεάζουν τη μακροπρόθεσμη ικανοποίηση από τη ζωή περισσότερο από το βραχυπρόθεσμο χαμόγελο και γέλιο. Αυτού του είδους τα χαρωπά συναισθήματα αναφέρονται συχνότερα από τους κατοίκους της Λατινικής Αμερικής.

Μεταφορικά και κυριολεκτικά, η γραμμή από το Ελσίνκι ως το Μπουένος Αϊρες περνά από την Ισπανία. Η χώρα διαθέτει ευρωπαϊκά επίπεδα πλούτου (ο καλύτερος προγνωστικός δείκτης της ευτυχίας) και υγειονομικής περίθαλψης (που κρατά τους ανθρώπους ζωντανούς), ενώ μοιράζεται και πολιτιστικά χαρακτηριστικά με τους Λατινοαμερικανούς –η απόλαυση της στιγμής, οι φιλίες, οι οικογενειακοί δεσμοί– που είναι απαραίτητα συστατικά του «ευ ζην».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News