Ο ξεπεσμένος ηγέτης τους οδηγεί στο νησί του παρά τη θέλησή τους. Εδώ, ως αφανής και πανταχού παρών οικοδεσπότης, σκοπεύει να αποκαταστήσει την ισχύ και το κύρος του στα μάτια των αθέλητα φιλοξενούμενών του, που κάποτε του άρπαξαν την πολιτική εξουσία. Επιστρατεύοντας ως βοηθό του την Τεχνητή υπερ-Νοημοσύνη, τους τσακίζει συναισθηματικά με κάθε είδους ψευδαισθήσεις, πριν καν προλάβουν να συγκρουστούν και να εξοντωθούν μεταξύ τους, κάτι που θα το έκαναν, αν τους άφηνε. Η πολιτική και η κοινωνία καταντούν παραισθήσεις σε ένα φαινομενικά παραδείσιο νησί.

Εδώ ο καθένας τους γίνεται ο Κανένας. Μόνο τα συναισθήματα μετρούν, μαζί με τα σώματα και τις επιθυμίες τους. Η κόρη του ερωτεύεται τον γιο του εχθρού του, ακόμα καλύτερα. Καρδούλες αντί για ίντριγκες και όπλα. Αυτό που ξεκίνησε ως πολιτικό δράμα με κοινωνικό υπόβαθρο, τελειώνει ως ψυχολογικό ταρακούνημα με αίσιο τέλος για άτομα που συμφιλιώθηκαν τελικά μαζί του, αφού δεν είχαν εναλλακτική. Και το σημαντικότερο: ο καιρός έφτιαξε, καμιά τρικυμία δεν εμποδίζει την αποχώρησή τους από το νησί.

Οχι, καμία σχέση με την τριήμερη συγκέντρωση των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ στις Σπέτσες κατά το σχέδιο Κασσελάκη. Εξάλλου οι προαναφερόμενοι επισκέπτες δεν πήγαν στο νησί με σκάφος της γραμμής, αλλά με αεροπλάνο. Κάτι διαφορετικό και από την πασίγνωστη «Τρικυμία» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, όπου η περιπέτεια ξεκινά στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, αν και πρόκειται για μια σύγχρονη εκδοχή αυτού του έργου.

Το Schauspielhaus της Ζυρίχης φιλοξενεί αυτήν τη σύγχρονη εκδοχή της «Τρικυμίας», που ξεκινά στα σύννεφα. Οποια και αν είναι η αρχή της καταστροφής, όμως, το συγκεκριμένο έργο –που ενέπνευσε τόσους δημιουργούς με τα ουτοπικά στοιχεία του– δεν αναφέρεται σε κάποιον θαυματοποιό παράδεισο. Πίσω από μια παιχνιδιάρικη, ακόμα και σουρεαλιστική επιφάνεια, η «Τρικυμία» κρύβει το ανελέητο παιχνίδι της πολιτικής εξουσίας, καθώς και τις κοινωνικές ασυμμετρίες που πληγώνουν βαθιά όσους σημαδεύουν.

Στο συγκεκριμένο ανέβασμα, όμως, στόχος είναι να ξεπεραστούν σκηνοθετικά τέτοιες κακοτοπιές. Καλύτερα να εναρμονιστεί το κοινό με μια ιστορία νησιωτικής απομόνωσης, που ξετυλίγεται σύμφωνα με τη βούληση του Πρόσπερο, διανοούμενου και μάγου, ικανού να χειρίζεται τα φυσικά στοιχεία, τουλάχιστον στο νησί υποδοχής. Ετσι για αρχή επιλέχθηκε μια σύγχρονη, τεχνολογικά σημαδεμένη, κοινή σε όλους τους σύγχρονους ταξιδιώτες εμπειρία, μια αεροπορική πτήση.

Προσδοκίες και ματαιώσεις

Παρά την περιορισμένη οπτική της, η σκηνοθεσία της Βου Τσανγκ και της ομάδας Moved by the Motion προαναγγέλθηκε ως καινοτόμα, καθώς βασίστηκε σε μια προσαρμογή του πολυπαιγμένου έργου σε σύγχρονες ευαισθησίες και εμπειρίες. Οπως ήταν αναμενόμενο, απέφυγε να θίξει το παραμικρό δικαίωμα καταπιεσμένου πλάσματος, τροποποιώντας ή αφαιρώντας οποιαδήποτε σαιξπηρική ύπουλη πράξη (σεξισμού, ρατσισμού, αποικιοκρατοφιλίας, μοναρχοφιλίας κ.λπ.), ώστε να παραμείνει  συντονισμένη με την πρωταγωνίστρια πολιτική ορθότητα. Εύλογα, μια τέτοια προαναγγελία προκάλεσε προσδοκίες για κάτι ευχάριστα διαφορετικό από τις κλασικές και πιο πολυδιάστατες εκδοχές της «Τρικυμίας».

Αλλη μια φορά, βέβαια –όπως με παρομοίως φιλόδοξα εγχειρήματα–, οι καλύτερες σκηνοθετικές προθέσεις, τροφοδοτημένες με ορθοπολιτική υπερευαισθησία και τεχνολογική μαεστρία, περισσότερο απογοήτευσαν παρά ενθουσίασαν, με το τελικά απομαγεμένο νησί τους επισκέπτες του.

Από τα σύννεφα στο μαγεμένο νησί

Οι κραδασμοί στο αεροσκάφος δυναμώνουν, καθώς αυτό κλυδωνίζεται από μια αέρια καταιγίδα που θα παρασύρει τους ταξιδιώτες, έπειτα από θανάσιμη πτώση, στον εφιαλτικό προορισμό τους, το νησί. Στον ουρανό και στον αναστατωμένο αέρα και όχι στη φουρτουνιασμένη θάλασσα ξεκινά, λοιπόν, η νέα «Τρικυμία», εμπλουτισμένη με διαστάσεις επιστημονικής φαντασίας.

Δεν είναι καθόλου τυχαίοι όσοι προσγειώνονται έτσι αιφνιδιαστικά στο επίμαχο νησί, αλλά καλεσμένοι χωρίς τη θέλησή τους. Στην ομάδα κυριαρχούν: ο βασιλιάς Αλόνσο, που επιστρέφει από την Τύνιδα με προορισμό την Νεάπολη και ο αδελφός του, Σεμπάστιαν, ο νεαρός γιος του, Φερδινάνδος. Ακόμα, η δούκισσα Αντόνια (κόμης Αντόνιο στο πρωτότυπο σαιξπηρικό κείμενο, ο οποίος εδώ πρέπει να γίνει  οπωσδήποτε γυναίκα, ώστε να αποκατασταθεί σκηνοθετικά κάπως η σεξιστική ασυμμετρία από την πολιτική και δραματική υποεκπροσώπηση των γυναικών στα αρρενοκεντρικά έργα του βάρδου).

Στο νησί, βεβαίως, όλους αυτούς τους περιμένει με σκοτεινές διαθέσεις ο Πρόσπερο, τέως πανίσχυρος δούκας του Μιλάνου, ο οποίος έχασε την εξουσία με λάθος εκτιμήσεις. Εχοντας στρέψει το ενδιαφέρον του στα βιβλία και τη γνώση, ανέθεσε λανθασμένα τα πολιτικά του καθήκοντα στην Αντόνια. Η αδελφή του και ο βασιλιάς Αλόνσο συνωμότησαν για να εκθρονίσουν έναν τέτοιο απολίτικο και διανοούμενο ηγέτη.

Οι σφετεριστές τον εγκατέλειψαν άσπλαχνα, μαζί με τη μικρή κόρη του, Μιράντα, μέσα σε μια βάρκα, στο έλεος της θάλασσας. Στο ίδιο νησί, που τώρα τα εκδικητικά σχέδιά του μαγνητίζουν της θύτες του, σώθηκε τότε ο έκπτωτος Πρόσπερο. Εδώ εξελίχθηκε με την βοήθεια των γνώσεών του, σε παντοδύναμο χειριστή των φυσικών στοιχείων και όλων των μη ανθρώπινων όντων. Βοηθός του, ο Άριελ, ένα πνεύμα εξαρτημένο από την δύναμή του, που τον υπηρετεί πιστά.

Στην Ζυρίχη η καινοτόμα σκηνοθεσία απέκλινε, αναμενόμενα, από όλα αυτά τα γνωστά, τουλάχιστον στους σαιξπηρόφιλους. Εξαρχής το ρομπότ Αριελ δίνει μια ανόργανη διάσταση στην ιστορία, η οποία, παραδοσιακά, βασιζόταν στην οργανική, φυσική, αλχημιστική μαγεία του Πρόσπερο, που κυριαρχεί ως βαθύς γνώστης των φυσικών νόμων και στοιχείων. Στην σύγχρονη εκδοχή η Τεχνητή Νοημοσύνη, ακατανίκητη σύμμαχος του Πρόσπερο, μετατρέπει το, βυθισμένο σε διαρκές σκοτάδι, νησί σε εγκαταστάσεις για αποθήκευση ψηφιακών δεδομένων και σε υπόβαθρο προσομοιώσεων.

Ή μήπως δεν υπάρχει πραγματικά ο φυσικός νησιωτικός χώρος του νησιού; Μήπως το νησί το ίδιο αποτελεί μια προσομοίωση, που προκαλεί εγκεφαλική τρικυμία, στα πολυεπίπεδα κύματά της οποίας βουτάνε οι ταλαίπωροι επισκέπτες, για να πνιγούν μέσα στις ψευδαισθήσεις που γεννά ο ίδιος ο εαυτός τους; Ίσως και η πτώση του αεροσκάφους τελικά να αποτελεί μια ακόμα παραίσθηση και όλα να διαδραματίζονται στον ταραχώδη νοητικό χώρο που συντίθεται από δεδομένα, κώδικες και αλγορίθμους. Μπορεί και  να αποτελεί ψευδαίσθηση ακόμα  και ο έρωτας του Φερδινάνδου για την Μιράντα, την εύθυμη, αρχικά, νεαρή κόρη του Πρόσπερο.

Τεχνολογικός ντετερμινισμός και ορθοπολιτική λογοκρισία

Μια τέτοια τροπή της ιστορίας προς ένα είδος τεχνολογικού ντετερμινισμού –με την ψηφιακή τεχνολογία να πρωταγωνιστεί ως συντριπτικά κυρίαρχη εξ αρχής– καθιστά την εξέλιξή της αμέσως ανώδυνη, αν όχι αναμενόμενη. Το κοινό, έχοντας πληροφορηθεί πως η μαγεία του Πρόσπερο πηγάζει από μια ανυπέρβλητη Tεχνητή υπερ-Νοημοσύνη, προεξοφλεί την σαρωτική υπέροχή του διαχειριστή της πάνω στα θύματά του. Και, καθώς οτιδήποτε ανάγεται σε κώδικες και αλγορίθμους, ακόμα και το μυστηριώδες περιβάλλον του απάτητου νησιού μετατρέπεται σε μια απατηλή διεπιφάνεια, που μεταλλάσσεται σε αντιστοιχία με τα πάθη, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες των επισκεπτών που «διαβάζει» και αναπαράγει. Ετσι, η δράση εξαϋλώνεται σε αυτοπαραγόμενες εικόνες.

Παράλληλα, τα κινητήρια συναισθήματα, καθώς και οι ίντριγκες εξουσίας – τις οποίες καταστρώνουν οι επισκέπτες για την κυνική αλληλοεξόντωση μεταξύ της –  καταντούν παιχνιδιάρικοι παραλογισμοί, χωρίς πραγματικές συνέπειες, αφού ποτέ δεν κορυφώνονται σε πράξεις. Την κρίσιμη στιγμή παρεμβαίνει το ρομπότ Αριελ και κάθε σύγκρουση πνίγεται, πριν καλά καλά εκδηλωθεί.

Ωστόσο εμφανίζεται ένα πραγματικό εμπόδιο. Οταν ο Πρόσπερο αντιλαμβάνεται τον έρωτα του νεαρού Φερδινάνδου για την Μιράντα, την κόρη του, αποφασίζει να τον υποβάλλει σε σκληρές δοκιμασίες, ώστε να βεβαιωθεί για την αξία του.

Στο σημείο αυτό η σκηνοθετική γραμμή εγκαταλείπει την μέχρι τώρα επίσημη εκδοχή: την συνωμοσία – κάτι σαν επαναστατικό ξέσπασμα – του υποδουλωμένου ιθαγενή Κάλιμπαν, ο οποίος συνωμοτεί με δυο ακόλουθους του Αλόνσο, για να δολοφονήσουν τον Πρόσπερο. Μια τέτοια δολοπλοκία δικαιολογείται σε προηγούμενες ερμηνείες του έργου, καθώς ο Πρόσπερο έγινε ο απόλυτος κυρίαρχος του νησιού, στερώντας από τον Κάλιμπαν τα δικαιώματά του( με ελαφρυντικά βέβαια, κατά τον Σαίξπηρ).

Ωστόσο εδώ αποφεύγεται η πραγματική σύγκρουση μεταξύ του υποδουλωμένου Κάλιμπαν και του εδαφικά, οικονομικά και πολιτισμικά κυρίαρχου Πρόσπερο. Έτσι εξαλείφεται η ασυμφιλίωτη ένταση, που απορρέει από κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις. Εντελώς απονευρωτικά, επιλέγεται η ψυχολογική, στενή προσωπική οπτική.

Έξαφνα, η καταπιεσμένη και ερωτευμένη Μιράντα  καταστρώνει σχέδια με τους δούλους του Πρόσπερο, για να ανατρέψει την κυριαρχία του αυταρχικού πατέρα της. Μια τέτοια σκευωρία όμως  δεν πείθει, καθώς δεν απορρέει από τον χαρακτήρα της Μιράντα, που μέχρι το σημείο αυτό εμφανίζεται ήπιος. Αναπόφευκτα, χάνεται κάθε ένταση στο πιο συγκρουσιακό σημείο της πλοκής. Τα συναισθήματά της αιφνίδια ξεσηκωμένης κόρης του Πρόσπερο εμφανίζονται εντελώς παράλογα και εξίσου παραισθησιακά με της φαντασιώσεις της οποίες το ρομπότ Αριελ εξαπολύει στα μυαλά και τις ψυχές των εχθρών του.

Τελικά, η Τεχνητή Νοημοσύνη χειραγωγεί ακόμα και τον ίδιο τον Πρόσπερο, αφού του μεταγγίζει την επιείκεια και την συμπόνοια για της μισητούς εχθρούς του, ώστε να τους συγχωρέσει. Αυτή η νότα αισιοδοξίας απέναντι στο μίσος και την έχθρα είναι ανακουφιστική, αλλά πολύ λίγη  για ένα σαιξπηρικό δράμα, που κυριαρχείται από συνταρακτικές αντιθέσεις, πλαισιώνοντας πάντα τις λαμπερές ανθρώπινες εξάρσεις με σκοτεινά καταστροφικά ξεσπάσματα. Βέβαια, η σκηνοθεσία το εμβολιάζει με ευελιξία προσαρμόζοντάς το στα σύγχρονα γούστα και ανάγκες της κοινού μαθημένου να ξεγλιστρά από τις πραγματικές, έντονες συγκρούσεις δραπετεύοντας σε ανώδυνα ψηφιακά σύμπαντα, όπου δεν υπάρχουν πραγματικές τριβές.

Ακόμα και η χρήση βίντεο και άλλων πολυμεσικών εφαρμογών, καθώς και η εκπληκτική σκηνογραφία- ένα περιστρεφόμενος κώνος που ανοίγει αποκαλύπτοντας είτε την κορυφή της βουνού, μια πυραμίδα, έναν ταφικό τύμβο, ένα καταφύγιο κ.λπ. – δεν αρκούν για να ζωντανέψουν τέτοιες παγωμένες ή ασυνάρτητες ανθρώπινες σχέσεις όλων αυτών των συγχυσμένων επισκεπτών, που συναθροίζονται στο νησί των δεδομένων, όπου οι πράξεις και οι ταυτότητές τους αποκωδικοποιούνται τόσο εύκολα, ώστε να  χάνουν την βαρύτητα, ακόμα και το νόημά  καταντώντας προβλέψιμες.

Καθώς οι πραγματικές συγκρούσεις και τα συνταρακτικά κίνητρα για την δράση απουσιάζουν, ακόμα και η τελική συμφιλίωση δεν αγγίζει πραγματικά όσους αναζητούν στα έργα του Σαίξπηρ αναλαμπές που φωτίζουν το σκοτάδι της ζωής όταν καταντά ακατανόητη.

Με χειρουργική ευελιξία η νέα «Τρικυμία» αποκόβεται από τους ανεπιθύμητους πολιτικούς και κοινωνικούς τόνους, με τους οποίους  την φόρτισε ο Σαίξπηρ θέλοντας να δείξει πόσο άγρια συγκρουσιακές γίνονται τέτοιες πολύπλοκες «τρικυμιώδεις» καταστάσεις και σχέσεις.

Τελικά, η ιστορία εξελίσσεται σε ψυχολογικό και προσωπικό επίπεδο, κάτι που επιλέγεται σκηνοθετικά στις μέρες μας ως ασφαλέστερος τρόπος επικοινωνίας με  ένα κοινό στραμμένο στις ατομικές εμπειρίες και σχέσεις του  και συχνά απαθές ως προς τις ενοχλητικές πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις. Μια γλυκερή ανακούφιση εξαφανίζει το πικρό κατάλοιπο στο τέλος του έργου. Η εντύπωση πως τίποτα δεν επιλύθηκε πραγματικά, αλλά επιφανειακά δίνει τη θέση της στην βεβαιότητα ότι η παντοδύναμη τεχνολογία μπορεί να επιλύσει ανώδυνα όλα τα αξεπέραστα ανθρώπινα διλήμματα, απαλλάσσοντας τους χρήστες της από τέτοιες οδυνηρές βρωμοδουλειές.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News