Τι νόημα έχει να μιλάμε για τη Μεταπολίτευση 50 χρόνια μετά; Το γοητευτικό της υπόθεσης, ειδικά σε σχέση με άλλες επετείους βυθισμένες στη λήθη του χρόνου, είναι ότι η Ιστορία της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας είναι ζώσα, είναι ακόμα υπό διαμόρφωση. Προσλαμβάνεται ξανά στο σήμερα, αλλά και αναπλαισιώνεται.

Η Μεταπολίτευση αποτέλεσε μια βαθιά τομή στο σώμα της χώρας. Κρύβει ματαιώσεις, είναι γεμάτη απογοητεύσεις, μετρά επιτεύγματα. Πάνω από όλα, όμως, η φετινή επέτειος είναι ξεχωριστή διότι μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στο πρόσφατο παρελθόν και στο εγγύς μέλλον.

Αν θα έπρεπε να ξεχωρίσω κάτι από τα πολλά ενδιαφέροντα που ακούστηκαν στο συνέδριο της εφημερίδας «Καθημερινή» για τα 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, είναι μια φράση του καθηγητή Κώστα Κωστή στην εναρκτήρια συζήτηση με τον Αλέξη Παπαχελά: «Το 1974, οι ελπίδες του λαού ότι η χώρα θα άλλαζε ήταν διάχυτες».

Πράγματι, η Ελλάδα άλλαξε ραγδαία. Στιγμιαία, εκείνο το μαύρο καλοκαίρι, αλλά και σε βάθος χρόνου έως σήμερα. Παρότι το νέο πολίτευμα χτίστηκε πάνω στα συντρίμμια της Κύπρου, απέκτησε στιβαρή νομιμοποίηση – και μάλιστα εντός ενός πολύ σύντομου χρονικού διαστήματος.

Οι εκλογές του Νοεμβρίου 1974, το πολιτειακό δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου και η ψήφιση του Συντάγματος το 1975 θωράκισαν διαπαντός τη δημοκρατία. Δεν ήταν εύκολο. Ηταν ένα σημαντικότατο επίτευγμα, οφειλόμενο σε μεγάλο βαθμό στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η δε είσοδος της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ήταν η εγγύηση: πολιτική, θεσμική και οικονομική εγγύηση – μια συμφωνία ότι η χώρα έχει αφήσει πίσω της τη σκληρή μετεμφυλιακή εποχή.

Ομως οι πραγματικές συνδηλώσεις και οι επιπτώσεις της μνήμης του Εμφυλίου άρχισαν να απαλείφονται μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Εκτός από την υπερκάλυψη των ταυτοτικών αναγκών εκατομμύριων Ελλήνων, που έως τότε βρίσκονταν στο περιθώριο, ο Ανδρέας Παπανδρέου διεύρυνε την οικονομική βάση, όπως και την πολιτική συμμετοχή, προσεγγίζοντας την πολυπόθητη εθνική συμφιλίωση.

Στο μεταίχμιο μεταξύ 20ού και 21ου αιώνα, οι ελπίδες του λαού είχαν λίγο-πολύ γίνει πραγματικότητα. Αρκούσε –και αρκεί ακόμα– μια ματιά στη γύρω γειτονιά, προς Βορρά και Ανατολάς, για να αντιληφθεί κανείς πού βρισκόταν η Ελλάδα. Να επιβεβαιώσει τα επιτεύγματά της. Με ποιον, όμως, θέλουμε να συγκρινόμαστε; Με τα πρώην «σοσιαλιστικά κράτη» των Βαλκανίων; Ή με την «Ευρώπη» ως πρότυπο- όπως τέλος πάντων την έχει ο καθένας στο μυαλό του; Δεν είμαστε ούτε το ένα ούτε το άλλο όμως.

Οι στρεβλώσεις σήμερα, κληροδοτήματα της Μεταπολίτευσης, είναι αδύνατο να αγνοηθούν. Μεταπρατική οικονομία, σαθρή παραγωγική βάση, ελλειμματικοί προϋπολογισμοί και ισοζύγια πληρωμών. Εκσυγχρονισμός κράτους και υπηρεσιών με ρυθμούς χελώνας, διαχρονικά κοντόφθαλμη διαχείριση του Ασφαλιστικού ως άλλης βραδυφλεγούς βόμβας, σύγκρουση των τριών εξουσιών στη βάση του ανεπαρκούς διαχωρισμού τους και εν γένει θεσμικές αδυναμίες. Με λίγα λόγια: «Ρηχές μεταρρυθμίσεις» και ένα πολιτικό σύστημα κατά πλειοψηφία έρμαιο του «πολιτικού κόστους».

Πενήντα χρόνια εθελοτυφλούσαμε για όλα αυτά τα μείζονα. Το ζήτημα είναι τι κάνουμε από εδώ και στο εξής. Οχι μόνο για τη διόρθωση των παραπάνω όσο για τα τρέχοντα και, κυρίως, για τις προκλήσεις που έρχονται στο άμεσο μέλλον. Ηδη θα έπρεπε να αναζητούνται λύσεις: στο δημογραφικό, ίσως το πλέον σοβαρό πρόβλημα μιας χώρας που γερνά χρόνο με τον χρόνο, αλλά φαίνεται ανίκανη να προσαρμοστεί στις υπάρχουσες ανάγκες. Σε έναν κόσμο που αλλάζει, με μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα να διαμορφώνεται και με την ασύμμετρη ανάπτυξη της Τουρκίας.

Η θέση και οι συμμαχίες της χώρας πρέπει να ισχυροποιηθούν, αλλά και να αναζητηθούν επιπλέον προοπτικές. Για παράδειγμα, μπορεί η Ελλάδα να είναι ένας από τους συνδιαμορφωτές μιας περισσότερο ενεργού Ευρώπης στη διεθνή διπλωματία και την άμυνα; Οι Ενοπλες Δυνάμεις θα είναι σε θέση εντός ενός ευλόγου χρονικού διαστήματος να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες του 21ου αιώνα ή θα παραμείνουν προσκολλημένες στις πρακτικές του παρελθόντος;

Τα ίδια και ακόμα πιο δυσχερή ερωτήματα ανακύπτουν πέριξ του μεταναστευτικού ζητήματος, άμεσα συνδεόμενου με την κλιματική κρίση. Θα απαιτηθούν βιώσιμες και όχι επιφανειακές λύσεις. Δαιδαλώδη τα προβλήματα και στην εκπαίδευση, με το δημόσιο σχολείο όσο περνούν τα χρόνια να κατρακυλά συνειδητά στο χάος.

Κρισιμότερο, όμως, κάθε άλλου, το έλλειμμα αντιπροσώπευσης και η απώλεια εμπιστοσύνης στη δημοκρατία. Περισσότεροι από τους μισούς Ελληνες δεν συμμετέχουν στις εκλογές – είτε αδιαφορούν, είτε θεωρούν ότι καμία από τις υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις δεν εκφράζει τα αιτήματά τους. Ακόμα πιο ανησυχητικό το γεγονός ότι τα ποσοστά αυτά εκτινάσσονται στους νέους.

Πώς μπορούμε να μιλάμε για τα 50 χρόνια δημοκρατίας, όταν η ίδια η δημοκρατία αποξενώνεται από τους πολίτες; Οταν γεγονότα όπως το μοιραίο δυστύχημα στα Τέμπη λειτουργούν απαξιωτικά για το πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς εν συνόλω;

Λάθη, αιτήματα και προκλήσεις, με βάση το χθες, αλλά προβολή στο αύριο δεσπόζουν ενώπιόν μας. Θα τα αγνοήσουμε ξανά ή θα τα κοιτάξουμε κατάματα;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News