Καθώς ο αδόκητος θάνατος του ιρανού προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί θέτει επείγοντα ερωτήματα όσον αφορά την ηγεσία της Ισλαμικής Δημοκρατίας, ο ισχυρός όσο και μυστικοπαθής Μοτζτάμπα Χαμενεΐ πρόκειται να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις όποιες εξελίξεις. Για τους περισσότερους Ιρανούς ο γιος του ανώτατου ηγέτη της χώρας αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ «είναι ένα αίνιγμα», όπως αναφέρουν σε δημοσίευμά τους οι Μπενουά Φοκόν και Σούνεν Ενγκελ Ράσμουσεν της Wall Street Journal.

Κάποιο αξίωμα δεν κατέχει, σπανίως εμφανίζεται δημοσίως και δεν δίνει ομιλίες. Χάρη, όμως, στους μακροχρόνιους και ισχυρούς δεσμούς του με σημαντικές προσωπικότητες του κατεστημένου πληροφοριών και ασφάλειας του Ιράν, ο Χαμενεΐ ο νεότερος κατάφερε να καταστεί ισχυρός παρασκηνιακά, στο περιθώριο της πολυεπίπεδης κεντρικής σκηνής του Ιράν, ειδικά υπό τον Εμπραχίμ Ραϊσί, ο οποίος θεωρούνταν ενδοτικός πρόεδρος, χωρίς προσωπική βάση εξουσίας.

Ο Ραϊσί θεωρούνταν επίσης πιθανός διάδοχος του ανώτατου ηγέτη Χαμενεΐ (ο οποίος, στην ηλικία των 85 ετών, έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας), ενώ ως πρόεδρος υπηρέτησε εκτελώντας κυρίως χρέη αντιπροσώπου πιο ισχυρών ατόμων και φραξιών που κινούν τα νήματα.

Ο θάνατός του, όμως, άλλαξε αναπάντεχα τα δεδομένα και πλέον όλοι διερωτώνται, καταρχάς ποιος θα μπορούσε να αναδειχθεί ως διάδοχος του Χαμενεΐ, και δεύτερον, αν ο επόμενος πρόεδρος θα είναι εξίσου υποχωρητικός απέναντι στους πραγματικούς διαχειριστές της εξουσίας στο Ιράν, περιλαμβανομένων των Φρουρών της Επανάστασης αλλά και του περίγυρου του Μοτζτάμπα Χαμενεΐ.

Οπως θυμίζουν οι δημοσιογράφοι της Wall Street Journal, τα τελευταία χρόνια πολλοί έβλεπαν τον Χαμενεΐ τον νεότερο ως τον επικρατέστερο μεταξύ των πιθανών διαδόχων του πατέρα του. Ομως ειδικοί στο Ιράν και πολιτικοί αναλυτές λένε ότι αυτό μάλλον είναι απίθανο, καθώς κρίνουν ότι μπορεί να καταστεί πιο ισχυρός μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.

«O Μοτζτάμπα Χαμενεΐ και το δίκτυό του ελέγχουν τα πράγματα τις τελευταίες δύο δεκαετίες» ανέφερε στην WSJ ο Χαμιντρεζά Αζιζί, συνεργάτης του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και Ζητημάτων Ασφαλείας με ειδίκευση στο Ιράν. «Τώρα, σίγουρα για τον ίδιο τον Χαμενεΐ, η κύρια πρόκληση είναι να βρει κάποιον με τα ακριβή χαρακτηριστικά που είχε ο Ραϊσί» πρόσθεσε. Εάν τα καταφέρει, θα δημιουργήσει ένα πλαίσιο εντός του οποίου «θα μπορούσε να διατηρήσει, ακόμα και να αυξήσει την ισχύ του, διατηρώντας επίσης τον σκιώδη ρόλο του δίχως να υπόκειται σε δημόσιο έλεγχο».

Σε κάθε περίπτωση ο 54χρονος Μοτζτάμπα Χαμενεΐ θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο, καθώς το Ιράν αναδιαμορφώνει το πολιτικό του τοπίο ενόψει των προεδρικών εκλογών, που έχουν προγραμματιστεί για τα τέλη Ιουνίου, και της επικείμενης διαδοχής του πατέρα του. Η περίοδος είναι ιδιαίτερα κρίσιμη: οι όποιες πολιτικές εξελίξεις θα συμβάλουν σημαντικά στον καθορισμό του μέλλοντος του Ιράν (και του καθεστώτος του), καθώς εμπλέκεται ολοένα περισσότερο σε περιφερειακές συγκρούσεις και αντιμετωπίζει αυξανόμενη διαφωνία στο εσωτερικό.

Πάντως ο Μοχαμάντ Μοχμπέρ –ο άνθρωπος που αντικατέστησε τον Ραϊσί και θα εκτελεί χρέη προέδρου έως τις εκλογές, ενδεχομένως μάλιστα να διεκδικήσει και την προεδρία– είναι έμπιστος του Μοτζτάμπα Χαμενεΐ: ο γιός του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη της χώρας τον επέλεξε για διαχειριστή του επενδυτικού ταμείου (δισ. δολαρίων) Setad, το οποίο ελέγχεται από τον ίδιο τον Αλί Χαμενεΐ, ενώ ηγετικό ρόλο ασκεί, φυσικά, και ο γιος του.

Ο Χαμενεΐ γεννήθηκε το 1969 στην ιερή πόλη Μασχάντ, όταν ο πατέρας του αναδεικνυόταν ως ηγετική φυσιογνωμία στο επαναστατικό κίνημα εναντίον του σάχη Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί. Ο Αλί Χαμενεΐ είχε συλληφθεί επανειλημμένως από τη μυστική αστυνομία του σάχη, ενώ σε μια επιδρομή ο μικρός Μοτζτάμπα είδε τον πατέρα του να ξυλοκοπείται – όπως αναφέρεται και στην προσωπική ιστοσελίδα του ανώτατου ηγέτη του Ιράν.

Μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, η οικογένεια Χαμενεΐ μετακόμισε στην Τεχεράνη, όπου ο Μοτζτάμπα φοίτησε σε σχολεία για παιδιά των πρωτεργατών της επανάστασης, ενώ ο πατέρας του ανέβηκε γρήγορα την κλίμακα της ιεραρχίας και το 1981 εκλέχτηκε στην προεδρία.

Μετέχοντας στον οκταετή πόλεμο (1980-1988) εναντίον του Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, ο Μοτζτάμπα Χαμενεΐ συνδέθηκε με ανθρώπους που στη συνέχεια επρόκειτο να αναλάβουν καίριες θέσεις στον μηχανισμό ασφαλείας του Ιράν, περιλαμβανομένων του Χοσεΐν Ταέμπ, μελλοντικού επικεφαλής πληροφοριών των Φρουρών της Επανάστασης, και του Χοσεΐν Νετζάτ, ο οποίος θα αναλάμβανε χρέη επικεφαλής της μονάδας των Φρουρών της Επανάστασης, αρμόδιας για την καταστολή των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας στην Τεχεράνη.

Ο υιός Χαμενεΐ άρχισε να αναδεικνύεται τη δεκαετία του 1990, ενώ στα μέσα της επόμενης δεκαετίας έγινε ευρέως γνωστός, όταν οι μεταρρυθμιστές τον κατηγόρησαν ότι επηρέασε τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών του 2005 και του 2009 υπέρ του σκληροπυρηνικού Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.

Το 2009 διαδραμάτισε καίριο ρόλο, μέσω της υποστήριξης του Χοσεΐν Ταέμπ, τότε διοικητή της πολιτοφυλακής Μπασίτζ, στη βίαιη καταστολή των διαδηλωτών του Πράσινου Κινήματος που διαμαρτύρονταν για εκλογική νοθεία.

Σταδιακά, οι δραστηριότητές του άρχισαν να απασχολούν και τις υπηρεσίες πληροφοριών της Δύσης. Το 2019 οι ΗΠΑ τού επέβαλαν κυρώσεις, κατηγορώντας τον ότι συνεργάστηκε στενά με τους Φρουρούς της Επανάστασης και την πολιτοφυλακή Μπασίτζ «για να προωθήσει τις αποσταθεροποιητικές περιφερειακές φιλοδοξίες και τους κατασταλτικούς εγχώριους στόχους του πατέρα του».

Το 2022, πανεθνικές μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του καθεστώτος συγκλόνισαν για ακόμη μια φορά το Ιράν, μετά τον θάνατο της Μάσα Αμινί στα χέρια της αστυνομίας ηθών. Ο γιος του ανώτατου ηγέτη της χώρας έγινε γρήγορα στόχος της οργής των διαδηλωτών.

Οσον αφορά το μέλλον, παρά τις σχετικές διαδόσεις, οι πραγματικές πιθανότητες να διαδεχθεί τον πατέρα του είναι μάλλον πολύ λίγες, με τον Μεχντί Καλατζί, θεολόγο και συγγραφέα ενός βιβλίου για τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, να κάνει λόγο για «απίθανο σενάριο». «Η ιδέα ότι φιλοδοξία του Μοτζτάμπα είναι να είναι ο επόμενος ανώτατος ηγέτης είναι ένας απόλυτος μύθος» είπε. «Με βάση την ιστορική εμπειρία, δεν νομίζω ότι ο Χαμενεΐ θα υποδείκνυε κάποιον, ακόμη και τον γιο του, ως διάδοχο».

Ζήτημα, όμως, αποτελεί, όπως σημειώνουν οι δημοσιογράφοι της Wall Street Journal, το ότι ο Χαμενεΐ ο νεότερος δεν έχει αρκετά από τα προσόντα που απαιτούνται επίσημα από έναν ανώτατο ηγέτη, περιλαμβανομένων των απαραίτητων θρησκευτικών διαπιστευτηρίων και της εμπειρίας στην εκτελεστική εξουσία. Επιπλέον, ο Αλί Χαμενεΐ έχει απορρίψει (όπως έκανε και ο προκάτοχός του και ιδρυτής της ισλαμικής δημοκρατίας, αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί) την ιδέα της κληρονομικής μεταβίβασης της εξουσίας ως αντι-ισλαμική και μοναρχική.

«Με δεκαετίες εμπειρίας στους διαδρόμους της εξουσίας, το δίκτυο (του Μοτζτάμπα Χαμενεΐ) στο καθεστώς είναι απαράμιλλο» δήλωσε ο Σαΐντ Γκολκάρ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί με ειδίκευση στις υπηρεσίες ασφαλείας του Ιράν. «Αλλά η τοποθέτησή του (στη θέση του ανώτατου ηγέτη) θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την κληρονομιά του Χαμενεΐ, αναβιώνοντας τη μοναρχία».

Με βάση όλα τα παραπάνω, αρκετοί ειδικοί σημειώνουν ότι μετά τον θάνατο του πατέρα του, δεδομένου ότι η εξουσία του θα μπορούσε να απειληθεί, ο Μοτζτάμπα Χαμενεΐ έχει περισσότερες πιθανότητες να διατηρήσει, ακόμη και να αυξήσει την ισχύ του, συνεχίζοντας να δρα παρασκηνιακά.

Οι δημοσιογράφοι της Wall Street Journal σημειώνουν ότι πριν από τον θάνατο του Χομεϊνί, το 1989, ο γιος του Αχμάντ, που ήταν ο αρχηγός του επιτελείου του και πιο ισχυρός από όσο είναι ο Μοτζτάμπα Χαμενεΐ σήμερα, ουσιαστικά κυβερνούσε τη χώρα μαζί με τον Αλί Χαμενεΐ και τον τότε πρόεδρο Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί, αλλά απώλεσε κάθε εξουσία μόλις απεβίωσε ο πατέρας του. Ο Αχμάντ Χομεϊνί πέθανε το 1995, σε ηλικία 49 ετών, από ανακοπή.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News