Η πιο ριζοσπαστική πολιτική διακήρυξη των νεότερων χρόνων εμπεριέχεται στο προοίμιο της Διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, της 4ης Ιουλίου 1776: «Θεωρούμε ότι αυτές οι αλήθειες είναι αυτονόητες, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι, ότι είναι προικισμένοι από τον Δημιουργό τους με ορισμένα αναπαλλοτρίωτα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων αυτών είναι η Ζωή, η Ελευθερία και η επιδίωξη της Ευτυχίας».

Από αυτά τα λόγια πηγάζει το διαρκές αίτημα της χειραφέτησης που χαρακτηρίζει τις νεωτερικές κοινωνίες. Πολιτικά δικαιώματα, αυτοπροσδιορισμός, νομοθεσία κατά των διακρίσεων, ελευθερία θρησκευτικών πεποιθήσεων, ισότητα και συμπερίληψη, ατομική αυτοπραγμάτωση – σχεδόν οτιδήποτε ορίζει, πολιτικά και πολιτισμικά, τη φιλελεύθερη νεωτερικότητα έχει τις ρίζες του σε αυτή την παράγραφο.

Τα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του 1960 εμπνέονταν από την «επιδίωξη της ευτυχίας», την οποία καμία κυβέρνηση δεν μπορούσε να στερήσει από τους πολίτες της. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ επέκρινε το αμερικανικό κατεστημένο γιατί δεν ήταν αρκούντως αμερικανικό – η μέχρι τότε πολιτική των διακρίσεων κατά των μαύρων Αμερικανών αντέφασκε με τον φιλοσοφικό πυρήνα της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας.

«Οταν οι αρχιτέκτονες της δημοκρατίας μας έγραψαν τα υπέροχα λόγια του Συντάγματος και της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας», είπε στην περίφημη ομιλία του στην Ουάσιγκτον το 1963, «υπέγραφαν ένα γραμμάτιο στο οποίο θα γινόταν κληρονόμος κάθε Αμερικανός. Αυτό το σημείωμα ήταν μια υπόσχεση ότι όλοι οι άνθρωποι –ναι, οι μαύροι όσο και οι λευκοί– θα έχουν εγγυημένα τα αναφαίρετα δικαιώματα της ζωής, της ελευθερίας και της επιδίωξης της ευτυχίας. Είναι προφανές σήμερα ότι η Αμερική έχει αθετήσει αυτό το γραμμάτιο σε ό,τι αφορά τους έγχρωμους πολίτες της. Αντί να τιμήσει αυτή την ιερή υποχρέωση, η Αμερική έδωσε στους νέγρους μια ακάλυπτη επιταγή, μια επιταγή που επέστρεψε με [τη σημείωση] “ανεπαρκή χρήματα”».

Οταν δύο άνθρωποι του ιδίου φύλου ομολογούν την ερωτική αγάπη μεταξύ τους, διεκδικούν το δικαίωμα στην ευτυχία. Ποιος άνθρωπος που απολαμβάνει τα αγαθά της φιλελεύθερης δημοκρατίας μπορεί εύλογα να τους το στερήσει; Οταν το στερούσε, στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν, επέφερε αδικαιολόγητο πόνο σε συμπολίτες του. Τι του έδινε αυτό το δικαίωμα;

Ο Ιαν Μακέλεν είχε πει, υπερασπιζόμενος την ομοφυλοφιλία του: «Οι άνθρωποι που δεν είναι γκέι, απλά δεν ξέρουν πώς σε βλάπτει να λες ψέματα για αυτό που είσαι και να ντρέπεσαι για τον εαυτό σου». Είπε, επίσης, πόσο καθαρτήρια ήταν η δημόσια αποκάλυψη της σεξουαλικότητάς του. Πριν, «ως ηθοποιός είχα μάθει να μεταμφιέζομαι – να λέω ψέματα στον κόσμο». Μετά, όπως ανέφερε, έγινε πολύ πιο συναισθηματικά διαθέσιμος στους χαρακτήρες που έπαιζε.

Εκφράζοντας τη στενοχώρια του για τα ομοφοβικά σχόλια που βλέπει τον τελευταίο καιρό, ακόμα και από διαδικτυακούς φίλους του, με αφορμή την επικείμενη νομοθέτηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών, ο Ρωμανός Γεροδήμος απορεί: «Ανθρωποι που τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου μού στέλνουν ευγενικά μηνύματα, ευχές, ευχαριστίες, συλλυπητήρια, συγχαρητήρια, σκέψεις-μηνύματα που αν μη τι άλλο επικοινωνούν σεβασμό και εκτίμηση, οι ίδιοι άνθρωποι […] ούτε λίγο ούτε πολύ ισχυρίζονται ότι η σχέση μου, αυτή η αδιανόητη, συμπαντική αγάπη 18 χρόνων για τον Αντώνη, είναι μη φυσιολογική, ότι η σεξουαλικότητά μου είναι μια επιλογή, προτίμηση, τάση ή ανωμαλία, ότι όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι είναι a priori κατάλληλοι για γονείς εξαιτίας της δικής τους σεξουαλικότητας, ενώ εγώ όχι, ότι εμείς θέλουμε παιδιά για να ικανοποιήσουμε τον εγωισμό μας, λες και όλοι οι άλλοι κάνουν παιδιά από αλτρουισμό».

Το ευχάριστο, ωστόσο, είναι ότι ακόμη και όσοι αντιδρούν στον νόμο για τον γάμο ομοφύλων ζευγαριών δεν καταδικάζουν τη θεσμική κατοχύρωση του συμφώνου συμβίωσης μεταξύ τους. Η ελληνική κοινωνία σήμερα είναι πολύ πιο ανεκτική σε σχέση με πριν από 30 ή 40 χρόνια. Ενα από τα επιτεύγματα της Μεταπολίτευσης είναι η ισχυρή προώθηση της φιλελεύθερης βιοπολιτισμικής κουλτούρας. Διακρίσεις με βάση τη σεξουαλικότητα (και όχι μόνον) δεν γίνονται, κατ’ αρχήν, ανεκτές.

Ηταν θέμα χρόνου να γίνει και το επόμενο βήμα: εφόσον το δικαίωμα στην ευτυχία περιλαμβάνει τον ομοερωτισμό (να απολαμβάνει κανείς την ερωτική αγάπη με τρόπο που αυτός ή αυτή ορίζει), λογική προέκταση αυτού του δικαιώματος είναι η επιθυμία δύο ερωτευμένων ανθρώπων του ιδίου φύλου να ζουν μαζί και, αργότερα, να δημιουργούν οικογένεια, αν το επιθυμούν.

Η «συντηρητική» ένσταση είναι γνωστή: κάτι τέτοιο είναι «παρά φύσιν». Η βιολογία (η «φύσις»), ωστόσο, θέτει όρια αλλά δεν έχει εγγενές νόημα. Το νόημα το αποδίδει η πολιτική κοινότητα (ο «νόμος»). Οσοι διαμαρτύρονται για την καθιέρωση του ομόφυλου γάμου ως «παρά φύσιν», λησμονούν ότι «παρά φύσιν» είναι πολλές ανθρώπινες επινοήσεις: από την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων (αυτή την τερατώδη επινόηση των αρχαίων Ελλήνων) μέχρι την ψήφο στις γυναίκες, και τους διαφυλετικούς γάμους.

Ο ανάπηρος που μετέχει στου Παραολυμπιακούς Αγώνες κάνει κάτι τόσο «παρά φύσιν» όσο η φοιτήτρια που παρακολουθεί μάθημα σε άλλο χώρο (και ίσως χρόνο) διαδικτυακά, οι αστροναύτες που προσεδαφίζονται στη Σελήνη και το ζευγάρι που απέκτησε παιδιά με ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ή υιοθεσία. Μεταμορφώνουμε την «φύσιν» ανάλογα με το πώς ορίζουμε τις ανάγκες μας.

Το κίνημα για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 ως μέρος της ευρύτερης αντικουλτούρας – αντίδραση στον κατεστημένο συντηρητισμό της εποχής. Πόσο άλλαξαν τα πράγματα! Αξιώνοντας σήμερα τη θεσμική αναγνώριση του γάμου τους, οι ομοφυλόφιλοι συμπολίτες μας θέλουν να γίνουν μέρος του κατεστημένου που οι πρόγονοί τους αμφισβητούσαν! Οσοι διαθέτουν αυθεντικώς συντηρητικά ένστικτα πρέπει να χαίρονται με την εξέλιξη αυτή: ο «συντηρητικός» θεσμός του γάμου, διευρύνοντας τα όριά του, ενισχύεται.

Ο,τι μειώνει τον ανθρώπινο πόνο, ό,τι ενισχύει την αυθεντικότητα, ό,τι ευνοεί τη συμπερίληψη και ό,τι προάγει την κοινωνική σταθερότητα πρέπει να είναι ευπρόσδεκτο σε μια φιλελεύθερη κοινωνία. Αν αυτό συνεπάγεται ανα-θεώρηση νοημάτων και θεσμών, γιατί όχι; Ελεύθερη είναι η κοινωνία που ρητά ανα-θεσμίζει τον εαυτό της, γράφει ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Οχι κατ’ επιταγήν του Θεού, της Ιστορίας ή της Φύσης, αλλά ακολουθώντας τη «δόξα» της Βουλής και του Δήμου.

---

Ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick (www.htsoukas.com)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News