Τι συμβαίνει με τους σούπερ πλούσιους στην Αμερική; Γιατί θαμπώνει η ενσάρκωση του αμερικανικού ονείρου που αντιπροσωπεύουν οι μεγιστάνες του καιρού μας; Γιατί ξαφνικά προκαλούν εκνευρισμό σε μεγάλο μέρος της αμερικανικής κοινωνίας; Ερωτήματα όπως αυτά, προσέγγισε πριν από λίγο καιρό η Τζένιφερ Ρούμπιν στη Washington Post, διαπιστώνοντας ότι ο μύθος του δισεκατομμυριούχου τρίζει επικίνδυνα.

«Οι Αμερικανοί λάτρευαν τους δισεκατομμυριούχους πολύ πριν ο Ντόναλντ Τραμπ κατεβεί τη χρυσή κυλιόμενη σκάλα (σ.σ.: τον Ιούνιο του 2015, για να ανακοινώσει ότι θα θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος) ή ο Ελον Μασκ αγοράσει το Twitter (τώρα X) ή ο Σαμ Μπάνκμαν-Φράιντ χτίσει μια αυτοκρατορία κρυπτονομισμάτων» σημείωσε η Ρούμπιν.

Η ίδια παρέθεσε και δύο φράσεις που αποδομούν κλισέ που επικράτησαν επί δεκαετίες. Οι φράσεις προέρχονται από ένα ιστολόγιο που προτείνει σχολές διοίκησης επιχειρήσεων στις ΗΠΑ (το BSchools.org):

♦ «Τα ατομικά επιτεύγματα εξακολουθούν να αξίζουν αναγνώριση. Αλλά αυτά τα πράγματα δεν λειτουργούν εν κενώ – και η συσσώρευση πλούτου δεν οφείλεται ποτέ αποκλειστικά στις ενέργειες ενός και μόνο ατόμου».

♦ «Η έννοια του αυτοδημιούργητου αμερικανού δισεκατομμυριούχου είναι η υπερμεγέθης εκδοχή όλων των υπόλοιπων μύθων για τους αυτοδημιούργητους και είναι εξωφρενική σε τέτοιο βαθμό ώστε καταντά –το λιγότερο– ελαφρώς προσβλητική». 

Η Ρούμπιν γράφει ότι το 2023 «μάθαμε ξανά και ξανά ότι μερικές φορές ο αυτοαποκαλούμενος “ιδιοφυής” δισεκατομμυριούχος είναι απλά ένας μανιακός, ένας απατεώνας ή κάποιος ευνοημένος από τον οικογενειακό πλούτο και την τύχη». Ισως γι’ αυτό ποτέ άλλοτε ο μύθος του δισεκατομμυριούχου δεν είχε πληγεί τόσο πολύ όσο συμβαίνει στις μέρες μας.

Ο Τραμπ, ο υπόδικος για τέσσερις υποθέσεις πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, ελέγχεται από τις Αρχές και για υπερβολική αύξηση του πλούτου του (που βασίστηκε σε κληρονομιά), αλλά και της αξίας των ακινήτων που κατέχει. Ο Μπάνκμαν-Φράιντ αντιμετωπίζει μακρά ποινή φυλάκισης για απάτη. Και ο Μασκ, που απώλεσε πάνω από το ήμισυ της χρηματιστηριακής αξίας του Twitter από τότε που το αγόρασε, λειτούργησε αυτοκαταστροφικά σε μια συνέντευξη που έχει γίνει πλέον viral: έβρισε (αναλυτικά εδώ) τους διαφημιζόμενους που εγκατέλειψαν την πλατφόρμα.

«Είτε πρόκειται για την κατάρρευση του Μασκ είτε για το φασιστικό παραλήρημα του Τραμπ που αποκάλεσε τους αντιπάλους του “παράσιτα” (…), όταν βγαίνουν από το προστατευτικό κέλυφος των προπαγανδιστικών μέσων ενημέρωσης οι χαρακτήρες αυτοί συχνά αποκαλύπτονται ως οξύθυμοι, διαταραγμένοι και σοκαριστικά εκτός πραγματικότητας» τονίζει η αρθρογράφος της WP.

Ωστόσο, παρά τις ρωγμές του τελευταίου διαστήματος, εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν στον μύθο, αποδίδοντας ανώτερη γνώση και ικανότητα σε ανθρώπους μόνο με βάση τη συσσώρευση πλούτου.

Η αίγλη του ατομικιστή καουμπόη

«Η αμερικανική εμμονή με τον ιδιοφυή σωτήρα συμβαδίζει με την αμερικανική δυσπιστία απέναντι στην κυβέρνηση και τους άλλους δημόσιους θεσμούς – η τυπική νεοφιλελεύθερη λογική λέει ότι οι θεσμοί θα ήταν καλύτεροι και πιο αποτελεσματικοί αν όλοι διοικούνταν σαν επιχειρήσεις» σχολίασε η δημοσιογράφος Γουίζι Κιμ στην ιστοσελίδα Vox.

Το 2021, η ιστορικός Χέδερ Κοξ Ρίτσαρντσον εντόπισε –στην επιθεώρηση Milwaukee Independent– τις ρίζες της μυθολογίας στην περίοδο της Ανασυγκρότησης, από το 1865 έως το 1877, μετά τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο. Τότε, «οι λευκοί Νότιοι επέμεναν ότι οι ομοσπονδιακές προσπάθειες ώστε να μπορέσουν οι πρώην σκλάβοι να συμμετάσχουν στην οικονομική ζωή επί ίσοις όροις με τους λευκούς άνδρες ήταν απλώς μια αναδιανομή του πλούτου. Διότι οι κρατικοί αξιωματούχοι και οι πολιτικές που απαιτούνταν για την επίτευξη της ισότητας θα κόστιζαν δολάρια των φορολογουμένων».

Κάθε προσπάθεια οριοθέτησης της απόλυτης εξουσίας και του πλούτου που είχαν οικοδομήσει οι λευκοί πάνω στη δουλεία χαρακτηρίστηκε στη συνέχεια «σοσιαλισμός».

«Ο μύθος του καουμπόη –του ατομικιστή– ήταν η κάλυψη για τις συμπεριφορές που ευνοούσαν τους μεγάλους εργοδότες, συμπεριλαμβανομένων των συμφερόντων των ορυχείων, των σιδηροδρόμων, των χρηματοπιστωτικών και των κτηνοτροφικών επιχειρήσεων» έγραψε ο δημοσιογράφος Kνουτ Μπέρτζερ το 2021 στην ιστοσελίδα Crosscut του PBS, αναλύοντας το έργο της Ρίτσαρντσον.

«Τα αφεντικά αποθάρρυναν τους εργαζόμενους από το να συνδικαλίζονται ή να δρουν συλλογικά. Για τους ολιγάρχες, ανατολικά και δυτικά, βόρεια και νότια, η ιδέα του αχαλίνωτου ατομικισμού του καουμπόη, που στερείται οποιασδήποτε ευθύνης έναντι των άλλων, ταίριαζε με τη στρατηγική του διαίρει και βασίλευε» προσέθετε ο Μπέρτζερ.

Tα τελευταία 50 χρόνια, η ιδεολογία των Συντηρητικών, που φέρνει ως τις μέρες μας το πνεύμα του καουμπόη, λέει πως ένας σκληρά εργαζόμενος λευκός άνδρας δεν θέλει τίποτε από την κυβέρνηση παρά μόνο να τον αφήσει ελεύθερο να χτίσει το μέλλον του, σχολιάζει η Ρίτσαρντσον.

Τον μύθο αυτό επιχείρησε να αποδομήσει και ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, όταν, σε μια ομιλία του 2012, προσπάθησε να υπενθυμίσει ότι κάποιοι έχουν καρπωθεί τα οφέλη της κυβέρνησης (η οποία χτίζει τις υποδομές, εκπαιδεύει το εργατικό δυναμικό κ.λπ.). Οπως ήταν αναμενόμενο, δαιμονοποιήθηκε περίπου ως αντιαμερικανός και αντικαπιταλιστής.

«Το επεισόδιο υπογράμμισε τον βαθμό στον οποίο οι αμερικανοί ολιγάρχες και οι πολιτικοί τους σύμμαχοι εξαρτώνται από την αυταπάτη και την άρνηση» σχολιάζει η Τζένιφερ Ρούμπιν στην Washington Post. Και ο μύθος επιβιώνει, συνεχίζει, σε μεγάλο βαθμό επειδή οι σούπερ πλούσιοι είναι ικανοί στην αυτοπροβολή, μια λειτουργία που ταιριάζει γάντι στη κουλτούρα των διασημοτήτων της εποχής μας.

«Το να παρουσιάζουν τους εαυτούς τους ως σκληραγωγημένα από τη ζωή άτομα που ξεπέρασαν τη φτώχεια ή “τα κατάφεραν μόνοι τους” παραμένει ένα αποτελεσματικό εργαλείο προπαγάνδας για τους σούπερ πλούσιους» σχολιάζει στην ιστοσελίδα του ο Ρόμπερτ Ράιχ, ο περίφημος γκουρού της πολιτικής οικονομίας και καθηγητής στο Μπέρκλεϊ, που διετέλεσε και υπουργός Εργασίας του Μπιλ Κλίντον.

Ο Ράιχ συνεχίζει: «Οι δισεκατομμυριούχοι λένε ότι η επιτυχία τους αποδεικνύει ότι μπορούν να ξοδεύουν τα χρήματα πιο σοφά και αποτελεσματικά από την κυβέρνηση. Ωστόσο, δεν έχουν κανένα πρόβλημα με τις κυβερνητικές δαπάνες όταν πρόκειται για εταιρικές επιδοτήσεις»…

Το δόλωμα είναι ότι ο απλός άνθρωπος μπορεί να πετύχει τα ίδια που πέτυχαν και εκείνοι. Αρκεί να δουλέψει σκληρότερα ή να παρουσιάσει την επόμενη έξυπνη ιδέα. Ο μύθος αυτός ασκεί κάποια έλξη και παράλληλα αποθαρρύνει τις πολιτικές που στοχεύουν στη μείωση των ανισοτήτων, για παράδειγμα μέσα από ένα προοδευτικό φορολογικό σύστημα ή τις δημόσιες επενδύσεις στην εκπαίδευση.

«Κατά μία παράξενη ειρωνεία της τύχης, εκείνοι που τον 21ο αιώνα διεκδίκησαν τον μανδύα του στιβαρού, ανεξάρτητου, οπλοφόρου καουμπόη αποδείχθηκαν οι σπασίκλες της Silicon Valley και ένας καθόλου αθλητικός, παχύσαρκος μεγιστάνας των ακινήτων, που εξαρτάται από τη λατρεία των οπαδών του και τους τραπεζίτες της Wall Street (τους ίδιους που βούλιαξαν την οικονομία το 2008)» σχολιάζει η Ρούμπιν στην WP, φωτογραφίζοντας με την τελευταία αναφορά της τον Τραμπ.

«Ο,τι τους λείπει σε σωματική ικανότητα και αυτογνωσία (ή κατανόηση του συνταγματικού μας συστήματος), το αναπλήρωσαν με λεκτική επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά, κακοποίηση και συκοφάντηση των γυναικών και, τελικά, με περιφρόνηση για την πλουραλιστική δημοκρατία που βασίζεται στη μέριμνα για το κοινό καλό» προσθέτει.

Κλείνοντας, η αρθρογράφος της Washington Post συνοψίζει το σκεπτικό της ως εξής: «Οι Αμερικανοί θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι για τους επιχειρηματίες και τους εφευρέτες μας, αλλά πρέπει να παραμένουμε επιφυλακτικοί απέναντι στους γυρολόγους, τους τσαρλατάνους και τους ναρκισσιστές άρπαγες της εξουσίας. Η οικονομική επιτυχία σε έναν τομέα δεν προσδίδει σοφία, αρετή ή άλλες αξιοθαύμαστες ιδιότητες».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News