Σύμφωνα με τους ειδικούς, θα καταστούν ο νέος αμίαντος: οι αποκαλούμενες PFAS, χημικές ενώσεις οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως «forever chemicals», δηλαδή «παντοτινές χημικές ουσίες», επειδή δεν αποσυντίθεται ποτέ και συσσωρεύονται τόσο στο περιβάλλον όσο στους ιστούς των έμβιων οργανισμών, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα υγείας.

Οι «παντοτινές χημικές ενώσεις» υπάρχουν παντού, ενώ αυτό που τις καθιστά επικίνδυνες είναι επίσης αυτό που τις καθιστά χρήσιμες και συνέβαλε στη διάδοση της χρήσης τους. Πρόκειται για τεχνητά μόρια τα οποία είναι πολύ σταθερά, χάρη σε εξαιρετικά ισχυρούς δεσμούς μεταξύ ατόμων άνθρακα και φθορίου που καθιστούν τα μόρια αδιαπέραστα από υγρά και λίπη, καθώς και ανθεκτικά σε υψηλές θερμοκρασίες.

Αυτό, ωστόσο, συνεπάγεται επίσης ότι οι δεσμοί αυτοί είναι πολύ δύσκολο να διασπαστούν μέσω των φυσικοχημικών, βιολογικών και φωτολυτικών διεργασιών στη φύση – εξ ου και ο τίτλος «forever chemicals» – οπότε οι «παντοτινές χημικές ουσίες» παραμένουν στο περιβάλλον για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ με το πέρασμα του χρόνου συσσωρεύονται στους ιστούς των έμβιων οργανισμών οι οποίοι δεν μπορούν να τις μεταβολίσουν.

Οι PFAS χρησιμοποιούνται σε χιλιάδες προϊόντα και μηχανήματα, περιλαμβανομένων φαρμάκων, καλλυντικών, αυτοκινήτων, υφασμάτων και ανεμογεννητριών, λόγω της μακροχρόνιας αντοχής τους σε ακραίες θερμοκρασίες και στη διάβρωση.

Οπως εξηγεί o Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, «οι υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS), στις οποίες ανήκουν περισσότερες από 4.700 χημικές ουσίες, αποτελούν ομάδα ανθρωπογενών ουσιών που χρησιμοποιούνται ευρέως και συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου στους ανθρώπους και στο περιβάλλον. Οι ουσίες αυτές είναι γνωστές και ως “παντοτινά χημικά” καθώς είναι εξαιρετικά ανθεκτικές όταν βρίσκονται στο περιβάλλον και στους οργανισμούς. Μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα υγείας όπως βλάβη στο ήπαρ, παθήσεις του θυρεοειδούς, παχυσαρκία, προβλήματα γονιμότητας και καρκίνο».

Οσον αφορά την ευρύτατη χρήση τους, «τα PFAS έχουν χρησιμοποιηθεί σε αφρούς πυρόσβεσης, σε αντικολλητικές μεταλλικές επικαλύψεις για τηγάνια, σε χάρτινες συσκευασίες τροφίμων, σε κρέμες και καλλυντικά, σε υφάσματα για έπιπλα πανωφόρια, σε βερνίκια, στη φωτογραφία, στην επιχρωμίωση, στα φυτοφάρμακα και σε φαρμακευτικά προϊόντα».

Ωστόσο, όπως αναφέρεται, μάλιστα, στον ιστότοπο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος «υπάρχουν πολύ περιορισμένες πληροφορίες σχετικά με το ποιες συγκεκριμένες “παντοτινές ουσίες” χρησιμοποιούνται σε ποιες εφαρμογές και σε ποια προϊόντα και σε τι βαθμό στην Ευρώπη».

Οσον αφορά την παρουσία των PFAS στο περιβάλλον, ενδεικτική είναι έκθεση της Greenpeace που παρουσιάστηκε στο ιταλικό κοινοβούλιο τις προηγούμενες ημέρες: «παντοτινές χημικές ουσίες» εντοπίστηκαν σε υψηλά, μάλιστα, ποσοστά και στις δεκαέξι περιφέρειες της χώρας στις οποίες πραγματοποιήθηκαν σχετικοί έλεγχοι: «παντοτινές χημικές ουσίες» εντοπίστηκαν στο 17% των δειγμάτων υπέργειων και υπόγειων υδάτων που αναλύθηκαν από τις περιφερειακές υπηρεσίες προστασίας του περιβάλλοντος.

Μεταξύ των 12 «παντοτινών χημικών ενώσεων» που ανιχνεύθηκαν στην Ιταλία περιλαμβάνονται και οι δύο πιο γνωστές, το υπερφθοροοκτανοϊκό οξύ (PFOA) και το υπερφθορο-οκτανο-σουλφονικό οξύ (PFOS): το μεν πρώτο έχει ήδη ταξινομηθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Ερευνών για τον Καρκίνο (IARC) ως «σίγουρα καρκινογόνο για τον άνθρωπο», ενώ το δεύτερο ως «πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο».

Οπως αποκάλυψαν κατά τη διάρκεια του τρέχοντος μήνα το The New Yorker και η κολεκτίβα ερευνητικής δημοσιογραφίας Propublica, η εταιρεία που εισήγαγε στην αγορά το PFOS, η αμερικανική 3M (αυτή που εφηύρε τα Post-it) γνώριζε ότι ήταν «πιο τοξικό από το αναμενόμενο» ήδη από τη δεκαετία του 1970. Και στα τέλη της δεκαετίας του 1990, μια χημικός ονόματι Κρις Χάνσεν εντόπισε μικροποσότητες της εν λόγω επικίνδυνης «παντοτινής χημικής ουσίας» σε δείγματα αίματος όχι μόνον εργαζομένων της εταιρείας αλλά και του γενικού πληθυσμού. Ωστόσο η εταιρεία αντί να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες, κράτησε τα αποτελέσματα κρυφά και διέκοψε τις έρευνές της.

«Οι επιστήμονες εξακολουθούν να προσπαθούν να κατανοήσουν όλες τις βιολογικές συνέπειες. Εμαθαν […] ότι οι πρωτεΐνες στο σώμα συνδέονται με το PFOS. Εισέρχεται στα κύτταρα και στα όργανά μας, όπου ακόμη και μικροσκοπικές ποσότητες μπορούν να προκαλέσουν στρες και να επηρεάσουν τις βασικές βιολογικές λειτουργίες. Συμβάλλει στην εμφάνιση ασθενειών που χρειάζονται πολλά χρόνια για να αναπτυχθούν. Κατά τη διάγνωση το επίπεδο PFOS κάποιου μπορεί να είναι χαμηλό, γεγονός που καθιστά δύσκολη την τεκμηρίωση της αιτιώδους συνάφειας με βεβαιότητα», αναφέρεται μεταξύ άλλων στο αμερικανικό δημοσίευμα. Πλέον μέσα επίπεδα του PFOS στις ΗΠΑ πέφτουν, αλλά σχεδόν όλοι οι άνθρωποι έχουν τουλάχιστον μια «παντοτινή χημική ουσία» στο αίμα τους, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών των ΗΠΑ.

Οι επιπτώσεις των PFAS στην υγεία είναι ήδη πολλές και σοβαρές, ενώ ανακαλύπτονται ακόμα νέες: «Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η έκθεση σε PFAS κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε αναπτυξιακή καθυστέρηση στα παιδιά. Πολυάριθμες πρόσφατες μελέτες έχουν συνδέσει τις “παντοτινές χημικές ουσίες” με τον διαβήτη και την παχυσαρκία. Φέτος, στο πλαίσιο μιας μελέτης εντοπίστηκαν 13 “παντοτινές χημικές ουσίες”, περιλαμβανομένου του PFOS, σε έμβρυα εβδομάδων από εγκυμοσύνες που διακόπηκαν (…) μια ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης υπολόγισε το 2018 ότι το υγειονομικό κόστος της χρήσης μόνον δύο “παντοτινών χημικών ουσιών”, του PFOA και του PFOS, ανήλθε σε 62 δισ. δολάρια σε ένα μόνο έτος, ποσό που υπερβαίνει την τρέχουσα αξία της 3M. Ο Φιλίπ Γκράντζιν, ένας γιατρός που συνέβαλε στο να διαπιστωθεί ότι οι PFAS βλάπτουν το ανοσοποιητικό σύστημα, πιστεύει ότι όποιος εκτίθεται σε αυτές τις χημικές ουσίες –ουσιαστικά όλοι– μπορεί να έχει αυξημένο κίνδυνο καρκίνου», διαβάζουμε στο δημοσίευμα του The New Yorker και της ProPublica.

Οπως αναφέρουν οι New York Times, πέρυσι η 3M συμφώνησε να πληρώσει τουλάχιστον 10 δισ. δολάρια σε επιχειρήσεις ύδρευσης σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες που είχαν ζητήσει αποζημίωση για το κόστος καθαρισμού των υδάτων από PFAS. Και τριάντα γενικοί εισαγγελείς άσκησαν αγωγή κατά των εταιρειών που παράγουν PFAS, κατηγορώντας τες για εκτεταμένη ρύπανση.

Οι ειδικοί λένε ότι η νομική μάχη μόλις αρχίζει, αλλά αποτελεί γεγονός πως υπό αυξανόμενο έλεγχο βρίσκονται ολοένα περισσότερες εταιρείες που χρησιμοποιούν PFAS στα προϊόντα τους. Αυτόν τον μήνα κατατέθηκε, για παράδειγμα, ομαδική αγωγή εναντίον της Bic, με την εταιρεία ξυριστικών μηχανών να κατηγορείται ότι δεν αποκάλυψε ότι ορισμένα από τα ξυραφάκια της περιείχαν PFAS.

Οι New York Times αναφέρουν επίσης ότι ένας δικηγόρος που ειδικεύεται στην υπεράσπιση μεγάλων πολυεθνικών συναντήθηκε με πολλούς εκπροσώπους της βιομηχανίας πλαστικών τον περασμένο Φεβρουάριο και τους προειδοποίησε ότι οι αξιώσεις αποζημίωσης για τις «παντοτινές χημικές ουσίες» θα μπορούσαν να υπερβούν εκείνες για τον αμίαντο.

Οσον αφορά την κατάσταση στην Ευρώπη, έπειτα από εξετάσεις αίματος στις οποίες υποβλήθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο 11 ευρωπαίοι πολιτικοί από 9 χώρες (περιλαμβανομένου του πρώην αντιπροέδρου της Κομισιόν και νυν αρχηγού του ολλανδικού Εργατικού Κόμματος Φρανς Τίμερμανς), διαπιστώθηκε η ύπαρξη «παντοτινών χημικών ουσιών» στο αίμα όλων: είχαν έως και επτά PFAS (συμπεριλαμβανομένων των PFOA και PFOS) στο αίμα τους σε ποσότητες που κυμαίνονταν από 3,24 έως 24,66 μικρογραμμάρια ανά λίτρο και πέντε πολιτικοί είχαν ανησυχητικά υψηλά επίπεδα «παντοτινών χημικών ουσιών». Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος (European Environmental Bureau – EEB) και τη MKO ChemSec, τα εν λόγω επίπεδα είναι ενδεικτικά για το σύνολο των Ευρωπαίων, όσον αφορά τη μέση έκθεσή τους σε PFAS.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News