Η Ευρώπη νομοθέτησε για τον περιορισμό του πλαστικού, αλλά τα ποτήρια μιας χρήσης από άλλα υλικά συνεχίζουν να αφήνουν έντονο το αποτύπωμά τους στο περιβάλλον. Τις διαστάσεις του προβλήματος εξηγούν στο Protagon δύο ειδικοί από το Πανεπιστήμιο του Κεντ. 

Κάθε χρόνο, σε όλον τον κόσμο χρησιμοποιούνται 500 δισ. ποτήρια μιας χρήσης, μέσα στα οποία αγοράζουμε καφέ «για έξω», αλλά μόνο το 1% αυτών ανακυκλώνονται. Κάθε λεπτό που περνάει, περίπου 1 εκατ. ποτήρια του καφέ μιας χρήσης καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων. 

Ολο και περισσότερες διεθνείς αλυσίδες καφέ υιοθετούν το σύστημα BYOC (Bring Your Own Cup) και σερβίρουν τον καφέ σε επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια που φέρνουν μαζί τους οι πελάτες. Ακόμη όμως δεν έχουμε φτάσει σε σημείο που να κάνει πραγματική περιβαλλοντική διαφορά. 

Ο Θάνος Παπαδόπουλος, καθηγητής Διοίκησης και επικεφαλής του Τμήματος Ανάλυσης, Λειτουργιών και Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο του Κεντ και ο λέκτορας Πρίταμ Μπάσου ολοκλήρωσαν το 2022 μια μελέτη για την περιβαλλοντική επίπτωση των ποτηριών μιας χρήσης στο Κεντ.  

Οι ίδιοι εξηγούν στο Protagon: «Το πρόβλημα με τα ποτήρια μιας χρήσης είναι τριπλή πρόκληση: ευαισθητοποίηση, υποδομή/διαδικασία και κουλτούρα. Πρώτα και κύρια, οι καταναλωτές δεν είναι ευαισθητοποιημένοι σχετικά με το “γιατί” και το “πώς” πρέπει να απορρίπτονται τα ποτήρια του καφέ. Η απόρριψη στους κάδους απορριμμάτων δημιουργεί σοβαρό και ακριβό ζήτημα ρύπανσης. Δεύτερον, υπάρχει έλλειψη κατάλληλων υποδομών και διαδικασιών για τη συλλογή και διάθεση αυτών των κυπέλλων. Η έλλειψη κατάλληλων υπηρεσιών συλλογής τους αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα. Τρίτον, η κουλτούρα είναι αυτή που θα καθορίσει τελικά την επιτυχία ή την αποτυχία διαφόρων πρωτοβουλιών, καθώς οι επιλογές των καταναλωτών παίζουν βασικό ρόλο. Με αυτές τις προκλήσεις είναι σήμερα αντιμέτωπες οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες». 

Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα στην Ευρώπη

Σύμφωνα με τα τελευταία διεθνή στοιχεία (Coffee Market Report, 2022), η Ευρώπη είναι η μεγαλύτερη αγορά καφέ στον κόσμο, αντιπροσωπεύοντας το 32% της παγκόσμιας κατανάλωσης καφέ. Το 2021 καταναλώθηκαν στην Ευρώπη 3,252 εκατ. τόνοι καφέ. «Ως εκ τούτου, η χρήση ποτηριών καφέ μιας χρήσης είναι ευρέως διαδεδομένη στην Ευρώπη. Στοιχεία που δημοσίευσε το Euronews ανέφεραν ότι 16 δισ. χάρτινα ποτήρια χρησιμοποιούνται για καφέ ετησίως στην Ευρώπη», αναφέρουν οι Παπαδόπουλος και Μπάσου.

Στην έρευνά τους (η οποία αφορούσε την κομητεία του Κεντ στο Ηνωμένο Βασίλειο) έκαναν έναν γρήγορο υπολογισμό ώστε να ποσοτικοποιήσουν το πρόβλημα στο Ηνωμένο Βασίλειο: «Μια έκθεση που συντάχθηκε από τη Βουλή των Κοινοτήτων αναφέρει ότι περίπου 2,5 δισ. ποτήρια καφέ μιας χρήσης χρησιμοποιούνται ετησίως στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αν δεχτούμε ότι η χρήση αυτή αφορά άτομα από 15 ετών και πάνω, υπολογίζουμε ότι την ποσότητα αυτή χρησιμοποιούν περίπου 55,4 εκατ. άτομα.

»Ετσι, η μέση κατά κεφαλήν χρήση είναι 45 ποτήρια μιας χρήσης τον χρόνο. Την ίδια ώρα, υπολογίζεται ότι μόνο το 0,25% (ένα στα 400) των ποτηριών καφέ μιας χρήσης ανακυκλώνεται με τον σωστό τρόπο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Με παρόμοιους υπολογισμούς μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα για την κλίμακα του προβλήματος σε οποιαδήποτε περιοχή της Ευρώπης» εξηγούν στο Protagon οι δύο ερευνητές.

Εντονο περιβαλλοντικό αποτύπωμα

Σήμερα τα κύπελλα μιας χρήσης για τον καφέ κατασκευάζονται κυρίως από τρία υλικά, καθένα από τα οποία επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον:  

Φελιζόλ (ή αφρός πολυστυρενίου)

Οπως γράφει ο Guardian, το υλικό αυτό εφευρέθηκε τη δεκαετία του 1960 και γρήγορα έγινε πρωταγωνιστής των καφέ, αφού ήταν ό,τι πρέπει για να διατηρούνται τα ροφήματα ζεστά για περισσότερη ώρα. Σήμερα, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, οι ΗΠΑ παράγουν περίπου 3 εκατ. τόνους φελιζόλ κάθε χρόνο, με το 80% από αυτό να καταλήγει στα σκουπίδια (συμπεριλαμβανομένων περίπου 25 δισ. ποτηριών καφέ). 

Τα στοιχεία που επικαλείται ο Guardian αναφέρουν ότι το φελιζόλ χρειάζεται 500 χρόνια για να διασπαστεί! Η κατασκευή ενός μόνο ποτηριού από φελιζόλ εκπέμπει περίπου 33 γρ. διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Μόνο η παραγωγή των Ηνωμένων Πολιτειών εκπέμπει 21 εκατ. τόνους CO2 ετησίως, περίπου όση ρύπανση παράγουν 4,5 εκατ. αυτοκίνητα κάθε χρόνο. 

Πλαστικό 

Είναι γνωστό ότι τα πλαστικά παραμένουν στο περιβάλλον για εκατοντάδες χρόνια, ενώ διασπώνται σε μικροπλαστικά που βλάπτουν τα οικοσυστήματα και μολύνουν την τροφική αλυσίδα. Περίπου 8 εκατ. τόνοι πλαστικού καταλήγουν κάθε χρόνο στους ωκεανούς αυτού του πλανήτη. Σύμφωνα με το ελληνικό τμήμα του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF), μόνο στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν ετησίως 11.500 τόνοι πλαστικού. Υπολογίζεται ότι καθένας από εμάς καταναλώνει τρόφιμα που περιέχουν 5 γρ. μικροπλαστικών την εβδομάδα!  

Το 2019 η Ευρωπαϊκή Ενωση εξέδωσε οδηγία για τη μείωση των επιπτώσεων της πλαστικής ρύπανσης. Τα πλαστικά ποτήρια δεν χρησιμοποιούνται για ζεστά ροφήματα αλλά κυκλοφορούν ευρέως για να σερβίρουν κρύο καφέ, τσάι και αναψυκτικά. Οπως γράφει ο Guardian, το πλαστικό διασπάται τόσο αργά, που οι περισσότεροι από τους 8,3 δισ. τόνους πλαστικού που έχουν παραχθεί τα τελευταία 60 χρόνια βρίσκονται ακόμη στο περιβάλλον… Ανάλογα με τον τύπο πλαστικού από τον οποίο κατασκευάζεται και τον τρόπο απόρριψής του, οι εκπομπές ενός πλαστικού ποτηριού μιας χρήσης κυμαίνονται μεταξύ 10 γρ. και 30 γρ. CO2.

Χαρτί

Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Guardian, το πρώτο χάρτινο κύπελλο μιας χρήσης κυκλοφόρησε το 1918, κατά την πανδημία της ισπανικής γρίπης, ως ένας πιο υγιεινός τρόπος για να πίνουν οι άνθρωποι νερό από κοινόχρηστα πηγάδια και βρύσες. 

Αν και τα χάρτινα ποτήρια φαίνονται καλύτερα για το περιβάλλον, μια μελέτη του 2023 διαπίστωσε ότι μπορεί να είναι εξίσου τοξικά με τα πλαστικά. Αυτό επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν πλαστική επένδυση, με την οποία αδιαβροχοποιούνται, και η οποία, φυσικά, δεν είναι καθόλου φιλική προς το περιβάλλον. Ακόμη όμως και τα απλά χάρτινα ποτήρια, αν δεν απορριφθούν ή δεν ανακυκλωθούν σωστά καταλήγουν σε χωματερές όπου αποσυντίθενται αναερόβια απελευθερώνοντας μεθάνιο, ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου.

Σύμφωνα με τον Guardian, για τα 16 δισ. χάρτινα ποτήρια που χρησιμοποιεί το Ηνωμένο Βασίλειο κάθε χρόνο χρειάζεται να κοπούν 6,5 εκατ. δέντρα, ενώ η κατασκευή ενός ποτηριού εκπέμπει περίπου 110 γρ. CO2.

Είναι λύση η απαγόρευση;

Οι Θάνος Παπαδόπουλος και Πρίταμ Μπάσου τονίζουν στο Protagon ότι η απαγόρευση των ποτηριών καφέ μιας χρήσης θα μείωνε σημαντικά τον όγκο των πλαστικών και άλλων υλικών που απορρίπτονται, είτε σε χώρους υγειονομικής ταφής είτε οπουδήποτε αλλού. Θα ήταν ένα βήμα προς τη μείωση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, ενώ θα μπορούσε να λειτουργήσει ενθαρρυντικά για την υιοθέτηση πιο βιώσιμων και φιλικών προς το περιβάλλον πρακτικών. 

«Ωστόσο, η απαγόρευση των ποτηριών μιας χρήσης από μόνη της αντιμετωπίζει το σύμπτωμα, αλλά όχι και τη βαθύτερη αιτία του προβλήματος. Οι προσπάθειες και οι πολιτικές θα πρέπει, εκτός των απαγορεύσεων, να επικεντρωθούν στην προώθηση μιας αλλαγής συμπεριφοράς. Η συνολική επιτυχία μιας απαγόρευσης εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων και την προσβασιμότητα σε αυτές.

»Χρειάζονται υποδομές και κίνητρα για την καθιέρωση επαναχρησιμοποιούμενων ποτηριών. Με άλλα λόγια, η απαγόρευση θα μπορούσε να αποτελεί μέρος μιας συνολικής στρατηγικής, μέρος ενός συνδυασμού μέτρων που θα περιλαμβάνουν εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού, παροχή κινήτρων για βιώσιμες πρακτικές και επενδύσεις σε υποδομές ανακύκλωσης» αναφέρουν οι Παπαδόπουλος και Μπάσου.

Ηδη, σε διάφορα μέρη του κόσμου ακολουθούνται καλές πρακτικές που θα μπορούσαν να δείξουν τον δρόμο για λιγότερα ποτήρια μιας χρήσης. Στη Νέα Υόρκη, σε περιοχές της Αυστραλίας, του Καναδά και του Ηνωμένου Βασιλείου ακολουθούνται προγράμματα ανταλλαγής ποτηριών, με τον καταναλωτή να επιστρέφει το ποτήρι του και να παίρνει ένα καινούργιο επαναχρησιμοποιούμενο, ενώ υπάρχουν και ειδικά σημεία ανακύκλωσης των ποτηριών μιας χρήσης, εύκολα προσβάσιμα. 

Πώς πάει ο περιορισμός του πλαστικού

Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που ενσωμάτωσαν την ευρωπαϊκή οδηγία για περιορισμό του πλαστικού. Ο νόμος προβλέπει μια σειρά από ρυθμίσεις για την κατάργηση ορισμένων προβληματικών πλαστικών μιας χρήσης, τον περιορισμό κάποιων άλλων και την ορθολογική διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων που προκύπτουν.

Στην πρώτη του αξιολόγηση για την εφαρμογή αυτού του νόμου, το WWF Ελλάς κατέγραψε μόνο ένα θετικό σημείο: «Πολλές επιχειρήσεις έχουν κινητοποιηθεί και ήδη διαθέτουν στην αγορά πλαστικές φιάλες από PET, που περιέχουν ανακυκλωμένο πλαστικό πάνω από 25%, αλλά και μπουκάλια με προσαρτημένα καπάκια, παρότι δίνεται περιθώριο εφαρμογής των μέτρων αυτών μέχρι τον Ιανουάριο του 2025 και τον Ιούλιο του 2024, αντίστοιχα».  

Κατά τα άλλα, «πλαστικά καλαμάκια εξακολουθούν να υπάρχουν, ενώ άλλα οκτώ πλαστικά είδη μιας χρήσης (μπατονέτες, μαχαιροπίρουνα, πιάτα, αναδευτήρες ποτών, στηρίγματα μπαλονιών, δοχεία τροφίμων και ποτήρια από φελιζόλ) θα έπρεπε να έχουν σταματήσει να κυκλοφορούν το αργότερο έως τον Μάιο του 2022, κάτι που δεν έγινε».  

Τι προβλέπεται για τα ποτήρια του καφέ

Ο νόμος επιβάλλει από 1/1/2022 εισφορά 5 λεπτών για κάθε κύπελλο ή φαγητοδοχείο μιας χρήσης και 5 λεπτά για το καπάκι τους. Προβλέπει επίσης να ενημερώνονται οι πολίτες για τη δυνατότητα να αγοράζουν τρόφιμα και ποτά με δικό τους σκεύος, κερδίζοντας μάλιστα έκπτωση.

Σύμφωνα με το WWF Hellas, «στην πράξη και κατά συντριπτική πλειονότητα, τα καταστήματα δεν ενημερώνουν τους πολίτες για τη δυνατότητα αυτή, ενώ καταγγελίες από φορείς της αγοράς αναφέρουν ότι σε αρκετές περιπτώσεις η εισφορά έχει ενσωματωθεί στην τελική τιμή πώλησης των προϊόντων και δεν αποδίδεται το περιβαλλοντικό τέλος στην Πολιτεία, γεγονός που οδηγεί σε απώλεια εσόδων για το κράτος, της τάξης πολλών εκατομμυρίων ευρώ».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News