Την άνοιξη του 1917 η Μαργκαρέτε Κονστάνς Λίζερ χρειάστηκε να επισκεφθεί εννέα φορές το στούντιο του Γκούσταβ Κλιμτ στο Χίτσινγκ, μια από τις πιο εύπορες γειτονιές της Βιέννης, ώστε να ποζάρει μπροστά του. Στον πίνακα που φιλοτέχνησε ο κορυφαίος αυστριακός ζωγράφος η  δεκαοχτάχρονη κοπέλα με τα μεγάλα καστανά μάτια δεσπόζει μπροστά από ένα πορτοκαλί φόντο, ενώ το παλτό που φοράει είναι μια πανδαισία χρωμάτων.

Ο πίνακας είναι ένα από τα τελευταία αριστουργήματα του Κλιμτ και του τον ανέθεσε ο πατέρας της κοπέλας, ονόματι Αντολφ Λίζερ: οι Λίζερ ήταν εβραίοι μεγαλοβιομήχανοι, εκ των σημαντικότερων ολόκληρης της Αυστροουγγαρίας, και μέλη της μεγαλοαστικής τάξης της Βιέννης, στους κόλπους των οποίων ο ζωγράφος αναζητούσε πελάτες.

Ομως στις αρχές του 1918 ο Κλιμτ εγκατέλειψε τα εγκόσμια (σε ηλικία μόλις 55 ετών) και το «Πορτρέτο της Δεσποινίδας Λίζερ» παραδόθηκε, ελάχιστα ανολοκλήρωτο μάλιστα, στην οικογένεια Λίζερ. Μετά από μερικά χρόνια ο πίνακας εξαφανίστηκε και επί σχεδόν  έναν αιώνα το μόνο που αποδείκνυε την ύπαρξή του ήταν μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του 1925 (τη χρονιά που φέρεται να εκτέθηκε για τελευταία φορά) στα αρχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Αυστρίας.

Σε εκτενές ρεπορτάζ της από τη Βιέννη, η Τόνια Μαστρομπουόνι της ιταλικής Repubblica κάνει λόγο για «χλωμή ανάμνηση ενός αντικειμένου συνδεδεμένου με την τραγική μοίρα μιας οικογένειας που αναγκάστηκε να ξεφύγει από τους Ναζί τη δεκαετία του 1930».

Ωστόσο, ο γνωστός τραπεζίτης και οικονομολόγος Γουίλιαμ ντε Γκέλσι, γιος της Μαργκαρέτε Κονστάνς Λίζερ, δεν αποδέχτηκε ποτέ την απώλεια του πίνακα. Ξεκινώντας τις προσπάθειές του τη δεκαετία του 1980, δεν σταμάτησε ποτέ να αναζητά το πορτρέτο της μητέρας του. Δεν είχε καμία αμφιβολία πως η «Δεσποινίς Λίζερ» ήταν εκείνη – του το είχε πει, άλλωστε, η ίδια πολλές φορές πριν αφήσει την τελευταία της πνοή στο Λονδίνο μια μέρα της δεκαετίας του 1960.

Το 2021 ο ντε Γκέλσι πέθανε δίχως να έχει καταφέρει να βρει το πορτρέτο της μητέρας του. Είχε, όμως, προλάβει να ζητήσει, μέσω της διαθήκης του, από τους κληρονόμους του –ένα ταμείο, καθώς δεν είχε απογόνους– να συνεχίσουν να το αναζητούν, ενώ, όπως αναφέρει η ιταλίδα απεσταλμένη στη Βιέννη, πριν πεθάνει, επαναλάμβανε διαρκώς: «Οταν δεν θα υπάρχω πια, ο πίνακας θα εμφανιστεί».

Οπως και έγινε, τελικά, στα τέλη του περασμένου Ιανουαρίου, με την είδηση να κάνει τον γύρο του κόσμου και να προκαλεί μεγάλη εντύπωση. Μάλιστα, η ανεύρεση του «Πορτρέτου της Δεσποινίδος Λίζερ» δεν ανακοινώθηκε από τον Sotheby’s ή τον Christie’s, αλλά από έναν μικρό οίκο δημοπρασιών της Βιέννης με την ονομασία imKinsky, ο οποίος στις 24 Απριλίου θα βγάλει το αριστούργημα του Γκούσταβ Κλιμτ στο σφυρί.

Σύμφωνα, ωστόσο, με την Τόνια Μαστρομπουόνι, ο πίνακας δεν πρέπει να δημοπρατηθεί, τουλάχιστον μέχρι να καθοριστούν επακριβώς η προέλευση του και η ταυτότητα της γυναίκας που απεικονίζεται σε αυτόν. Ποιο, όμως, είναι ακριβώς το ζήτημα που θίγει η δημοσιογράφος της Repubblica;

Οσον αφορά την ταυτότητα της νεαρής γυναίκας στον πίνακα, πέρα από αρχεία των έργων του Κλιμτ, σύμφωνα με τα οποία ο πίνακας τού ανατέθηκε από τον Αντολφ Λίζερ, τον πατέρα της Μαργκαρέτε Κονστάνς Λίζερ, υπάρχουν άλλα στοιχεία που δείχνουν ότι η ανάθεση θα μπορούσε να είχε γίνει από την κουνιάδα του, Ενριέτε Αμάλιε Λίζερ (η οποία τελικά απελάθηκε και δολοφονήθηκε από τους Ναζί), και στον πίνακα δεν απεικονίζεται η ανιψιά της, αλλά η μία από τις δύο δικές της κόρες.

Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει ο οίκος ImKinsky, επικαλούμενος το πόρισμα των απαραίτητων ερευνών που διεξήχθησαν ενόψει της δημοπράτησης του πολύτιμου πίνακα. «Στην πραγματικότητα, τρεις νεαρές γυναίκες της οικογένειας Λίζερ ενδέχεται να πόζαραν για τον Κλιμτ: η Μαργκαρέτε Κονστάνς Λίζερ, η Χελένε Λίζερ ή η Ανι Λίζερ» ανέφερε εκπρόσωπος του αυστριακού οίκου.

Σχετικά με την προέλευσή του πίνακα, μιλώντας στην Washington Post τον περασμένο Ιανουάριο, μετά την ανεύρεσή του, ο διευθύνων σύμβουλος του imKinsky Ερνστ Πολ είπε πως ο νυν ιδιοκτήτης του ήρθε σε επαφή με τον οίκο το 2022, ενώ αρχικά το έργο αποκτήθηκε από συγγενή του τη δεκαετία του 1960 και έκτοτε παρέμεινε στην οικογένεια, περνώντας από γενιά σε γενιά.

Ελλείψει όμως οποιασδήποτε πληροφορίας για την τύχη του πίνακα μεταξύ 1925 και δεκαετίας του ’60, τίθεται το καίριο ερώτημα: τι συνέβη στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Υπάρχει περίπτωση να κατασχέθηκε από τους Ναζί μετά την προσάρτηση της Αυστρίας; «Ελέγξαμε όλα τα αρχεία και δεν βρήκαμε κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι ο πίνακας εξάχθηκε ποτέ από την Αυστρία, κατασχέθηκε ή λεηλατήθηκε» είπε ο αυστριακός οίκος.

Αναγνώρισε, ωστόσο, πως δεν είχε καμία απόδειξη ότι ο πίνακας δεν είχε κλαπεί – γι’ αυτό και επιδίωξε και κατάφερε να έρθει σε συμφωνία με τον ιδιοκτήτη και τους απογόνους της οικογένειας Λίζερ. Πρόσθεσε ακόμη ότι η συμφωνία που επετεύχθη βασίζεται στις Αρχές της Ουάσινγκτον, ένα σύνολο κατευθυντήριων γραμμών για τον εντοπισμό έργων τέχνης που κατασχέθηκαν από τους Ναζί, και την επιστροφή τους στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους.

Το μοναδικό όσον αφορά το επί έναν αιώνα χαμένο «Πορτρέτο της Δεσποινίδος Λίζερ» είναι πως θα αλλάξει χέρια έναντι πολλών εκατομμυρίων ευρώ, από 30 έως 50 σύμφωνα με τους ειδικούς, ενώ ορισμένοι δεν αποκλείουν να πιάσει 70 εκατ. ευρώ ή και ακόμη περισσότερα. Κατανοητό, αν λάβουμε υπόψη ότι ένα άλλο έργο του Κλιμτ, η «Κυρία με τη Βεντάλια», πουλήθηκε πέρυσι έναντι 99,2 εκατ. ευρώ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News