Να προσδοκάς εκλεπτυσμένη σκέψη από τον γενικό γραμματέα του ΚΚΕ είναι σαν να περιμένεις αβρότητα από τον Τραμπ προς τους αντιπάλους του, τύψεις από τον Πούτιν για τη δολοφονία του Ναβάλνι και σοβαρότητα από τον Μπόρις Τζόνσον. Μάταιος κόπος!

Είπε πρόσφατα στη Βουλή ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ κ. Κουτσούμπας, αναφερόμενος στην πασοκικής προελεύσεως σαπουνόφουσκα του «σκανδιναβικού μοντέλου» μη κρατικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων: «Η επιβολή διδάκτρων (σε σκανδιναβικές χώρες) αναγκάζει φοιτήτριες να αναζητούν sugar daddies για να καλύψουν τις σπουδές τους. Μάλλον πρέπει να βρείτε άλλο καπιταλιστικό παράδειγμα να αντιγράψετε».

Για να αποφευχθεί το σοβαρό ενδεχόμενο να μην έγιναν αντιληπτές οι εμβριθείς δηλώσεις του κ. Κουτσούμπα, ο βουλευτής του ΚΚΕ κ. Σοφιανός διευκρίνισε: «Η δήλωση Κουτσούμπα ήταν σχόλιο για τις πλατφόρμες εκπόρνευσης φοιτητριών. (…) Ερευνες έδειξαν ότι 33% των φοιτητών στρέφονται σε τέτοιες πλατφόρμες… Αυτός είναι ο καπιταλισμός (…) Το ΚΚΕ θέλει να καταγγείλει τις συμπεριφορές αυτές».

Ας δούμε την άποψη του ΚΚΕ όσο πιο καλόπιστα μπορούμε. Τι ισχυρίζεται ουσιαστικά; Οτι στον καπιταλισμό γενικά, και στον σκανδιναβικού τύπου καπιταλισμό ειδικά, η επιβολή διδάκτρων στα πανεπιστήμια οδηγεί στη φοιτητική εκπόρνευση. Σωστά;

Το πρόβλημα με τη δήλωση αυτή δεν είναι ότι είναι σεξιστική, όπως ομοθύμως πλην ραθύμως αντέτειναν τα άλλα κόμματα – γνωρίζουμε ότι στη φοιτητική εκπόρνευση είναι αυξημένη η συμμετοχή των γυναικών. Η δήλωση Κουτσούμπα είναι κάτι χειρότερο: είναι τόσο ατεκμηρίωτη, λαϊκιστική και ιδεοληπτική, που αγγίζει τη βλακεία, όπως εύστοχα έγραψε ο Δημήτρης Ευθυμάκης. Και οι αντιδράσεις των λοιπών κομμάτων περί σεξισμού είναι τόσο αβαθείς, που προδίδουν ένδεια σκέψης και πλεόνασμα πιασάρικων ανακλαστικών. Εξηγούμαι.

Πρώτον, δεν θα μπορούσε να βρει χειρότερο παράδειγμα ο γραμματέας του ΚΚΕ. Γιατί; Διότι: (α) τα πλείστα σκανδιναβικά πανεπιστήμια είναι δημόσια, (β) η φοίτηση στα πανεπιστήμια αυτά είναι δωρεάν, και (γ) τα μη κρατικά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια είναι ελάχιστα (στη Σουηδία λ.χ. ο ιδιωτικός τομέας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν υπερβαίνει το 11,5% περίπου του φοιτητικού πληθυσμού).

Αρα, στην έκταση που υπάρχει φοιτητική εκπόρνευση σε σκανδιναβικές χώρες (καμία μελέτη περί αυτού δεν επικαλέστηκε ο γραμματέας του ΚΚΕ), ο κ. Κουτσούμπας καλείται να αποδείξει την αιτιώδη συνάφειά της: σχετίζεται κυρίως με φοιτητές/φοιτήτριες των ελάχιστων μη κρατικών πανεπιστημίων, οπότε είναι πολύ μικρής έκτασης φαινόμενο;

Αν, από την άλλη, είναι ένα ευρύτερο φαινόμενο, δεδομένου ότι η φοίτηση στα δημόσια πανεπιστήμια είναι δωρεάν και το σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας είναι πολύ ισχυρό, τι το προκαλεί; Γνωρίζει κάτι;

Καλό είναι να θυμόμαστε ότι οι Σκανδιναβικές χώρες (ο σκανδιναβικού τύπου καπιταλισμός, αν προτιμάτε την ορολογία Κουτσούμπα) είναι συνεχώς στην κορυφή σε όλους τους διεθνούς δείκτες ανθρώπινης ευημερίας, από την ισότητα των φύλων (το 2023 η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Φινλανδία και η Σουηδία ήταν μεταξύ των πέντε κορυφαίων χωρών στον παγκόσμιο δείκτη ισότητας φύλου), τη σχετικά μικρή ανισότητα πλούτου και τις υψηλότερες κατατάξεις στους δείκτες ευτυχίας. Οι Σκανδιναβικές χώρες είναι από τις πιο πλούσιες, μορφωμένες, εξισωτικές και ευτυχισμένες χώρες διεθνώς –το δείχνουν όλες οι συναφείς μελέτες.

Ο κ. Κουτσούμπας και οι ομοϊδεάτες του παραβλέπουν αυτή την πραγματικότητα και, χωρίς να επικαλούνται κάποιο σοβαρό τεκμήριο, υποθέτουν την ύπαρξη ενός πιθανού, μικρής έκτασης κοινωνικού φαινομένου (δηλαδή την όποια υποτιθέμενη σχέση μεταξύ διδάκτρων φοίτησης σε ελάχιστα σκανδιναβικά πανεπιστήμια και φοιτητική εκπόρνευση) για να συνάγουν καθολικώς αρνητικά συμπεράσματα για το «σκανδιναβικό μοντέλο». Η σκέψη αυτή στερείται διανοητικής εντιμότητας –παραπλανούν και επιδίδονται σε φτηνό λαϊκισμό.

Δεύτερον, ας μην ακολουθήσουμε την τακτική Κουτσούμπα και ας εφαρμόσουμε τη φιλοσοφική αρχή της επιείκειας, εκλαμβάνοντας τον ισχυρισμό του στην καλύτερη δυνατή εκδοχή του: αυτό που ήθελε να πει ο κ. Κουτσούμπας και οι σύντροφοί του είναι πως όταν φοιτητές και φοιτήτριες επωμίζονται σημαντικά οικονομικά βάρη, όπως η πληρωμή διδάκτρων σε πανεπιστήμια, τότε κάποιοι από αυτούς ωθούνται στην εκπόρνευση ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο προσπορισμού εισοδήματος. Τι γνωρίζουμε επ’ αυτού;

Σχετικές μελέτες και δημοσιογραφικά ρεπορτάζ δείχνουν ότι το φαινόμενο της «σεξουαλικής εργασίας» («sex work», δηλαδή κυρίως επί πληρωμή σεξ, υπηρεσίες συνοδείας με ενδεχόμενο σεξ, κυβερνοσέξ, τηλεπορνό, stripping και pole dancing) από φοιτήτριες και φοιτητές είναι υπαρκτό. Εκτιμάται ότι στις αναπτυγμένες χώρες το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από 2-7%.

Τι ωθεί μέλη του φοιτητικού πληθυσμού στη σεξουαλική εργασία; Οι περισσότεροι/ες αναφέρουν σημαντικές οικονομικές δυσκολίες. Επιπλέον, σε σχέση με άλλου είδους εργασία, τους/τις προσελκύει η δυνατότητα να έχουν σχετικά καλό εισόδημα, με λίγες και ελεγχόμενες ώρες. Η ισχυρότερη αντίληψη περί αυτοδιάθεσης του σώματος και η αυξανόμενη απενοχοποίηση των επ’ αμοιβή σεξουαλικών υπηρεσιών συμβάλλουν στην αποδοχή και ενδυνάμωση του φαινομένου.

Σύμφωνα με την Εθνική Ενωση Φοιτητών της Βρετανίας, οι επιδεινούμενες οικονομικές συνθήκες είναι ο καθοριστικός παράγοντας που ωθεί στη φοιτητική σεξουαλική εργασία. Τα δίδακτρα στα δημόσια πανεπιστήμια της Βρετανίας για πολίτες της χώρας αυξήθηκαν από 1.000 λίρες το 1998 σε 3.000 λίρες το 2003 και σε 9.250 λίρες το 2017. Το ατομικό φοιτητικό χρέος εκτοξεύθηκε από 4.800 λίρες το 1997 σε 50.000 λίρες το 2017.

Το οικονομικό κόστος είναι δυσβάστακτο, ιδιαίτερα για παιδιά οικογενειών με χαμηλά εισοδήματα. Εκτιμάται ότι μεταξύ 2017-2019 διπλασιάστηκε ο αριθμός φοιτητών/φοιτητριών που επιδίδονται σε σεξουαλική εργασία. «Ημουν απελπισμένη για χρήματα, όχι για να μπορέσω να τα ξοδέψω σε είδη πολυτελείας, αλλά απλώς για να μπορέσω να επιβιώσω. Κυρίως για να μπορώ να αγοράσω φαγητό, βασικά εγχειρίδια για το πανεπιστήμιο, και να διασφαλίσω ότι όλοι οι λογαριασμοί μου πληρώθηκαν» ανέφερε φοιτήτρια στον Independent.

«Η σεξουαλική εργασία πληρώνεται καλά και μου ταιριάζει [σε ωράριο] περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη δουλειά γνωρίζω» είπε στην Daily Mail μια προπτυχιακή φοιτήτρια, η οποία προέρχεται από οικογένεια που αδυνατούσε να τη στηρίξει οικονομικά.

Στη Γαλλία προκλήθηκε σάλος το 2008, όταν προπτυχιακή φοιτήτρια εξέδωσε τα απομνημονεύματά της, στα οποία ανέφερε πώς άρχισε να εργάζεται ως πόρνη σε ηλικία 18 ετών, όταν δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά το νοίκι, τα βιβλία ή το φαγητό της, παρά το γεγονός ότι εργαζόταν, με μερική απασχόληση, σε εταιρεία τηλεπωλήσεων. Οι γονείς της –μια νοσοκόμα και ένας εργάτης που κερδίζει λίγο πάνω από τον κατώτατο μισθό– δεν μπορούσαν να τη στηρίξουν, αλλά οι δουλειές τους σήμαιναν ότι δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις για βοήθεια από το κράτος.

Στον Καναδά, η εταιρεία ερωτικών ραντεβού Seeking καθιέρωσε τη σελίδα Sugar Baby University και ανέφερε αύξηση στη χρήση της. Η πανδημία συνέβαλε γενικότερα στη διόγκωση του φαινομένου της σεξουαλικής εργασίας. Η ιστοσελίδα πορνογραφικού υλικού OnlyFans ανέφερε άνοδο στον αριθμό των χρηστών της – από 7,5 εκατ. τον Νοέμβριο του 2019 σε 85 εκατ. τον Δεκέμβριο του 2020.

Με άλλα λόγια, αν θέλουμε να είμαστε διανοητικά έντιμοι, πρέπει να παραβλέψουμε τη ρητορική χοντροκοπιά και την ιδεοληπτική δημαγωγία του κ. Κουτσούμπα και να σταθούμε στον πυρήνα του φαινομένου που επισημαίνει: όσο αυξάνονται οι οικονομικές δυσκολίες των φοιτητών και φοιτητριών να χρηματοδοτήσουν τις σπουδές τους, τόσο τείνει να διογκώνεται το φαινόμενο της φοιτητικής σεξουαλικής εργασίας.

Αυτή η διαπίστωση δεν έχει να κάνει με ιδιωτικά πανεπιστήμια ως τέτοια (στη Βρετανία σχεδόν όλα τα πανεπιστήμια είναι δημόσια), όπως μεροληπτικά ισχυρίζεται ο γραμματέας του ΚΚΕ, αλλά γενικότερα με τη χρηματοδότηση της ανώτατης εκπαίδευσης και μηχανισμούς κοινωνικής πρόνοιας.

Οι σοβαρές χώρες το γνωρίζουν αυτό, εξ ου και ο διαρκής προβληματισμός πανεπιστημίων, κυβερνήσεων, ΜΜΕ και κοινωνίας των πολιτών για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Στις λιγότερο σοβαρές χώρες το φαινόμενο σπάνια συζητείται (αυτό κι αν είναι σεξισμός!) και όταν αυτό συμβαίνει, ο διάλογος διεξάγεται ατεκμηρίωτα, λαϊκιστικά και μεροληπτικά.

Εχει να κάνει ο καπιταλισμός με το φαινόμενο της φοιτητικής σεξουαλικής εργασίας; Οποιος το θέτει έτσι προδίδει, τουλάχιστον, απλοϊκότητα στη σκέψη του. Πρώτον, δεν υπάρχει ένας καπιταλισμός, αλλά πολλοί. Οι θεσμοί, ιδιαίτερα η στιβαρότητα του κοινωνικού κράτους, διαμορφώνουν το πλαίσιο εντός του οποίου διαμορφώνεται η δημόσια πολιτική και οι ατομικές συμπεριφορές. Ο καπιταλισμός γενικά ευθύνεται για τη φοιτητική σεξουαλική εργασία όσο ευθύνεται και για την εγκληματικότητα, τα διαζύγια ή τους θανάτους από τον κορονοϊό.

Η ιδεοληπτική σκέψη δαιμονοποιεί έναν αιτιώδη παράγοντα (το οικονομικό σύστημα της αγοράς στην πιο πρωτόγονη μορφή του) ακριβώς για να μην αναγκαστεί να προβεί σε πιο λεπτές διακρίσεις – το πρόβλημα ως δια μαγείας εξαφανίζεται όταν αρθεί η μία και μοναδική αιτία του. Δεύτερον, ποια είναι η χώρα με ιδιαιτέρως υψηλές επιδόσεις στην πορνεία, τον σεξουαλικό τουρισμό και το σεξουαλικό τράφικινγκ; Σωστά μαντέψατε: η κομμουνιστική Κούβα! Δεν θα το αναφέρει αυτό, υποθέτω, ο κ. Κουτσούμπας – είναι μια άβολη αλήθεια που καταρρίπτει το ιδεοληπτικό επιχείρημά του: «είναι ο καπιταλισμός, ανόητε».

Συμπεράσματα. Πρώτον, η φοιτητική σεξουαλική εργασία είναι υπαρκτό φαινόμενο αλλά δεν προκαλείται από τον καπιταλισμό (!) και τα δίδακτρα ελάχιστων μη κρατικών πανεπιστημίων, και μάλιστα στις σκανδιναβικές χώρες!

Δεύτερον, η σεξουαλική εργασία φοιτητών και φοιτητριών σχετίζεται κυρίως με βιωμένες οικονομικές κακουχίες, που δυσχεραίνουν σημαντικά τις σπουδές και τις εργασιακές προοπτικές. Πλήθος διευκολυντικών παραγόντων την ενθαρρύνουν: ψηφιακές εφαρμογές ερωτικών ραντεβού, αλλαγή αντιλήψεων για το τι είναι επιτρεπτό και τι όχι, καταναλωτική αντιμετώπιση του σεξ και των συναισθημάτων, διάθεση σωματικού αυτοπροσδιορισμού, κλπ.

Τρίτον, οι ευπρεπείς κοινωνίες αναγνωρίζουν το πρόβλημα και συζητούν τρόπους ορθολογικής αντιμετώπισής του. Κοινωνίες στις οποίες έχει εμπεδωθεί η πολιτική δημαγωγία και η μιντιακή εντυπωσιοθηρία αποφεύγουν τη σοβαρή συζήτηση. Πότε ακούσατε τους πολιτικούς και τους πρυτάνεις να συζητούν σοβαρά και τεκμηριωμένα το πρόβλημα της φοιτητικής φτώχειας και της φοιτητικής σεξουαλικής εργασίας στην Ελλάδα; Και όταν το θέμα έρχεται στη δημοσιότητα, τίθεται συνήθως με κουτσούμπειο τρόπο –ιδεοληπτικά, μεροληπτικά και αστοιχείωτα–, διαστρέφοντας τον πυρήνα του. Η ανακλαστική πολιτική ορθότητα και η κομματική μεροληψία τείνουν να καθορίζουν τις αντιδράσεις, όχι η σοβαρή ανάλυση.

Οταν ο παρ’ ημίν δημόσιος διάλογος κυριαρχείται από τις καταλήψεις, τη βία στα πανεπιστήμια και την ακαδημαϊκή ίντριγκα, πού να μείνει χώρος (και κουράγιο) να συζητηθούν άλλα μείζονα θέματα, όπως η φοιτητική σεξουαλική εργασία; Κάνουμε τα πάντα για να αποφύγουμε την ουσία: προσποιούμαστε ότι είμαστε μια ακαδημαϊκώς αναπτυγμένη χώρα, διαχειριζόμενοι (με τον γνώριμο ελληνικό τρόπο…) προβλήματα που ελάχιστα απασχολούν τον αναπτυγμένο κόσμο.

---

Ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Εδρα Columbia Ship Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Warwick (www.htsoukas.com). Το βιβλίο του «Leadership as Masterpiece Creation: What Business Leaders Can Learn from the Humanities Αbout Moral Risk-Taking» (με τους C. Spinosa και M. Hancocks), (https://mitpress.mit.edu/9780262048965/leadership-as-masterpiece-creation/), κυκλοφορεί από το MIT Press.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News