Εκατόν εξήντα χρόνια μετά τη γέννησή του, ο μεγάλος Αλεξανδρινός αποκτά τη δική του μόνιμη και προσβάσιμη σε όλους αθηναϊκή στέγη. Στο νούμερο 16Β της οδού Φρυνίχου (δίπλα ακριβώς από το Θέατρο Τέχνης) το Ιδρυμα Ωνάση εμφυσά ζωή στο Αρχείο Καβάφη. Δεν πρόκειται για ένα απλό μουσείο, αλλά για «έναν βιωματικό χώρο», όπως σημείωσε χαρακτηριστικά το μεσημέρι της Τρίτης, στην ειδική ξενάγηση που παρείχε στους δημοσιογράφους, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου. Ο επισκέπτης καλείται, δηλαδή, «να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο βέβαια είναι αυτό εφικτό, και χωρίς ψεύτικους εντυπωσιασμούς».

Τα εγκαίνια του χώρου πραγματοποιούνται μετά από ένα πολυετές και πολυκύμαντο ταξίδι που ξεκίνησε το 2012, όταν το Ιδρυμα Ωνάση απέκτησε το πλουσιότατο Αρχείο Καβάφη – διασφαλίζοντας έτσι την παραμονή του στην Ελλάδα και αποτρέποντας τον ενδεχόμενο κατακερματισμό του (ο Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου δεν θα παραλείψει να ευχαριστήσει θερμά τον τελευταίο κάτοχο και διαχειριστή του – από το 1995–, φιλόλογο Μανόλη Σαββίδη, γιο του κορυφαίου μελετητή του Καβάφη Γ. Π. Σαββίδη). Το ταξίδι συνεχίστηκε το 2019, όταν ολοκληρώθηκε η ψηφιοποίηση, η ταξινόμηση και η πλήρης τεκμηρίωση του Αρχείου Καβάφη (η ιστοσελίδα με την Ψηφιακή Συλλογή του cavafy.onassis.org είναι ήδη προσβάσιμη σε όλους).

Πάνω από 2.000 τεκμήρια (ανάμεσά τους 966 βιβλία που περιλαμβάνονταν στη βιβλιοθήκη του ποιητή, χειρόγραφα ποιημάτων, μελέτες και σημειώσεις του ιδίου, καθώς και το προσωπικό του αρχείο με την αλληλογραφία του, κείμενα και φωτογραφίες) συγκεντρώνονται σε έναν χώρο πολιτιστικής κληρονομιάς που ανοίγει για όλους: ερευνητές, καλλιτέχνες, μαθητές, εγχώριους και ξένους επισκέπτες.

Ο νέος χώρος του Αρχείου Καβάφη, υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη, περιλαμβάνει τρεις αίθουσες για το κοινό. Στην πρώτη εκτίθενται προσωπικά αντικείμενα και έπιπλα του ποιητή, αποκαλυπτικά θραύσματα του προσωπικού του χώρου. Ανάμεσά τους το πραγματικό γραφείο του, ένα αμιγώς καβαφικό ζευγάρι στρογγυλά γυαλιά από ταρταρούγα (πρόκειται για αντίγραφο – το λίαν εύθραστο αυθεντικό ζευγάρι βρίσκεται στην κατοχή της Συλλογής Χαριτάτου), μια θήκη για carte de visite και ένα φωτογραφικό πορτρέτο της μητέρας του, Χαρίκλειας Καβάφη (το γένος Φωτιάδη), τραπέζια, ιαπωνικά βάζα και ένα τούρκικο χαλί από το σπίτι του στην Αλεξάνδρεια.

Ακόμα, έξι προσωπογραφίες του οικουμενικού ποιητή από σύγχρονούς του καλλιτέχνες (Τάκη Καλμούχο, Ευθύμιο Παπαδημητρίου, Γιάννη Κεφαληνό κ.ά.). Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται επίσης δύο αντικείμενα που ο ίδιος δεν άγγιξε ποτέ: η νεκρική μάσκα του και η πρώτη έκδοση των καβαφικών ποιημάτων (1935), μετά δηλαδή τον θάνατό του (σε φιλολογική επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου και εικονογράφηση Τάκη Καλμούχου).

Στη δεύτερη αίθουσα στο κτίριο της Φρυνίχου, πάνω σε έναν λευκό τοίχο είναι γραμμένη στην αγγλική γλώσσα η φράση: «Επήγα στας Αθήνας –ωσάν να επήγαινα σε μια Μέκκα– αποφασισμένος να μ’ αρέσει, κι εκράτησα τον λόγο μου. […] Σε διαβεβαιώ πως σ’ όλο αυτό δεν με παρέσυρε ο πατριωτισμός. Αφέθηκα απλώς να με καθοδηγήσουν –όπως αρέσκομαι κατά καιρούς να κάμω– το Συναίσθημα και η Πλάνη» (μετάφραση από προσχέδιο επιστολής του Κ.Π. Καβάφη προς τη Μαριγώ Καβάφη, γυναίκα του εξάδελφου του Ιωάννη, το 1902).

Πρόκειται για  μια αίθουσα εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στην περίπλοκη και κάπως αμφιλεγόμενη  σχέση του Καβάφη με την Αθήνα, έτσι όπως αποτυπώνεται στα ημερολόγια και τα διάφορα σημειώματά του (ανάμεσά τους και μερικά από τα δυσανάγνωστα τελευταία, του 1932, όταν πλέον έχει διαγνωστεί με καρκίνο του λάρυγγα και έχει υποβληθεί σε τραχειοτομή στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού – θα πεθάνει στα 70 του, έναν χρόνο αργότερα).

Ξεχωρίζουν επίσης οι έμπλεες θαυμασμού και συγκίνησης επιστολές για το έργο του από τους Γρηγόριο Ξενόπουλο, Ιωνα Δραγούμη, Αγγελο Σικελιανό, Δημήτρη Μητρόπουλο, Τέλλο Αγρα και Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Ο επισκέπτης μπορεί ακόμα να περιηγηθεί σε αποκόμματα εφημερίδων, γελοιογραφίες, καθώς και σε πλείστες λογοτοτεχνικές εκδόσεις με ιδιόχειρες αφιερώσεις στον ποιητή (π.χ. ο Αγγελος Σικελιανός του αφιερώνει τον «Τελευταίο Ορφικό Διθύραμβο» το 1932 και ο Κώστας Καρυωτάκης τα «Νηπενθή» το 1921).

Η τρίτη αίθουσα είναι ο ζωτικός χώρος συνάντησης του κοινού με το φυσικό Αρχείο Καβάφη: το αναγνωστήριο. Το κοσμούν δύο ενότητες έργων τέχνης (όλα από την προσωπική συλλογή του Αντώνη Σ. Παπαδημητρίου, με τις επίσης αλεξανδρινές ρίζες). Στην ενότητα «Προσωπογραφίες του Καβάφη» ο ποιητής παρουσιάζεται μέσα από τη ματιά σπουδαίων ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών (Νίκος Εγγονόπουλος, Ντέβιντ Λιβάιν, Γιώργος Ιωάννου, Σωτήρης Σόρογκας, Αρια Κομιανού και Γιάννη Κυριακίδης). Η δεύτερη ενότητα, «Αιγυπτιώτες ζωγράφοι», με δέκα έργα τέχνης σύγχρονων του ποιητή εικαστικών, επιτρέπει στον επισκέπτη να περιηγηθεί στην καθημερινότητα της Αλεξάνδρειας της εποχής του Κ. Π. Καβάφη.

Το Αρχείο Καβάφη στο διατηρητέο της Φρυνίχου θα είναι μόνη η αρχή σημειώνουν οι άνθρωποι του Ιδρύματος Ωνάση. Πλείστες συνοδευτικές καλλιτεχνικές  δράσεις που τιμούν τη ζωή και το έργο του Κ. Π. Καβάφη είναι προγραμματισμένες για το υπόλοιπο του 2023 αλλά και για το 2024 (η αρχή είχε γίνει τον περασμένο Απρίλιο με το σαρωτικό καβαφικό φεστιβάλ «Αrchive of Desire», που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη).

Από τις 20/11 και για ένα χρόνο θα είναι διαθέσιμη στο onassis.org και στο YouTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση, σε παγκόσμια ψηφιακή πρεμιέρα, η μοναδική μουσική βραδιά «Waiting for the Barbarians» (με τους Λόρι Αντερσον, Χέλγκα Ντέιβις, Πέτρο Κλαμπάνη, Δημήτρη Παπαδημητρίου κ.ά. να δίνουν μουσική πνοή στην καβαφική ποίηση). Επίσης, ως τις 26/11 παρουσιάζεται στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη (Αμαλίας 56) η περφόρμανς «Constantinopoliad», εμπνευσμένη, μεταξύ άλλων, από το ομώνυμο ημερολόγιο που άρχισε να κρατά ο νεαρός Καβάφης όταν έφυγε εσπευσμένα από την Αλεξάνδρεια.

Τέλος, την άνοιξη του 2024 θα εγκαινιαστεί η (αρχιτεκτονικά και ιστορικά «συγγενής» με το κτίριο της Φρυνίχου) αληθινή κατοικία του Καβάφη στην οδό Λέψιους της Αλεξάνδρειας (τα εγκαίνια επρόκειτο να πραγματοποιηθούν επίσης αυτόν τον μήνα, αλλά αναβλήθηκαν εξαιτίας της τεταμένης κατάστασης στη Μέση Ανατολή).

---

ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ (Φρυνίχου 16Β, Πλάκα). Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο 11:00-18:00. Είσοδος ελεύθερη.
Οι ερευνητικές επισκέψεις στο Αρχείο Καβάφη γίνονται κατόπιν αιτήματος στην σελίδα Onassis Cavafy Archive.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News