«Ο ηρωισμός είναι μια μορφή τρέλας. Μια δοκιμασία ακραίου θάρρους που αμφισβητεί τους κανόνες και μπορεί να οδηγήσει σε παράλογες πράξεις, στο πλαίσιο των οποίων ο στόχος είναι αποκομμένος από τη δράση και δεν υπάρχει δυνατή και πραγματική σύνδεση, μια αιτιώδης σχέση, μεταξύ μιας ενέργειας και του αντίκτυπού της», γράφει ο Αλεσάντρο Τρότσινο της Corriere della Sera.

«Στον ηρωισμό, η απερισκεψία μπορεί επίσης να είναι το τελικό αποτέλεσμα ενός ακραίου ναρκισσισμού, ένας τρόπος επιβολής μιας παρουσίας στον κόσμο, μιας επιθυμίας να μείνει κάποιος στην Ιστορία. Ο ηρωισμός δεν συνδέεται απαραίτητα με έναν καλό σκοπό. Υπήρξαν ήρωες που ήταν μοχθηροί ή που, εντελώς καλόπιστα, πολεμούσαν με τη λάθος πλευρά. Οι πρώτοι ήρωες, για τους Ελληνες, ήταν ο Ηρακλής, ο Ασκληπιός, ο Διόνυσος, αλλά και ο Οιδίποδας και η Μήδεια», προσθέτει ο ιταλός αρθρογράφος, γράφοντας για τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι.

Μας πληροφορεί ότι κατά τη διάρκεια της πτήσης από τη Γερμανία (μετά τη δηλητηρίασή του) στη Ρωσία (όπου επρόκειτο να συλληφθεί αμέσως) ο εκλιπών ρώσος αντιφρονών, καθισμένος δίπλα στη σύζυγό του Γιούλια, παρακολουθούσε επεισόδια της τηλεοπτικής σειράς κινουμένων σχεδίων για ενήλικες «Rick and Morty», πρωταγωνιστής της οποίας είναι ένας τρελός επιστήμονας.

Στην πρώτη δίκη του, έπειτα από έναν μήνα, επικαλούμενος τη σειρά, ο Ναβάλνι δήλωσε ότι «το να ζεις σημαίνει να ρισκάρεις τα πάντα. Διαφορετικά, είσαι απλώς ένα αδρανές κομμάτι τυχαία συνενωμένων μορίων που παρασύρεται όπου το πάει το Σύμπαν».

«Ο Ναβάλνι, ο οποίος συνεθλίβη υπό το μένος του Πούτιν, υπήρξε σίγουρα ένας ήρωας», υποστηρίζει και ο Αλεσάντρο Τρότσινo, όπως πάρα πολλοί σε όλον τον κόσμο, ακόμη και στη Ρωσία του Πούτιν. «Ομως τι είδους ήρωας υπήρξε;», διερωτάται, σημειώνοντας ότι το ερώτημα είναι μάλλον σύνθετο.

Επικαλείται τον Αντριάνο Σόφρι, πρώην ηγέτη της ακροαριστερής ένοπλης οργάνωσης Lotta Continua και νυν δημοσιογράφο και διανοούμενο, ο οποίος σε άρθρο του στην εφημερίδα IL FOGLIO, αναφερθείς στον Ναβάλνι, έγραψε ότι επρόκειτο «είτε για έναν άνθρωπο με απεριόριστο ναρκισσισμό που έφτασε στο σημείο της ηθελημένης (…) αυτοθυσίας είτε για έναν άνθρωπο ικανό για ακραία αυταπάρνηση στο όνομα της αγάπης για αυτό που πίστευε ότι είναι σωστό».

Είναι αλήθεια ότι η θυσία –η σκόπιμη παραίτηση από τη ζωή ή μια απόφαση που σχεδόν σίγουρα θα οδηγήσει στον θάνατο– αποτελεί βασικό συστατικό του ηρωισμού, όπως, άλλωστε, επιβεβαιώνει και η καθολική φράση «Πέθανε σαν ήρωας». Οντως οι ήρωες δύσκολα επιβιώνουν. Αλλά σε τι χρησιμεύουν; Τι προσέφερε η θυσία του Αλεξέι Ναβάλνι στην προκειμένη περίπτωση;

Το ερώτημα θέτει σε άρθρο του ο Νιλ ΜακΦάρκουα των New York Times, ο οποίος ως επικεφαλής της νεοϋορκέζικης εφημερίδας στη Μόσχα από το 2014 έως το 2019, κάλυψε πολλές φορές πολιτικές συγκεντρώσεις και πορείες διαμαρτυρίας των οποίων ηγείτο ο Ναβάλνι.

Γιατί ο κατεξοχήν αντιφρονών στη Ρωσία του Πούτιν και ουσιαστικά μοναδικός πολιτικός του αντίπαλος, αφού γλίτωσε από τον θάνατο με δηλητηρίαση, έχοντας γυναίκα και δύο παιδιά, επέστρεψε στην πατρίδα του, γνωρίζοντας ότι θα κατέληγε στη φυλακή (εάν όχι απαραίτητα νεκρός, όπως συνέβη τελικά);

Γιατί «δεν θέλω να εγκαταλείψω ούτε τη χώρα μου ούτε τις πεποιθήσεις μου», έγραψε ο Ναβάλνι σε ανάρτησή του στο Facebook την 17η Ιανουαρίου, με αφορμή τη συμπλήρωση τριών χρόνων από την επιστροφή του στη Ρωσία και τη σύλληψή του. «Δεν μπορώ να προδώσω ούτε την πρώτη ούτε τις δεύτερες. Εάν οι πεποιθήσεις σας αξίζουν κάτι, πρέπει να είστε πρόθυμοι να τις υπερασπίζεστε. Και, εάν χρειαστεί, να κάνετε κάποιες θυσίες».

Στο κείμενό του ο Νιλ ΜακΦάρκουα αποπειράται σχεδόν να αντιστρέψει τη δομή αυτής της σκέψης: «Κάποιοι θεώρησαν την επιστροφή του σχεδόν μια κλασική ελληνική τραγωδία: ο ήρωας, γνωρίζοντας ότι είναι καταδικασμένος, πηγαίνει στην πατρίδα του ούτως ή άλλως γιατί, εάν δεν το έκανε, δεν θα ήταν ήρωας», επιθυμεί, δηλαδή, να ενσαρκώσει αυτού του τύπου την τραγική φιγούρα, καθώς οι ήρωες κατά τύχη δεν είναι ήρωες. Ο Ναβάλνι έλεγε συχνά ότι δεν υπήρχε λόγος να φοβάται το καθεστώς του Πούτιν. Αλλά φοβόταν πως, παραμένοντας εκτός της Ρωσίας, θα καθίστατο σταδιακά ασήμαντος.

Κάποιοι, ειδικά μεταξύ των Ρώσων, πιστεύουν ότι ο Ναβάλνι υπήρξε ανόητος, ότι προέβη σε μια ανώφελη θυσία. Αλλοι, όπως έγραψε ο ίδιος ο Ναβάλνι, αντιμετώπιζαν την επιστροφή του με καχυποψία, σαν να αποτελούσε μέρος μιας συμφωνίας με τον Πούτιν. Αλλά στη φυλακή κατέστη εκ νέου πρόβλημα για το πουτινικό καθεστώς, με τη φωνή του να συνεχίζει να ακούγεται δημοσίως και τον ίδιο να μετατρέπεται ξανά σε σημείο αναφοράς.

«Υποστηρίζεται ότι οι ήρωες “είναι όλοι νέοι και ωραίοι” και λένε την αλήθεια. Αλλά αυτό είναι ψέμα. Η αντικειμενική αλήθεια, δεν πρέπει να κουραζόμαστε να το λέμε, δεν υπάρχει. Ωστόσο υπάρχουν τα ψέματα. Τα ψέματα του κράτους, του καθεστώτος. Και όποιος τα αποκαλύπτει, όποιος λέει “την αλήθεια” σε ένα καταπιεστικό καθεστώς, ενσαρκώνει τη φιγούρα του ήρωα», γράφει ο Αλεσάντρο Τρότσινο.

Μήπως ήταν, τελικά, τρελός ο Ναβάλνι; Οχι, ήταν «ήταν απλώς ένας συνηθισμένος άνθρωπος», σύμφωνα με τον Economist, κάποιος που αρεσκόταν να κάθεται με τον κόσμο και να μιλάει μαζί του για τις όποιες ανησυχίες του, για την υγεία, τα σχολεία, τους γεμάτους λακκούβες δρόμους και την τιμή του ψωμιού. «Δεν ήταν φιλόσοφος, απλώς ένας ανεξάρτητος δικηγόρος που εξελίχθηκε σε παθιασμένο μπλόγκερ, ο οποίος κατέστη κορυφαίος αντίπαλος του Βλαντίμιρ Πούτιν και του καθεστώτος απατεώνων και κλεφτών ή, μάλλον, απατεώνων, κλεφτών και δολοφόνων», όπως συνοψίζει το βρετανικό έντυπο.

Τι επιπτώσεις θα έχει ο θάνατος του Ναβάλνι; Θα συμβάλει η θυσία του στον αγώνα του; «Από τη μία πλευρά, οι άνθρωποι θα είναι τώρα ακόμη λιγότερο πρόθυμοι να ψηφίσουν τον Πούτιν, από την άλλη, η ενεργή δράση κατά των εκλογών θα καταστεί ακόμη πιο επίφοβη», εξήγησε στο Telegram ο ρώσος πολιτικός αναλυτής Αμπάς Γκαλιάμοφ, πρώην λογογράφος του Πούτιν.

Η αύξηση της καταστολής στη Ρωσία είναι μια συνέπεια που προβλέπεται από πολλούς ειδικούς. «Ομως κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο θάνατος του Ναβάλνι ήταν μάταιος. Η ηθική συμβολή κάθε ήρωα είναι να διευρύνει το πεδίο των δυνατοτήτων, να δείχνει ξεκάθαρα ότι μπορεί κάποιος να αγωνίζεται, ακόμη και εάν ξέρει ότι πρέπει να χάσει, και ότι μετά από κάθε νεκρό ήρωα, μπορεί να υπάρξει ένας άλλος, ή πολλοί άλλοι, που θα καταλήξουν να καταστήσουν το ουτοπικό του όνειρο πραγματικότητα», γράφει ο αρθρογράφος της Corriere della Sera.

Αναφερθείσα στο ίδιο ζήτημα, την ημέρα του θανάτου του Αλεξέι Ναβάλνι η διάσημη αμερικανό-πολωνέζα ιστορικός και δημοσιογράφος Αν Απλμπάουμ έγραψε στο The Atlantic πως «ακόμη και πίσω από τα κάγκελα ο Ναβάλνι ήταν μια πραγματική απειλή για τον Πούτιν, γιατί ήταν ζωντανή απόδειξη ότι το θάρρος είναι δυνατό, ότι η αλήθεια υπάρχει, ότι η Ρωσία θα μπορούσε να είναι άλλου είδους χώρα. Για έναν δικτάτορα που επιβιώνει χάρη στα ψέματα και στη βία, αυτό το είδος πρόκλησης ήταν αφόρητο. Τώρα ο Πούτιν θα αναγκαστεί να πολεμήσει ενάντια στη μνήμη του Ναβάλνι και αυτή είναι μια μάχη που δεν θα κερδίσει ποτέ», προβλέπει η Απλμπάουμ.

«Ο Αλεξέι Ναβάλνι προέβη σε πράξεις που υπερβαίνουν τον ηρωισμό και το παράδειγμά του δεν θα πεθάνει ποτέ», αποφάνθηκε σχετικά και ο Αντριάνο Σόφρι του IL FOGLIO.

Στο τέλος του ντοκιμαντέρ του καναδού Ντάνιελ Ρόερ για τον Αλεξέι Ναβάλνι (το οποίο πέρυσι βραβεύτηκε με Οσκαρ) ο ρώσος αντιφρονών κοιτάζει την κάμερα και απαντά σχετικά με το χειρότερο ενδεχόμενο: «Δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψετε. Αν αποφασίσουν να με σκοτώσουν, σημαίνει ότι είμαστε απίστευτα ισχυροί (…) Το μόνο που χρειάζεται για το θρίαμβο του Κακού είναι κάποιοι καλοί άνθρωποι να μην κάνουν τίποτα. Γι’ αυτό μην είστε αδρανείς».

Εχει οπότε νόημα ο μεμονωμένος αγώνας ενός αντιφρονούντος έγκλειστου στη φυλακή; «Η ρωσική Ιστορία πάντα διδάσκει: τον Αύγουστο του 1986 ένας ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο Ανατόλι Μαρτσένκο, ξεκίνησε μια απεργία πείνας επ’ αόριστον στη φυλακή (…) με ένα αίτημα που φαινόταν τρελό (…) την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές στην ΕΣΣΔ. Ο Μαρτσένκο πέθανε από την ακραία του διαμαρτυρία τον Δεκέμβριο. Αλλά μια εβδομάδα αργότερα ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ τηλεφώνησε προσωπικά στον Αντρέι Ζαχάροφ στο Γκόρκι, απαλλάσσοντάς τον από την ποινή της εξορίας. Στη Ρωσία η μοιραία τρέλα των δικαίων δεν είναι ποτέ πραγματικά τρέλα», έγραψε σχετικά ο Ετσιο Μάουρο, πρώην διευθυντής και νυν αρθρογράφος της ιταλικής La Repubblica.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News