Η επέκταση της δυνατότητας σύναψης γάμου και σε πρόσωπα του ιδίου φύλου υλοποιεί τη συνταγματική αρχή της ελευθερίας και τη συνταγματική αρχή της ισότητας, τόνισε η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής στην έκθεσή της επί του νομοσχεδίου «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις».

Υπενθυμίζεται πως το νομοσχέδιο εισάγεται στην Ολομέλεια την Τετάρτη (14/2) και η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής έχει αποφασίσει να διατεθούν έως και δύο ημέρες, για τη συζήτηση και ψήφιση του. Τις προηγούμενες ημέρες, κατά την επεξεργασία του σχεδίου νόμου στις επιτροπές της Βουλής, «ναι» επί της αρχής δήλωσαν οι εισηγητές της Νέας Δημοκρατίας, του ΣΥΡΙΖΑ, του ΠΑΣΟΚ, της Νέας Αριστεράς και της Πλεύσης Ελευθερίας. Κατά του νομοσχεδίου δήλωσαν το ΚΚΕ, η Ελληνική Λύση, η Νίκη και οι Σπαρτιάτες.

Στην έκθεσή της, που αναρτήθηκε το απόγευμα της Τρίτης στον ιστότοπο της Βουλής, η Επιστημονική Υπηρεσία επισήμανε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

– «Με το άρθρο 3 του νομοσχεδίου (Σύναψη γάμου από πρόσωπα του ίδιου φύλου – Τροποποίηση παρ. 1 άρθρου 1350 Αστικού Κώδικα) τροποποιείται το άρθρο 1350 παρ. 1 ΑΚ, και ορίζει ότι ο γάµος συνάπτεται μεταξύ δύο προσώπων διαφορετικού ή ίδιου φύλου. Με την εν λόγω επέκταση της δυνατότητας σύναψης γάμου και σε πρόσωπα του ίδιου φύλου, το νομοσχέδιο υλοποιεί τη συνταγματική αρχή της ελευθερίας (άρθρο 5 παρ. 1 Συντ.) και τη συνταγµατική αρχή της ισότητας (άρθρο 4 Συντ.), σύμφωνα µε την οποία, από συνταγματική άποψη, το νοµοθετικό αυτό πλαίσιο (της διαφοράς φύλου ως στοιχείου για το υποστατό του γάμου) δεν κείται εκτός των ορίων των άρθρων 4 παρ. 1, για την αρχή της ισότητας, και 5 παρ. 1, για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Κατ’ εφαρµογή του άρθρου 21 παρ. 1 του Συντάγµατος, οι νέες ρυθµίσεις οργανώνουν µορφές έννοµης αναγνώρισης και προστασίας και σε άλλες περιπτώσεις σχέσεων που εµπίπτουν στην έννοια της οικογένειας, σύµφωνα και µε τη νοµολογία του ΕΔΔΑ. Σηµειωτέον ότι το Συµβούλιο της Επικρατείας, επιβεβαιώνοντας τη συµβατότητα της καθιέρωσης του συµφώνου συµβιώσεως ανεξαρτήτως φύλου των µερών µε το άρθρο 21 του Συντάγµατος, δέχεται ότι η εν λόγω συνταγµατική διάταξη έχει προεχόντως κατευθυντήριο χαρακτήρα και ερµηνεύεται σε συνδυασµό µε τις συνταγµατικές αρχές της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, της ισότητας και της προστασίας της ιδιωτικής ζωής».

– Υπογραμμίζεται ότι «η ίση πρόσβαση των οµόφυλων ζευγαριών στον θεσµό του γάµου υπήρξε διεθνώς προϊόν, κατά περίπτωση, νοµοθετικής πρωτοβουλίας, δικαστικής αποφάσεως ή συνδυασµού τους. Σε νοµοθετικό επίπεδο, προηγήθηκαν οι Κάτω Χώρες, το 2000, µε έναρξη ισχύος το 2001, το Βέλγιο το 2003, η Ισπανία και ο Καναδάς το 2005. Δικαστικά προηγήθηκαν, το 2003, το Ανώτατο Δικαστήριο της Μασαχουσέτης και ανώτατα δικαστήρια Καναδικών επαρχιών και, σε εθνικό επίπεδο, το Συνταγµατικό Δικαστήριο της Νότιας Αφρικής το 2006. Πιο γνωστή, ίσως, απόφαση, είναι η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ στην υπόθεση Obergefell v. Hodges, 576 U.S. 644 (2015), το οποίο κατέληξε ότι η ίση πρόσβαση των οµόφυλων ζευγαριών στο θεσµό του γάµου επιτάσσεται από τις γενικές συνταγµατικές εγγυήσεις της ελευθερίας και της ίσης προστασίας, ερµηνευόµενες από κοινού. Κατά το δικαστήριο, η συνταγµατική ελευθερία αποτελεί συνάρθρωση των δύο αυτών αρχών, η οποία είναι πλέον εµφανής σε υποθέσεις τέτοιου χαρακτήρα».

– Ως προς το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, «επισηµαίνεται καταρχάς ότι τα θέµατα της προσωπικής κατάστασης, στην οποία υπάγονται οι σχετικοί µε τον γάµο κανόνες, αποτελεί τοµέα που εµπίπτει στην αρµοδιότητα των κρατών µελών. Υπό την έννοια αυτή, το ευρωπαϊκό δίκαιο δεν επιβάλλει, αλλά επιτρέπει, τη θέσπιση από τα κράτη µέλη ρυθµίσεων για τον γάµο µεταξύ προσώπων του ίδιου φύλου.

α) Περαιτέρω, µε σειρά αποφάσεων του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης (εφεξής ΔΕΕ), ορίζεται ότι τα κράτη µέλη υποχρεούνται να αναγνωρίζουν τον γάµο µεταξύ προσώπων του ίδιου φύλου που έχει συναφθεί εντός άλλου κράτους µέλους, προς τον σκοπό άσκησης των δικαιωµάτων που αντλούν από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ειδικότερα, έχει γίνει δεκτό από το ΔΕΕ ότι τα κράτη µέλη δεν δύνανται, για τον λόγο ότι οι διατάξεις του εθνικού δικαίου δεν επιτρέπουν τον γάµο µεταξύ προσώπων του ιδίου φύλου, να αρνούνται την είσοδο και τη διαµονή στο έδαφός τους σε υπήκοο τρίτου κράτους, ο οποίος έχει συνάψει γάµο µε ιδίου φύλου πολίτη της Ενωσης εντός κράτους µέλους, καθώς τότε θα διέφερε από το ένα κράτος µέλος στο άλλο η ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών της Ενωσης (Απόφαση του Δικαστηρίου (τµήµα µείζονος συνθέσεως) της 5ης Ιουνίου 2018 στην υπόθεση Relu Adrian Coman κ.λπ. κατά Inspectoratul General pentru Imigrări και Ministerul Afacerilor Interne , C-673/16). Αντιστοίχως, έχει γίνει δεκτό ότι αν το πιστοποιητικό γέννησης ενός παιδιού αναφέρει δύο γονείς του ίδιου φύλου (µε ένα εκ των δύο ευρωπαίο πολίτη), πρέπει “το σύνολο των κρατών µελών” να αναγνωρίζει τη σχέση γονέα παιδιού, δηλαδή να αναγνωρίζει αµφότερους τους αναφερόµενους ως γονείς, για την άσκηση των ελευθεριών του δικαίου της Ενωσης (Απόφαση του Δικαστηρίου [τµήµα µείζονος συνθέσεως] της 14ης Δεκεµβρίου 2021 στην υπόθεση V.М.А. κατά Stolichna obshtina, rayon “Pancharevo”, C 490/20). Με το νοµοσχέδιο επιλέγεται ενιαία ρύθµιση, ώστε να µην εξαρτώνται θεµελιώδεις οικογενειακές σχέσεις των προσώπων από την άσκηση ή µη της ελεύθερης κυκλοφορίας».

β) Ως προς την Ευρωπαϊκή Σύµβαση Δικαιωµάτων του Ανθρώπου, «το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει δεχθεί ότι τα συµβαλλόµενα κράτη έχουν την υποχρέωση να αναγνωρίζουν και να προστατεύουν µε νοµικό καθεστώς τις οικογενειακές σχέσεις των οµόφυλων ζευγαριών, η επιλογή όµως ως προσήκουσας αναγνώρισης, µεταξύ γάµου και, κατ’ ελάχιστο, αστικής ενώσεως, εναπόκειται στο εθνικό δίκαιο. Ειδικότερα, το ΕΔΔΑ έχει δεχθεί ότι το άρθρο 12 της Σύµβασης δεν υποχρεώνει τα συµβαλλόµενα κράτη να παρέχουν στα οµόφυλα ζευγάρια πρόσβαση στο θεσµό του γάµου (Schalk και Kopf κατά Αυστρίας, 24 Ιουνίου 2010. Βλ. και Chapin & Charpentier κατά Γαλλίας, 9 Ιουνίου 2016). Ο λόγος είναι ότι το άρθρο 12, ως ιστορικώς έχει συνταχθεί, κατοχυρώνει το δικαίωµα του γάµου στον άνδρα και τη γυναίκα. Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι ο θεσµός του γάµου έχει υποστεί ουσιώδεις κοινωνικές αλλαγές από την εποχή της υιοθέτησης της Σύµβασης, πλην όµως στο συγκεκριµένο ζήτηµα δεν είχε διαµορφωθεί ευρωπαϊκό consensus, καθώς έξι συµβαλλόµενα κράτη κατά τον χρόνο εκείνο (2010) δέχονταν γάµο οµοφύλων (σκ. 58) και κατέληξε ότι, “ώς έχουν τα πράγµατα”, το ζήτηµα καταλείπεται στο εθνικό δίκαιο (σκ. 61), ενώ αντιστοίχως κρίθηκε το ζήτηµα και το 2016.

Παραλλήλως, όµως, το Δικαστήριο δέχθηκε, στην ίδια ως άνω απόφαση του έτους 2010, ότι τα οµόφυλα ζευγάρια χαίρουν “οικογενειακής ζωής” η οποία προστατεύεται από το άρθρο 8 της Συµβάσεως (δικαίωµα σε σεβασµό της οικογενειακής ζωής) και µάλιστα, στο βαθµό που συγκατοικούν και τελούν σε σταθερή σχέση, η οικογενειακή τους ζωή προστατεύεται όπως και αυτή των ετερόφυλων ζευγαριών (σκ. 94). Το ίδιο ακριβώς δέχθηκε και στην περίπτωση ζεύγους γυναικών µε παιδί που ανέτρεφαν από κοινού (Χ. και άλλοι κατά Αυστρίας, τµήµα ευρείας συνθέσεως, 19 Φεβρουαρίου 2013). Στην ίδια απόφαση, το Δικαστήριο έκρινε (ήδη το 2013) ότι ο αποκλεισµός της υιοθεσίας και από τη σύντροφο της µητέρας παραβίαζε την ίση µεταχείριση σε σχέση µε ετερόφυλα ζευγάρια σε αντίστοιχη κατάσταση (συµβίωση σε σταθερή σχέση). Στην υπόθεση Βαλλιανάτος και άλλοι κατά Ελλάδας, το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν απαιτείται συνοίκηση για την αναγνώριση της οικείας προστασίας του ζευγαριού (τµήµα ευρείας συνθέσεως, απόφαση της 7 Νοεµβρίου 2013, σκ. 73).

Κατ’ εφαρµογήν του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, το ΕΔΔΑ, λαµβάνοντας υπόψη τη σχετική τάση που έχει αναπτυχθεί στα κράτη µέλη του Συµβουλίου της Ευρώπης, έχει κρίνει ότι τα κράτη έχουν υποχρέωση να αναγνωρίζουν και να προστατεύουν µε νοµικό καθεστώς τις οικογενειακές σχέσεις των οµόφυλων ζευγαριών. Κατά το Δικαστήριο, το περιθώριο εκτίµησης των κρατών διατηρείται µόνο ως προς το συγκεκριµένο καθεστώς που παρέχεται για την εκπλήρωση των οικείων υποχρεώσεων, καθώς δεν έχει επιτευχθεί συναίνεση ως προς την επιλογή του γάµου αντί της αστικής ενώσεως, πρέπει δε να τηρείται η αρχή της επικουρικότητας της ΕΣΔΑ σε σχέση µε την προστασία των δικαιωµάτων από τα ίδια τα κράτη (Fedotova και άλλοι κατά Ρωσίας (τµήµα ευρείας συνθέσεως), 17 Ιανουαρίου 2023, σκ. 179). Πάντως, κατ’ ελάχιστο, η προστασία περιλαµβάνει τη µορφή της αστικής ενώσεως, ώστε να προστατεύονται όλα τα δικαιώµατα που προσιδιάζουν σε µία σταθερή και δεσµευτική σχέση (Buhuceanu και άλλοι κατά Ρουµανίας, 23 Μαΐου 2023, σκ. 78). Σε κάθε περίπτωση, το Δικαστήριο επισήµανε ότι οι φερόµενες αρνητικές διαθέσεις της πλειοψηφίας δεν επιτρέπεται να σταθµίζονται µε το συµφέρον των ενδιαφερόµενων να έχουν την αναγνώριση και προστασία των οικείων σχέσεων (σκ. 80)».

– Στο σκέλος των παρατηρήσεων, και ως προς την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, η έκθεση σημειώνει, εξάλλου, πως ενδεχομένως εγείρεται ζήτηµα άνισης µεταχείρισης οµόφυλων έγγαµων προσώπων, ανάλογα µε το αν πρόκειται για ζεύγος γυναικών ή ανδρών, κατά παράβαση του άρθρου 4 παρ. 2 του Συντάγματος (κατά το οποίο «οι Ελληνες και οι Eλληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις»).

Ολόκληρη η έκθεση εδώ

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News