Ο θάνατος του ιρανού προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί έχει προκαλέσει σοκ στο ισλαμικό καθεστώς της Τεχεράνης και ιδιαίτερα στον ανώτατο ηγέτη του, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Οχι λόγω του πολιτικού «βάρους» του ίδιου του Ραϊσί, όσο για τη στενή σχέση που είχαν οι δύο άντρες και την ανατροπή των ισορροπιών σε μια εποχή πολύ δύσκολη για το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν. Κατά πόσο, όμως, αυτό θα προκαλέσει τριγμούς στο ίδιο το καθεστώς;

Ο Ραϊσί ήταν ένας αδιάφορος πρόεδρος, με ελάχιστο παρεμβατικό έργο. Η σύντομη θητεία του, όπως επισημαίνουν οι Financial Times, είχε πολύ μικρότερο αντίκτυπο από εκείνη των προκατόχων του, όπως ο Μοχάμαντ Χαταμί, ο οποίος επιδίωξε μια πιο μεταρρυθμιστική ατζέντα, ή ο Χασάν Ροχανί, που ήταν ο βασικός αρχιτέκτονας της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 που υπεγράφη από την Τεχεράνη και τις δυτικές δυνάμεις.

Η χρησιμότητα του Ραϊσί για το καθεστώς ήταν άλλη: Από τη στιγμή που εξελέγη πρόεδρος, το 2021, διαδεχόμενος τον Ροχανί, αποτέλεσε αναπόσπαστο μέρος των σχεδίων του Χαμενεΐ να εδραιώσει το σκληροπυρηνικό καθεστώς και να εξασφαλίσει μια ομαλή διαδοχή στην ανώτατη πολιτειακή θέση, όταν τελικά πεθάνει ή βρεθεί σε αδυναμία να κυβερνάει τη χώρα, κάτι που πιθανώς δεν θα αργήσει να συμβεί, καθώς είναι ήδη 85 ετών.

Η πολιτική ανέλιξη του Ραϊσί και η εκλογική του επικράτηση ήταν πολύ προσεκτικά ενορχηστρωμένη, καθώς σχεδόν όλοι οι πιθανοί του αντίπαλοι -κυρίως οι μεταρρυθμιστές- απαγορεύθηκε να βάλουν υποψηφιότητα. Ο 63χρονος σκληροπυρηνικός κληρικός θεωρούνταν προστατευόμενος του Χαμενεΐ και ο άνθρωπος που είχε επιλεγεί για να τον διαδεχθεί. Η φετινή εκλογή των μελών της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων, του οργάνου που θα επιλέξει τον ανώτατο ηγέτη και στην οποία ο Ραϊσί είναι μέλος από το 2006, ήταν επίσης πολύ προσεκτικά στημένη. Ο Ροχανί ήταν μεταξύ εκείνων που δεν επετράπη να θέσουν υποψηφιότητα. Η επιλογή έγινε με τέτοιον τρόπο ώστε ουσιαστικά να αποκλείσει κάθε ρεύμα αλλαγής και να επιτρέψει σε μια νέα γενιά σκληροπυρηνικών ιδεολόγων να έρθει στο προσκήνιο.

Ο Χαμενεΐ τακτοποιούσε τα του οίκου του πριν αποχωρήσει από τη σκηνή.

Η προεδρία του Ραϊσί, όπως γράφουν οι FT, ήταν βαθιά αντιδημοφιλής μεταξύ πολλών Ιρανών, κυρίως λόγω της οικονομικής κατάστασης στη χώρα. Ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε στα ύψη τα τελευταία χρόνια και το ριάλ υποτιμήθηκε. Μέσα σε αυτό το κλίμα, η πιθανή διαδοχή του Χαμενεΐ από τον Ραϊσί δεν ήταν κάτι που θα μπορούσε να έχει ανακοινωθεί στο εκλογικό σώμα. Επίσης, υπάρχει και ο γιος του ανώτατου ηγέτη, Μοϊντάμπα, ο οποίος φέρεται ως υποψήφιος διάδοχός του. Το βασικό πλεονέκτημα του Ραϊσί ήταν η ακλόνητη πίστη του στον Χαμενεΐ και η βοήθειά του στο να παρουσιαστεί ένα ενιαίο μέτωπο μεταξύ των συντηρητικών, αποφεύγοντας τις εσωτερικές συγκρούσεις που κατέστρεψαν τις προηγούμενες προεδρίες.

Ο Ραϊσί αναμενόταν να είναι υποψήφιος για δεύτερη θητεία στις εκλογές του επόμενου έτους. Σύμφωνα με το σύνταγμα, η ψηφοφορία για την εκλογή νέου προέδρου πρέπει τώρα να διεξαχθεί εντός 50 ημερών. Αυτό σημαίνει ότι ο Χαμενεΐ πρέπει να ξεκινήσει άμεσα την προετοιμασία για τις επόμενες εκλογές και αυτό φέρνει αντιμέτωπο με μια νέα πρόκληση το κυβερνητικό σύστημα του Ιράν, σε μια πολύ ευαίσθητη περίοδο της ιστορίας του.

Ο θάνατος του Ραϊσί δεν αναμένεται να έχει έντονο αντίκτυπο στις βασικές αποφάσεις εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, οι οποίες τελικά καθορίζονται από τον Χαμενεΐ. Ωστόσο, επισημαίνουν οι FT, το καθεστώς δεν θέλει να δείξει σημάδια αδυναμίας ή πολιτικής αστάθειας μετά από κύματα αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων και κατά τη διάρκεια μιας περιόδου αυξανόμενων εντάσεων με τη Δύση και το Ισραήλ.

Πολλοί Ιρανοί αναμένεται να εκτονώσουν το θυμό τους απλώς απέχοντας από τις εκλογές. Το 2021, η προσέλευση έπεσε κάτω από το 50% για πρώτη φορά σε προεδρικές εκλογές μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Η φετινή κοινοβουλευτική ψηφοφορία οδήγησε σε άλλο ένα ρεκόρ χαμηλού ποσοστού συμμετοχής, κάτω από το 41%. Και τα δύο ήταν ντροπιαστικά για την Ισλαμική Δημοκρατία, η οποία προσπαθεί με κάθε τρόπο να προβάλει τη λαϊκή της νομιμοποίηση μέσω της συμμετοχής των ψηφοφόρων στις εκλογές από την ίδρυσή της.

Η διαδικασία έδειξε επίσης ότι ο Χαμενεΐ και οι άλλοι σκληροπυρηνικοί ήταν πρόθυμοι να θυσιάσουν την επίφαση της δημοκρατικής αξιοπιστίας προκειμένου να εξασφαλίσουν τον διάδοχο που ήθελαν και να διασφαλίσουν ότι το Ιράν θα παραμείνει υπό τον πλήρη έλεγχό τους. Η συγκεκριμένη τάση αναμένεται να συνεχιστεί, με ελάχιστες ελπίδες για τα εκατομμύρια των απογοητευμένων Ιρανών ότι οι μεταρρυθμιστές μπορεί να συμμετέχουν στην κυβέρνηση ή ότι το καθεστώς θα χαλαρώσει τις σκληροπυρηνικές πολιτικές του.

Στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής ο Χαμενεΐ έχει ως τώρα καταφέρει να ισορροπήσει την πολεμική εχθρότητα προς τη Δύση και το Ισραήλ, με «λελογισμένες» απαντήσεις στις περιφερειακές εχθροπραξίες που προκλήθηκαν από τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς. Βασική του πρόθεση είναι να διατηρήσει τη σύγκρουση μακριά από α σύνορα του ίδιου του Ιράν.

Η Τεχεράνη συνεχίζει να υποστηρίζει ανοιχτά τις ομάδες του λεγόμενου Αξονα της Αντίστασης, όπως τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου, τους πολιτοφύλακες του Ιράκ και της Συρίας, τους αντάρτες Χούθι στην Υεμένη και τη Χαμάς, καθώς εξαπολύουν επιθέσεις κατά των ισραηλινών και των αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή. Ωστόσο, έχει επανειλημμένα επιμείνει ότι ενεργούν αυτόνομα και ότι η Τεχεράνη δεν επιθυμεί έναν πλήρη περιφερειακό πόλεμο ή άμεση σύγκρουση με τις ΗΠΑ.

Ο Χαμενεΐ έπαιξε ένα πολύ επικίνδυνο στοίχημα εγκρίνοντας την πρώτη απευθείας επίθεση με πύραυλο και drones στο Ισραήλ από ιρανικό έδαφος τον περασμένο Απρίλιο, ως αντίποινα για την ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό που σκότωσε ανώτερα μέλη των Φρουρών της Επανάστασης. Το Ισραήλ απάντησε εξαπολύοντας επίθεση με πυραύλους και drones σε αεροπορική βάση κοντά στην ιρανική πόλη Ισφαχάν. Ολα αυτά προκάλεσαν περιορισμένες ζημιές και οι δύο πλευρές έδειξαν ότι δεν ήθελαν να κλιμακώσουν τις εχθροπραξίες.

Οπως κατεδείχθη, πρωταρχικός στόχος του Χαμενεΐ, είτε μέσω της εσωτερικής είτε της εξωτερικής πολιτικής, είναι να διασφαλίσει την επιβίωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, καταλήγουν οι FT. Εχασε ένα αξιόπιστο επιτελικό στέλεχος με το θάνατο του Ραϊσί, αλλά αυτό είναι απίθανο να εκτρέψει τον ίδιο και το καθεστώς από την πορεία τους, τη βεβαιότητα δηλαδή ότι η εξουσία θα παραμείνει στα χέρια των σκληροπυρηνικών κληρικών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News