Κορυφαία υψίφωνος του 20ού αιώνα, την οποία λάτρεψε το παγκόσμιο οπερατικό κοινό, τόσο για τη φωνητική τέχνη της όσο και για τις υποκριτικές της ικανότητες, ώστε να της χαρίσει την προσωνυμία La Divina, η Μαρία Κάλλας έγινε επίσης λαϊκό ίνδαλμα με παγκόσμια ακτινοβολία, που προκαλεί το ενδιαφέρον διαχρονικά.

Μάλιστα, η συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή της, στις 2 Δεκεμβρίου 1923, αποτελεί γεγονός που έχει ενταχθεί στον κατάλογο επετείων της UNESCO για το 2023 και οι εκδηλώσεις προς τιμήν της, που εξελίσσονται από την αρχή της χρονιάς, θα κορυφωθούν με πολλές δράσεις την ημέρα των γενεθλίων της.

Οπως γράφει η Βανέσα Θορπ στο αφιέρωμα του Guardian, ακόμα και όσοι δεν είναι εξοικειωμένοι με το πρόσωπο, τον ήχο και την ιστορία της Μαρίας Κάλλας, σύντομα θα «κολλήσουν» με τις μελωδίες της, καθώς ένα συγκλονιστικό σύνολο ταινιών, αφιερωμάτων, μουσικών και θεατρικών παραστάσεων και εκθέσεων, ακόμη και ένα νέο μουσείο και μια παράσταση με το ολόγραμμά της, σηματοδοτήσουν το πέρασμα 100 χρόνων από τη γέννησή της.

Στην Ελλάδα, το Μουσείο Μαρία Κάλλας (Μητροπόλεως 44, τηλ. 210 4404.204) του Δήμου Αθηναίων την τιμά με δωρεάν δράσεις το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου, από τις 10 το πρωί έως τα μεσάνυχτα και με ελεύθερη είσοδο (απαραίτητη η προκράτηση θέσης). Παράλληλα προσφέρει ένα πλούσιο πρόγραμμα, με εκπαιδευτικές δράσεις για οικογένειες με παιδιά 5-12 ετών, ξεναγήσεις στα αγγλικά και θεματικές ξεναγήσεις από τα μέλη της επιστημονικής του ομάδας.

Οι δράσεις θα κορυφωθούν με ένα «50s-60s celebration street event» στην οδό Πετράκη (όπισθεν του Μουσείου Μαρία Κάλλας). Το Kosmos 93,6 και οι «Kosmopolitans» της πρωινής ζώνης, Λεωνίδας Αντωνόπουλος και Γιάννης Δημητριάδης, επιλέγουν τη μουσική και δημιουργούν ένα μοναδικό κλίμα, το οποίο θα αναβιώσει τον ήχο και τις επιτυχίες της εποχής που η Μαρία Κάλλας μεσουρανούσε και σφράγισε με τη φωνή και την παρουσία της τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Παράλληλα, στο Μουσείο θα σερβίρονται cocktails εμπνευσμένα από το αγαπημένο της ποτό.

Ακόμη, το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου, στις 12:30 μ.μ., στην είσοδο του χωριού Νεοχώρι Ιθώμης στη Μεσσηνία, τόπο καταγωγής της θρυλικής Μαρίας Καλογεροπούλου (Κάλλας), θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια παραστατικού ολόσωμου αγάλματος και άλλων έργων γλυπτικής αφιερωμένων στην ανεξίτηλη μουσική και πολιτιστική μνήμη που άφησε το πέρασμα της λαμπερής ελληνίδας σοπράνο.

Στην Εθνική Λυρική Σκηνή, εξάλλου, κορυφώνεται το επετειακό αφιέρωμα στο έτος Μαρίας Κάλλας, υπό την καλλιτεχνική επιμέλεια του Γιώργου Κουμεντάκη, με μια πληθώρα δράσεων σε χώρους του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και online στην GNO TV.

Στον 2ο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και στο Φουαγέ της ΕΛΣ εγκαινιάστηκε η μεγάλη έκθεση με τίτλο «UNBOXING CALLAS: Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ». Περιλαμβάνει δίσκους, βιβλία, ρούχα, φωτογραφίες και αντικείμενα από τη ζωή της κορυφαίας υψιφώνου. Καθημερινά, ελεύθερη είσοδος από τις 10:00 έως τις 21:00, μέχρι 10 Ιανουαρίου 2024.

Στις 2 Δεκεμβρίου, στις 18:30, στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος θα παρουσιαστεί το νέο ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας».

Στις 7 Δεκεμβρίου και ώρα 17:00, στο Φουαγέ της ΕΛΣ θα εγκαινιαστεί η εγκατάσταση «Visualising the Voice of Callas», μια συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων (DmLab) του Πολυτεχνείου Κρήτης. Η έκθεση θα είναι επισκέψιμη καθημερινά 10:00-21:00, έως τις 21 Δεκεμβρίου.

Στις 16 Δεκεμβρίου θα κάνει την πρεμιέρα του στην GNO TV το βίντεο-ρεσιτάλ «H Μαρία Κάλλας στην Ελλάδα, 1937-1945: Το ρεπερτόριο που ποτέ δεν ακούσαμε…» και η προβολή θα είναι διαθέσιμη δωρεάν μέχρι την 31 Δεκεμβρίου 2024.

Να σημειωθεί, δε, ότι η όπερα «La Vestale», το σημαντικότερο έργο του ιταλού συνθέτη Γκάσπαρε Σποντίνι, την οποία ερμήνευσε η Μαρία Κάλλας το 1954 στη Σκάλα του Μιλάνου, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, από τις 8 έως τις 10 Δεκεμβρίου, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (ΜΜΘ), στο αποκορύφωμα των εκδηλώσεων για το έτος Μαρίας Κάλλας, με ένα σημαντικό καστ διεθνώς αναγνωρισμένων ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών.

Και εκτός συνόρων

Στο μεταξύ, στο Μιλάνο, θέατρο πολλών θριάμβων της Μαρία Κάλλας, στην έκθεση «Maria Callas. Portraits from the Intesa Sanpaolo Publifoto Archive» της Gallerie d’Italia παρουσιάζονται (μέχρι τις 18 Φεβρουαρίου 2024) 91 φωτογραφίες του αρχείου Intesa Sanpaolo Publifoto, που καλύπτουν χρονικά τα πιο σημαντικά χρόνια της καριέρας της, από το 1954 έως το 1970, πολλές από τις οποίες είναι αδημοσίευτες ή δεν εκτέθηκαν ποτέ.

Απεικονίζουν τη μεγάλη σοπράνο Κάλλας στην καθημερινή ζωή, «εκτός σκηνής», σε δημόσιες ή ιδιωτικές στιγμές της. Ωστόσο, η έκθεση ανοίγει και κλείνει με δύο φωτογραφίες της κορυφαίας καλλιτέχνιδας στο Teatro alla Scala: η πρώτη, από την 1η Δεκεμβρίου 1954, τη δείχνει μαζί με τους τρεις μεγάλους μαέστρους Αρτούρο Τοσκανίνι, Βίκτορ ντε Σάμπατα και Αντονίνο Βότο, έπειτα από μια από τις πρόβες της όπερας «La Vestale». Η τελευταία, που τραβήχτηκε τις 7 Δεκεμβρίου 1970, αντιπροσωπεύει την επιστροφή της στη Σκάλα ως θεατής, δίπλα στην κόρη του Αρτούρο Τοσκανίνι, Γουόλι.

Ακόμη, η Aντζελίνα Τζολί ζωντανεύει ξανά τις τελευταίες ημέρες της κορυφαίας σοπράνο πρωταγωνιστώντας στη «Maria», βιογραφική ταινία του σεναριογράφου των «Peaky Blinders» και «Spencer», Στίβεν Νάιτ, σε σκηνοθεσία του Πάμπλο Λαρέν. Η Βαλέρια Γκολίνο υποδύεται την αδελφή της Υακίνθη, ενώ τον Αριστοτέλη Ωνάση ενσαρκώνει ο τούρκος ηθοποιός Χαλούκ Μπιλγκινέρ (ο Τσετίν Ικμέν στη μίνι σειρά «The Turkish Detective» της Cosmote TV), ο οποίος τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερου ηθοποιού στα 47α Διεθνή Βραβεία Emmy, για τον ρόλο του στην αστυνομική μίνι σειρά «Şahsiyet» (2018).

Επιπλέον, για τις 23 Ιανουαρίου 2024 έχει αναγγελθεί η κυκλοφορία του «Diva: A Novel», του νέου βιβλίου της βρετανίδας συγγραφέως Ντέιζι Γκούντγουιν με θέμα τη σκανδαλώδη ερωτική ιστορία της διασημότερης λυρικής τραγουδίστριας όλων των εποχών με έναν από τους πλουσιότερους άνδρες στον κόσμο.

«Ακόμα και κάποιος που δεν έχει ακούσει ποτέ τίποτα για την Κάλλας, αν την ψάξει στο Διαδίκτυο και την ακούσει να τραγουδά τη δεύτερη πράξη της “Τόσκα”, θα νιώσει ότι ήταν εξαιρετική, όχι μόνο στο τραγούδι της, αλλά και στον τρόπο που ερμηνεύει τον ρόλο» λέει η Γκούντγουιν στον Guardian. «Οπως η Εντίθ Πιάφ ή η Τζούντι Γκάρλαντ, αντέχει γιατί, ενώ η φωνή της δεν είναι γλυκιά ή συναισθηματική, μπορείς να ακούσεις την οδύνη και το νόημα».

Η Γκούντγουιν, που έχει γράψει και το μυθιστόρημα «Victoria: A Novel of a Young Queen» (2016), στο οποίο βασίστηκε η επιτυχημένη βρετανική σειρά για τη βασίλισσα Βικτωρία, είναι τώρα αποφασισμένη να διαχωρίσει την ταλαντούχο Κάλλας από την Κάλλας των πρωτοσέλιδων, σημειώνει στον Guardian η Βανέσα Θορπ. Είναι σημαντικό, υποστηρίζει, να αναδυθεί η ερμηνεύτρια πάνω από όλους τους μύθους και τις ιστορίες για τη σταρ.

«Είχε τεράστιο καλλιτεχνικό θάρρος. Βλέποντάς τη να δίνει συνέντευξη, είναι ξεκάθαρο πόσο “αφιλτράριστη” ήταν, άφηνε τα συναισθήματά της να φανούν» λέει η συγγραφέας και προσθέτει: «Αποφάσισα να γράψω ένα μυθιστόρημα γιατί ήθελα να ξεφύγω από όλα όσα έχουν γραφτεί σε βιογραφίες και να δω τι χρειαζόταν για να είναι τραγουδίστρια αυτού του επιπέδου. Προσπάθησα να μπω στο μυαλό της».

Η ντίβα, που πέθανε το 1977 σε ηλικία 53 ετών, είχε μια μακρά σχέση με τον μεγιστάνα της ναυτιλίας Αριστοτέλη Ωνάση, ο οποίος τελικά παντρεύτηκε τη Ζακλίν Κένεντι, τη χήρα του προέδρου των ΗΠΑ. Αλλά το πιο σημαντικό κατά την άποψη της Γκούντγουν είναι ότι στην Κάλλας πιστώνεται επίσης το γεγονός ότι έδωσε νέα πνοή στην παράδοση της όπερας.

Αν και το όνομά της συνδέθηκε με το λάιφσταϊλ του jet-set και η δραματική ιδιωτική ζωή της τροφοδότησε στήλες κουτσομπολιού, η Γκούντγουιν υποστηρίζει ότι αυτές οι παγίδες δεν πρέπει να επισκιάσουν την καλλιτεχνική της φήμη.

«Η Κάλλας εξακολουθεί να είναι η/ο καλλιτέχνης με τις μεγαλύτερες πωλήσεις της Warner Classics» λέει η συγγραφέας. «Ο λόγος για τον οποίο εξακολουθεί να είναι τόσο εμβληματική είναι ότι μεταμόρφωσε την όπερα. Μετά από αυτήν δεν υπήρχε πια το “park and bark”, όπως έλεγαν όταν ένας τραγουδιστής έβγαινε στη σκηνή και απλώς στεκόταν ακίνητος. Ηταν μια σπουδαία ηθοποιός και λόγω της φωνής της αναβίωσε ένα ολόκληρο ρεπερτόριο από όπερες μπελκάντο, όπως η “Λουτσία ντι Λαμερμούρ” και η “Αννα Μπολένα” του Γκαετάνο Ντονιτσέτι, γεμάτες άριες που θεωρούνταν πολύ δύσκολες».

Πρόσφατα, η Βασιλική Οπερα του Λονδίνου τίμησε επίσης τη Μαρία Κάλλας με την έκθεση «Callas at Covent Garden», μια συλλογή από σπάνιες εικόνες  και ιστορίες της μεγάλης σοπράνο, η οποία πρωταγωνίστησε μεταξύ άλλων στην «Αΐντα» (1953) και στην «Τραβιάτα» (1958).

Ακόμα, νωρίτερα αυτόν τον μήνα, οι θαυμαστές της Κάλλας στη βρετανική πρωτεύουσα είχαν την ευκαιρία να δουν στο «Coliseum» (έδρα της Εθνικής Οπερας της Αγγλίας) την περφόρμανς «7 θάνατοι της Μαρίας Κάλλας», που δημιουργήθηκε ως φόρος τιμής στην Κάλλας από τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς, και η οποία είχε παρουσιαστεί τον Σεπτέμβριο του 2021 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ΕΛΣ.

Η Γκούντγουιν μίλησε με την 76χρονη Αμπράμοβιτς, αφού παρακολούθησε την ερμηνεία της: «Της είπα ότι ήταν μια μαγευτική ενσάρκωση της Κάλλας και εκείνη σχολίασε: “Λοιπόν, έχουμε και οι δύο μεγάλη μύτη, έχουμε και οι δύο κακές μητέρες και είμαστε και οι δύο Τοξότες”».

Οσο για την ταινία με την Αντζελίνα Τζολί, η Γκούντγουιν υποθέτει ότι το καθήκον της ερμηνεύοντας τον ίδιο ρόλο στην οθόνη θα είναι να υποδυθεί την Κάλλας και όχι να της μοιάζει: «Δεν νομίζω ότι η προσθετική θα ήταν καλή ιδέα, οι δυο γυναίκες έχουν διαφορετικό είδος ομορφιάς. Η Κάλλας είχε το είδος των εντυπωσιακών χαρακτηριστικών που το κοινό μπορούσε να διακρίνει ακόμη και από τα πίσω καθίσματα».

Στο Λονδίνο, πάντα, η τρέχουσα έκθεση του V&A «Diva» παρουσιάζει μια σειρά κοστουμιών που φορούσε η Κάλλας στο Covent Garden στη «Νόρμα» το 1952 και στην «Τόσκα» το 1964, σε σκηνοθεσία του Φράνκο Τζεφιρέλι. Η Γκούντγουιν ασπάζεται επίσης την αμφιλεγόμενη λέξη «ντίβα», την οποία η Κάλλας δεν απέφυγε. Η τραγουδίστρια φέρεται να είχε πει: «Θα είμαι πάντα όσο δύσκολη χρειάζεται να είμαι για να πετύχω το καλύτερο».

Η λέξη ντίβα, ωστόσο, σύμφωνα με τη συγγραφέα του «Diva: A Novel», έχει ηρωική έννοια και δεν περιγράφει απλώς μια σταρ που κάνει φασαρία αν υπάρχει λάθος εμφιαλωμένο νερό στο καμαρίνι της. Ακόμη και η αμφιλεγόμενη απώλεια βάρους της Κάλλας ήταν μια επιδεικτική κίνηση, υποστηρίζει.

«Η Κάλλας ήταν διάσημη πριν μεταμορφωθεί σε γυναίκα που έμοιαζε και με τον ρόλο της» λέει η Γκούντγουιν. «Επρεπε να παίξει τη φυματική Βιολέτα στην “Τραβιάτα” και φαίνεται ότι είναι αλήθεια πως αποφάσισε ότι ήθελε να μοιάσει στην Οντρεϊ Χέπμπορν στην ταινία “Διακοπές στη Ρώμη”, οπότε λιμοκτονούσε. Πολλοί λένε ότι αυτό ήταν το τέλος της φωνής της, αλλά νομίζω ότι τραγούδησε πάρα πολύ στα 20 της, ερμηνεύοντας τα πάντα, από Βάγκνερ μέχρι Μπελίνι – εξαιρετικό κατόρθωμα. Για μένα η πραγματική τραγωδία είναι η σύντομη καριέρα της, όχι τόσο η ερωτική της ζωή».

Ως νεαρή 23χρονη γεμάτη αυτοπεποίθηση, η Κάλλας είχε απορρίψει την προσφορά μικρότερων ρόλων στη διάσημη Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης, προειδοποιώντας την επιτροπή ακρόασης ότι μια μέρα σύντομα θα την παρακαλούσαν να επιστρέψει. «Και το έκαναν» λέει η Γκούντγουιν.

Η Νέα Υόρκη, η πόλη όπου γεννήθηκε η Μαρία Κάλλας, για να μη μείνει έξω από τους εορτασμούς των 100 χρόνων, της απέτισε φόρο τιμής πριν από ένα δεκαπενθήμερο με μια παραγωγή της «La Vestale» του Σποντίνι στο Teatro Grattacielo, την όπερα που ερμήνευσε η Κάλλας στη Σκάλα του Μιλάνο το 1954. Στο Teatro Grattacielo, εξάλλου, σε συνεργασία με το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη και χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, παρουσιάστηκε το μουσικό έργο «Τα 10 Πρόσωπα της Μαρίας Κάλλας»

Τέλος, στο Παρίσι, τα πλάνα μιας παράστασης του 1958 χρωματίστηκαν και αποκαταστάθηκαν για να προβληθούν σε κινηματογράφο, και στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, τον επόμενο μήνα, ένα τρισδιάστατο ολόγραμμα της σταρ θα κοσμεί τη σκηνή, συνοδευόμενο από μια πλήρη ορχήστρα.

Αλλά αντί για την τεχνητή Κάλλας, γράφει η Βανέσα Θορπ στον Guardian, η πραγματική γυναίκα προσφέρει πιθανώς την καλύτερη ανάμνηση: «Δεν είμαι άγγελος και δεν προσποιούμαι ότι είμαι. Δεν είναι ένας από τους ρόλους μου. Αλλά δεν είμαι και ο διάβολος. Είμαι γυναίκα και σοβαρή καλλιτέχνης και έτσι θα ήθελα να με κρίνουν», είχε πει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News